حدیث لزرغلامی نویسنده، شاعر، هنرمند و پژوهشگر حوزه تخیل و هوش‌مصنوعی دانش‌آموخته‌ی روزنامه‌نگاری، پژوهش هنر و مدیریت است که بیش از پنجاه جلد کتاب در حوزه‌های خردسال، کودک و بزرگسال به رشته تحریر درآورده است. او در گفت‌و‌گوی اختصاصی با خبرگزاری سینا، گفت: همواره آموزش را یک روایت زنده دیده‌ام؛ داستانی که درآن کودک باید بتواند خودش را کشف و روایت کند و دوباره بیافریند. از همین رو فضای مجازی و هوش مصنوعی، اگر به‌درستی با آن مواجه شویم، می‌تواند به این روایت کمک کند، نه صرفاً به‌عنوان ابزار، بلکه به‌عنوان همراهی در فرایند کشف و خلق.
پریسا ساسانی: حدیث لزرغلامی در گفت‌و‌گوی اختصاصی با خبرگزاری سینا، درباره تجربه زیست خود در حوزه آموزش هوش مصنوعی به کودکان، نقش خانواده در حوزه آگاهی بخشی در حوزه فضای مجازی و دیگر مسائل مربوط به سبک زندگی در فضای مجازی صحبت کرد.
حدیث لزرغلامی نویسنده و شاعر درادامه با اشاره به تجربه زیست خود در حوزه آموزش گفت: در بلوچستان، همراه هم‌تیمی‌ام، ساجده عرب‌سرخی، با کودکانی کار کردیم که دسترسی محدودی به منابع آموزشی داشتند. اما وقتی تنها با یک گوشی ساده، توانستیم قصه‌های چندصدایی بنویسیم، از عکس نقاشی‌هایشان داستان بسازیم، و روایت‌های ذهنی‌شان را در قالب دیجیتال جان ببخشیم، آن‌جا به‌خوبی درک کردم که فناوری، اگر با تخیل و نگاه انسانی پیوند بخورد، می‌تواند عدالت آموزشی را زنده کند.
بیشتر بخوانید:
رام کردن اسب سرکش مجازی؛ پیشنهاد رضا کیانیان برای نجات زیست‌مجازی و طبیعی انسان امروز
درک سطح سلیقه مخاطب در فضای مجازی رمز موفقیت کسب و کارهای دیجیتال
وی ادامه داد: هوش مصنوعی برای من صرفاً یک ابزار نیست؛ یک همراه نوظهور است. کتاب جدیدم با عنوان «عاشق بودن؛ دیالوگ‌هایی درباره عشق با هوش مصنوعی» در مدت کوتاهی نوشته شد، نه به این دلیل که سرعت تولید محتوا افزایش یافته، بلکه به این خاطر که تجربه گفت‌وگویی زنده، خلاق و انسانی میان من و این فناوری شکل گرفت؛ گفت‌وگویی که یادآوری‌ام کرد چگونه می‌توان عاشقانه اندیشید. این تجربه شخصی، مرا به این فکر واداشت که چرا چنین دیالوگ‌هایی را برای کودکان نسازیم؟ چرا هوش مصنوعی نتواند همراهی باشد برای کشف خود، نه صرفاً ابزاری برای تمرین حل مسئله؟
کودکانِ رها شده در فضای مجازی
این نویسنده در پاسخ به این سئوال که آیا فضای مجازی نقش مخرب در تعلیم و تربیت کودکان دارد؛ گفت: اگر بدون پشتوانه و راهبری وارد این فضا شویم، بی‌تردید می‌تواند مخرب باشد. کودکانی را دیده‌ام که در فضای مجازی رها شده‌اند، بی‌هیچ راهنما یا گفت‌وگویی مؤثر. در مقابل، کودکانی را نیز دیده‌ام که در کارگاه‌های کوچکی که در حاشیه شهر برگزار کردیم، با هم بازی دیجیتال طراحی کردند، از ربات‌ها پرسش‌های فلسفی پرسیدند، و نقاشی‌هایی کشیدند که از دل آنها داستان‌های اخلاقی و عاطفی متولد شد.
آسیب زمانی رخ می‌دهد که ما صرفاً ناظر باشیم. اما اگر به‌جای نظاره، همراهی و طراحی را انتخاب کنیم، فضای مجازی می‌تواند به میدان بازی اندیشه و تخیل بدل شود. برای کودکان، باید جهان دیجیتال نیز همچون دنیای واقعی معنا پیدا کند و این وظیفه والدین، مربیان و تسهیل‌گران است، نه صرفاً الگوریتم‌ها.
