یادداشت اختصاصی دکتر حسن رهایی، مدیراداره برنامه‌ریزی وتوسعه پارک
حضور کم‌رنگ اقتصاد خلاق در اکسپوی ایران ۲۰۲۵
دکتر حسن رهایی، مدیراداره برنامه ریزی وتوسعه پارک به بهانه نمایشگاه بین المللی اکسپو 2025 طی یادداشتی به بررسی این نمایشگاه و جایگاه اقتصاد خلاق آن پرداخته است. در این یادداشت آمده است:
به گزارش خبرگزاری سینا، نمایشگاه بین‌المللی ایران اکسپو ۲۰۲۵، به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد صادرات‌محور کشور، بار دیگر توانمندی‌های فنی و صنعتی ایران را در معرض دید داخلی و خارجی قرار داد. تمرکز اصلی نمایشگاه بر صادرات کالاهای فیزیکی مانند خودرو، پتروشیمی، فولاد، ماشین‌آلات، و صنایع غذایی بود. اما آنچه بیش از همه به چشم آمد، حضور کم‌رنگ و غفلت راهبردی از اقتصاد خلاق بود؛ حوزه‌ای که اکنون به یکی از کلیدی‌ترین مزیت‌های رقابتی کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است.
اقتصاد خلاق؛ پیشران آینده‌محور صادرات ایران
اقتصاد خلاق، مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر خلاقیت، دانش، نوآوری و فرهنگ است که به‌ویژه در قرن بیست‌ویکم، نقش محوری در اشتغال‌زایی، ارزش‌افزایی، دیپلماسی فرهنگی و توسعه پایدار ایفا می‌کند. این اقتصاد شامل دو بخش اصلی است:
- صنایع خلاق: نظیر فیلم و سینما، موسیقی، انیمیشن، بازی‌های رایانه‌ای، طراحی، مد و پوشاک، هنرهای تجسمی و صنایع دستی.
- خدمات خلاق: همچون گردشگری خلاق، آموزش مهارت‌های خلاق، طراحی صنعتی، تبلیغات، مشاوره فرهنگی و خدمات دیجیتال.
حضور کم‌رنگ این دو بخش در ویترین صادراتی ایران در اکسپو ۲۰۲۵، فرصتی را که می‌توانست به تقویت برند ملی، تنوع سبد صادرات غیرنفتی و گسترش نفوذ نرم کشور بینجامد، از بین برد.
سطوح سه‌گانه کم‌رنگی اقتصاد خلاق در اکسپو
- حضور ناچیز صنایع فرهنگی و خلاق دیجیتال:
- اکسپو ۲۰۲۵ هیچ جایگاه مشخصی برای شرکت‌های فعال در حوزه‌هایی مانند گیم، انیمیشن، نشر دیجیتال، طراحی گرافیک، صنایع خلاق شهری، محتوای آموزشی دیجیتال، مد ایرانی-اسلامی و محصولات هنری معاصر اختصاص نداد. این در حالی است که کشورهایی مانند کره جنوبی، ترکیه و مالزی سال‌هاست این حوزه‌ها را به یکی از ارکان دیپلماسی اقتصادی خود تبدیل کرده‌اند.
- عدم حضور ساختاریافته خدمات خلاق صادرات‌پذیر:
- بخش بزرگی از اقتصادهای نوظهور، صادرات خدمات خلاق را به‌عنوان موتور رشد در نظر گرفته‌اند. با این حال، در نمایشگاه، جایگاهی برای ارائه خدماتی چون طراحی صنعتی، مشاوره برندینگ، خدمات گردشگری خلاق، تولید محتوا، و آموزش‌های مهارتی نوین در نظر گرفته نشده بود.
- حضور کم‌رنگ نهادهای پشتیبان و سیاست‌گذار:
- نهادهای متولی توسعه اقتصاد خلاق حضور کم‌رنگ و بیشتر نمادین در اکسپو داشتند. این موضوع نشان می‌دهد که همچنان پیوند مؤثری بین سیاست‌گذاری‌های صادراتی و ظرفیت‌های اقتصاد خلاق در کشور برقرار نشده و نیاز به راهبری کلان در این حوزه احساس می‌شود.
پیامدهای این کم‌توجهی راهبردی
- ماندگاری در صادرات سنتی و سرمایه‌بر: صادرات ایران همچنان بر کالاهای سنگین، وابسته به منابع طبیعی و پرهزینه متمرکز مانده است.
- فرصت‌سوزی فرهنگی در منطقه: حضور کم‌رنگ صنایع و خدمات خلاق یعنی واگذاری بازار فرهنگی و نرم منطقه به رقبای منطقه‌ای مانند ترکیه و امارات.
- تضعیف برند ملی و تصویر جهانی ایران: در دنیای امروز، هویت کشورها بیش از هر چیز از طریق محتوا و خلاقیت ساخته می‌شود، نه کالاهای سخت‌افزاری.
براین اساس پیشنهاد می‌شود:
- برای دوره‌های بعدی، بخش ویژه‌ای با عنوان «اکسپوی اقتصاد خلاق» طراحی و اجرا شود.
- نهادهای تخصصی، دانشگاه‌ها، پارک صنایع فرهنگی، شتاب‌دهنده‌ها، و شرکت‌های دانش‌بنیان فرهنگی به‌صورت سازمان‌یافته در طراحی آن مشارکت داده شوند.
- نگاه سنتی به صادرات با گشودن فضا برای خلاقیت، نوآوری، و هویت فرهنگی، تکمیل و به‌روزرسانی شود.
- اکسپوها، ویترین اقتصاد ملی‌اند. اگر می‌خواهیم ایران در قرن نو، نه فقط صادرکننده کالا، بلکه صادرکننده معنا، فرهنگ و سبک زندگی باشد، باید اقتصاد خلاق را در کانون راهبردهای صادراتی کشور بنشانیم.
