دلفین‌های گوژپشت در آبهای بوشهر
هدف از این پروژه گردآوری اطلاعات دقیق از مناطق حضور دلفین‌های گوژپشت و در عین حال آموزش جوامع محلی بوده است.
پارک ملی دریایی دیر نخیلو و منطقه حفاظت شده مند در ۱۸۰ کیلومتری جنوب شرقی استان بوشهر قرار دارد (N 275215 E 5124644). مساحت منطقه حفاظت شده مند ۳۲۹۸۵ هکتار و مساحت پارک ملی دیر- نخیلو ۲۰۴۳۶ هکتار است. منطقه حفاظت شده مند در استان بوشهر از سال ۱۳۵۵ تحت حفاظت قرار گرفته و قسمت شرقی منطقه حفاظت شده مند از سال ۱۳۸۶ به پارک ملی دیر – نخیلو ارتقا درجه حفاظتی یافته است.
پورپویز بی‌باله از پستانداران منحصربفرد با طول بدن بین ۱.۵ تا ۲ متر است و دیدن آن اغلب خیلی سخت است اما در صورت مشاهده شبیه به تیوپ ماشین به نظر می‌رسد. وزن آن‌ها بین ۴۵ تا ۷۰ کیلوگرم متغیر بوده و کوچک‌ترین عضو از راسته موسوم به نهنگ‌ها هستند. رنگ بدن خاکستری آن‌ها از جمله مشخصات بارزشان است. پورپویزها دارای سه زیرگونه با ۳ محدوده پراکنش متفاوت هستند که زیر گونه N.p.phocaenoides در آبهای ایران پراکندگی دارد. آن‌ها معمولاً به صورت انفرادی یا جفت یا در گروه‌های کوچک دیده می‌شوند. البته گروه‌های ۵۰ تایی هم گزارش شده‌اند. آن‌ها برخلاف دلفینها حرکات نمایشی و پرانرژی ندارند و آبهای کم‌عمق را ترجیح داده و اغلب هم مدت زمان زیادی زیرآب نمی‌مانند.
تهیه عکس بخشی مهم از پروژه‌های تحقیقاتی از این دست است. محققان دست‌اندرکار اغلب عکس‌های زیادی را تهیه میکنند و عکس‌ها به دلایل متعدد نقشی تعیین کننده برعهده دارند. چنانچه از طریق آن‌ها حتی میتوان افراد مختلف یا حتی گونه‌های متفاوت را شناسایی کرد. در حقیقت عکس‌ها ملاک مناسبی هستند که از طریق آن‌ها میتوان به خوبی نظرات مختلف را محک زد. شناسایی افراد در دلفین ها از طریق باله پشتی آن‌ها صورت می‌گیرد. همان طور که در انسان‌ها اثر انگشت برای هر فرد منحصر به فرد است، در دلفینها نیز باله پشتی چنین حکمی داشته و هر فرد نشانه‌های منحصر به فرد خود را دارد و قابل تمایز از سایرین می‌باشد. در حقیقت شناسایی از طریق خطوط، بریدگی‌ها، لکه‌ها و سایر آثاری که فرد را متمایز میکند، صورت می‌گیرد. پژوهشگران از طریق عکس اطلاعات دقیقی در مورد گونه به دست می‌آورند بنابراین از این روش میتوان برای شناسایی و بررسی تهدیدات در گونه‌های خشک‌زی و دریازی نیز استفاده کرد. در عین حال عکس‌ها معیار مناسبی برای تعیین نقشه پراکندگی انواع مختلف گونه‌های آبزی هستند. اینکار به محققین کمک میکند تا تفاوت‌های استفاده از زیستگاه را بهتر شناسایی و درک کنند.