آموزشِ هوش مصنوعی ضرورتی حیاتی است
سرپرست دایره‌المعارف انیمیشنی کودکان و نوجوانان، آموزش هوش مصنوعی برای کودکان را ضرورتی حیاتی دانست و گفت: هوش مصنوعی نه‌تنها بخشی از آینده، بلکه اکنونِ کودکان ماست. در کارگاه‌هایی که برگزار می‌کنم، دیده‌ام کودکانی با کمک هوش مصنوعی شعرمی‌نویسند، تصویر خلق می‌کنند و از ربات‌ها درباره مفاهیمی چون «دوستی» و «تنهایی» می‌پرسند. آنها به این واسطه، تمرین می‌کنند که انسانی‌تر بیندیشند.
وی تاکید کرد: من این نوع یادگیری را «سواد آینده» می‌نامم. همان‌گونه که سواد خواندن و نوشتن، شرط ورود به جهان نوشتاری بود، اکنون توانایی گفت‌وگو با فناوری و درک سازوکار آن، شرط بقا و آفرینش در عصر دیجیتال است. در کارگاه‌هایم همیشه به کودکان می‌گویم: «تو باید بلد باشی باهوش‌تر از هوش مصنوعی باشی؛ نه با اطلاعات بیشتر، بلکه با تخیل بیشتر.»
حدیث لزرغلامی در پاسخ به این سئوال که آموزش و پرورش تا چه اندازه برای ورود به آموزش هوش مصنوعی آمادگی دارد؛ گفت: «با احترام، باید بگویم: آمادگی چندانی ندارد. اما در عین حال، امید خود را از دست نداده‌ام. من امیدوارم، زیرا معلم‌هایی را دیده‌ام که بدون هیچ بودجه و ابزار رسمی، خودشان یاد گرفته‌اند پرامپت‌نویسی کنند، کلاس‌های تعاملی طراحی کرده‌اند، و از دل ترس و تردید، تجربه‌های تازه‌ای آفریده‌اند.»
وی یادآور شد: «در دل همین سیستم رسمی، انسان‌هایی هستند که به تغییر باور دارند؛ به‌شرط آن‌که فرصت تجربه به آنها داده شود، نه صرفاً دستورالعمل‌های خشک. آینده آموزش، به قدرت تخیل معلم‌ها وابسته است، نه به فهرست سرفصل‌ها. باید یاد بگیریم به جای مقاومت، وارد دیالوگ شویم؛ با ماشین، با کودک، و با خودمان.»
مهم‌ترین وظیفه خانواده این است که کودک را در فرایند یادگیری تنها نگذارد
این نویسنده و دغده‌مند حوزه کودک درباره نقش خانواده در آگاهی‌بخشی به کودکان اظهار داشت: «نقش خانواده، نقشی کلیدی و غیرقابل جایگزین است.اگر والدین صرفاً از هوش مصنوعی بترسند، فرزندانِ آنها در آستانه ورود به جهان آینده، تنها خواهند ماند. خانواده باید هم‌زمان دو مسئولیت را بپذیرد: مراقبت و مشارکت. در تجربه‌هایم بارها دیده‌ام که تأثیرگذارترین لحظه‌ها زمانی شکل می‌گیرند که یکی از والدین کنار کودک می‌نشیند، با او شعری می‌نویسد، یا سؤالی را با هم از یک چت‌بات می‌پرسند. کودک وقتی ببیند والدینش هم در حال یادگیری‌اند، احساس امنیت می‌کند. وقتی ببیند حق دارد از دل گفت‌وگو به پاسخ برسد، جسارت پرسیدن در او تقویت می‌شود. به‌نظرم مهم‌ترین وظیفه خانواده این است که کودک را در فرایند یادگیری تنها نگذارد، نه در کلاس درس حضوری، نه در دنیای مجازی.»
وی در پایان خاطرنشان کرد: «ما هنوز در آغاز راهیم. اما من باور دارم اگر بیاموزیم که با تخیل، از فناوری استفاده کنیم، آینده می‌تواند جای انسانی‌تری باشد؛ جایی که حتی هوش مصنوعی هم بخشی از زیست شاعرانه کودک شود، نه تهدیدی برای آن.»