نگاهی به جذب گردشگر از طریق جشنواره‌‌های هنری/21
آیین و اقتصاد؛ نگاهی نو به ظرفیت‌های گردشگری مذهبی
گردشگری مذهبی در ایران با وجود هزاران مکان مقدس و آیین‌هایی ریشه‌داری چون تاسوعا، عاشورا، نه‌تنها پاسخی به نیازهای معنوی انسان معاصر است، بلکه ظرفیتی بالقوه برای توسعه اقتصادی، تقویت هویت فرهنگی و تبادل بین‌المللی به‌شمار می‌آید. در دورانی که کشور در حال ترمیم زخم‌های جنگ و بازسازی چهره خود در سطح جهانی است، توجه به گردشگری مذهبی می‌تواند به احیای روح جمعی، رونق شهرها و پویایی هنرهای آیینی بینجامد.
زهره نیلی: گردشگری مذهبی یکی از کهن‌ترین و پرمخاطب‌ترین شکل‌های گردشگری در جهان است که در آن افراد برای نیایش، انجام مناسک دینی یا کسب تجربه‌ای معنوی به مکان‌های مقدس سفر می‌کنند. این نوع از گردشگری در ایران به خاطر پیشینه غنی مذهبی، تنوع آیینی و تعدد اماکن مقدس، جایگاه ویژه‌ای دارد. بیش از ۱۰ هزار مکان مذهبی در کشورمان وجود دارد و همین موجب شده، گردشگری مذهبی در ایران از ظرفیت بالایی برخوردار باشد.
گردشگری مذهبی دارای دو جنبه متفاوت است؛ نخستین وجه آن، زیارت است و بسیاری از گردشگران مذهبی، زائر هستند؛ یعنی تنها به قصد زیارت امام رضا(ع) به مشهد سفر می‌کنند. اما بعضی دیگر دلشان می‌خواهد علاوه بر حرم هشتمین امام شیعیان با دیگر اماکن تاریخی- فرهنگی مشهد هم آشنا شوند؛ حتی به نیشابور و توس بروند و آرامگاه خیام و عطار و فردوسی را هم ببینند.
گردشگری مذهبی یکی از قدیمی‌ترین و پایدارترین انواع گردشگری در جهان است که با انگیزه‌های دینی، زیارتی و معنوی شکل گرفته و در ایران، با قدمتی دیرینه، بخش قابل توجهی از فعالیت‌های گردشگری را به خود اختصاص داده است. در شرایطی که کشورها از جنگ، بحران یا آسیب‌های اقتصادی رهایی می‌یابند، استفاده از ظرفیت‌های گردشگری مذهبی می‌تواند موتور محرکی برای بازسازی روانی جامعه و رونق اقتصادی باشد. به‌ویژه پس از پایان جنگ ایران و اسرائیل، تقویت این نوع گردشگری می‌تواند ابزاری مهم در ایجاد همبستگی ملی، توسعه مناطق زیارتی و بازیابی چهره فرهنگی کشور در سطح بین‌المللی باشد.
حسین طباطبایی، مدیر اقامتگاه بومگردی «بارانداز» در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری سینا به تعریف گردشگری مذهبی می‌پردازد و می‌گوید: گردشگری مذهبی به گونه‌ای از سفر گفته می‌شود که به منظور شرکت در آیین‌ها، زیارت اماکن مقدس یا تجربه‌های معنوی انجام می‌گیرد. این نوع گردشگری ممکن است مقاصد داخلی چون مشهد و قم یا خارجی مثل مکه و کربلا و نجف را دربرگیرد.
بیشتر بخوانید:
تعزیه زنان بوشهر؛ سوگواری زنانه‌ای که به جاذبه گردشگری تبدیل شده است
آیینی که سرو سیاوش را به میدان عاشورا می‌کشاند
گردشگری مذهبی؛ بسط ارزش های فرهنگی و معنوی
به گفته این کارشناس گردشگری، بعضی آیین‌ها چون مراسم مرتبط با ایام محرم و به‌طور ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا می‌توانند برای گردشگران جذاب باشند، زیرا مراسمی چون نخل‌گردانی، تعزیه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی، علاوه بر معنا و مفهوم مذهبی، جنبه هنری، نمایشی و فرهنگی هم دارند. اما برخی شهرها و روستاها چون کاشان، یزد، میبد، ابیانه و بوشهر، آداب و رسوم خود را بیشتر و بهتر معرفی کرده‌اند. برای مثال در سال‌های اخیر، بسیاری از آدم‌های اهل سفر با آنچه در بوشهر و در قالب نواختن سنج و دمام اجرا می‌شود یا نخل‌گردانی یزد و ابیانه آشنا شده‌اند اما کمتر کسی است که بداند در جندق و خور و بیابانک هم نخل کوچکی وجود دارد و قلعه‌ای که به پیش از اسلام برمی‌گردد و هسته اصلی مراسم آیینی محرم است.
طباطبایی به آنچه همزمان با محرم در جندق برگزار می‌شود، اشاره و بیان می‌کند: جندق، که در شهر خور (استان اصفهان) است. یک قلعه قدیمی به همین نام دارد که پیشینه آن به دوره ساسانی برمی‌گردد. در کنار قلعه جندق، یک مسجد و میدان‌گاهی وجود دارد که مردم همزمان با تاسوعا و عاشورا در آن جمع می‌شوند و به شیوه سنتی سینه‌زنی و عزاداری می‌کنند. نخل‌گردانی، یکی دیگر از مراسمی است اجرا می‌شود.
به گفته این کارشناس حوزه گردشگری، در روستای بیاضه هم مراسم تعزیه برگزار می‌شود. این روستا در نزدیکی خور و بیابانک (استان اصفهان) قرار دارد و از زیباترین روستاهای کویری است. جالب این‌که مردم جندق با شبیه‌خوانی موافق نیستند و آن را بد می‌دانند و معتقدند: چگونهیک نفر می‌تواند در نقش امام حسین ظاهر شود؟
طباطبایی به نقش مذهب، آیین‌ها و مناسک مذهبی در رشد اقتصاد اشاره و بیان می‌کند: گردشگری مذهبی نه‌تنها باعث پویایی و رشد اقتصادی شهرهای مذهبی و تاریخی می‌شود، بلکه به زنده و جاری ماندن آداب و رسوم بومی، رونق صنایع دستی، حفظ میراث فرهنگی و تقویت هویت دینی هم کمک می‌کند. همزمان، این نوع گردشگری فرصت تبادل فرهنگی با دیگر کشورهای اسلامی را نیز فراهم می‌آورد. بنابراین توجه به توسعه زیرساخت‌ها، معرفی هنرمندانه این آیین‌ها و حفاظت از اصالت فرهنگی آنها، ضامن تداوم و شکوفایی این حوزه است.
به گفته مدیر اقامتگاه بومگردی «بارانداز»، گردشگری مذهبی در شرایطی به رونق اقتصادی شهرها و روستاها منجر می‌شود که هم ظرفیت و پذیرش جامعه محلی بالاتر رود هم گردشگران به آداب و رسوم و فرهنگ بومی‌ها، احترام بیشتری بگذارند. برای مثال، مردم جندق یا حتی بیاضه، هیچ فعالیتی در زمینه معرفی آیین‌ها و مناسک خود انجام نداده‌اند. طبیعی است که در این شرایط نمی‌توانند به رونق اقتصادی و جذب گردشگر مذهبی فکر کنند. در حالی‌که ابیانه، زنجان، مشهد اردهال، یزد و بوشهر، از سال‌ها پیش تاکنون به این مقوله پرداخته‌اند.