بر اساس همین یافته‌ها نیز کارشناسان انجمن طرح سرزمین توانستند نخستین حضور پورپویز بی‌باله (Finless Porpoise) را در پارک ملی دریایی دیر- نخیلو ثبت کنند. پیش‌تر لاشه‌هایی از این گونه در مناطق مختلف ساحلی ایران همچون عسلویه و بردخون مشاهده شده بود اما از آنجایی که مشاهده لاشه الزاماً به معنای حضور گونه در منطقه نیست لذا این ثبت بعنوان اولین ثبت زنده در این منطقه بسیار ارزشمند است چرا که پشتوانه آن گشت‌های دریایی فراوانی است که هر ماهه صورت می‌گیرد.
ضرورت پشتیبانی از طرح‌های حفاظتی در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان
دلفینها و سایر پستانداران آبزی از نهنگ‌ها گرفته تا پورپویزها، تنها حیوانات باهوش دریاها نیستند بلکه آن‌ها نقشی اساسی در اکوسیستم‌های آبی ایفاء میکنند. در حقیقت همه آن‌ها به نوعی در راس زنجیره غذایی دریایی قرار می‌گیرند و در نتیجه از آن‌ها با عنوان شاخص‌های اکولوژیکی ایده آل و گویا یاد می‌شود. به عنوان مثال حضور یک جمعیت از دلفین‌های سالم و شاداب در آبهای خلیج فارس می تواند به معنای سلامت اکوسیستم باشد و یا بالعکس. یک اکوسیستم سالم نه تنها آبزیان بلکه حتی انسان‌ها را نیز متاثر خواهد ساخت. یک اکوسیستم سالم از نظر اقتصادی نیز بازدهی بیش‌تری دارد و درست به همین دلیل است که توجه به وضعیت سلامت زیست مندان بالاخص در راس هرم غذایی از ضروریات است. هنوز اطلاعات کافی درباره وضعیت پستانداران آبزی ایران در دست نیست اما خوشبختانه به تازگی متخصصان ایرانی در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز کرده اند. در حالی که سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی و عمان به دلیل پشتوانه قوی حمایتی از جانب مقامات مسوول سال‌هاست که به طور متمرکز و پیوسته در آبهای منطقه مشغول به مطالعه هستند.
عکس:حامد مشیری
دستاوردهای کارشناسان انجمن طرح سرزمین
انجمن طرح سرزمین تاکنون ۲۷ سفر میدانی در ۴ سال پیاپی به این منطقه داشته و در مجموع ۵۰۲۰.۲۵ کیلومتر را در ظرف ۹۴ روز گشت دریایی پوشش داده است. کارشناسان طرح سرزمین تا به امروز ۳۶ فرد دلفین را از طریق عکس، شناسایی کرده‌اند. عکس‌های تهیه شده جهت مستندسازی در کاتالوگ و بانک اطلاعاتی ثبت شده‌اند.
یکی دیگر از بخش‌های این پروژه تحقیقاتی، آموزش در مدارس ابتدایی و متوسطه است. خوشبختانه در سفرهای میدانی که توسط این کارشناسان انجام شده؛ صحبت‌هایی نیز با جوامع محلی اعم از صیادان، تعاونی صیادی، علاقمندان به محیط‌زیست، جوانان و … صورت گرفته که البته کماکان نیز ادامه دارد. انجمن طرح سرزمین پوسترهای آشنایی با دلفین‌های ایران را هم در سطح شهر بویژه اسکله‌های صیادی، کتابخانه و مدارس نصب کرده تا از این طریق احتمال مشارکت مردمی در طرح‌های حفاظتی افزایش یابد. دستاوردهای این سفرهای سخت و طاقت‌فرسا نیز در نوع خود ارزشمند است چنانچه از نمونه‌های بارز آن‌ها میتوان به همراهی افراد محلی برای پاکسازی سواحل و همراهی در پایش فصل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های دریایی، اطلاع‌رسانی و بعضاً تحویل لاشه‌های به گل نشسته یا در تور گیر افتاده در منطقه اشاره کرد.
عکس:حامد مشیری
نازنین محسنیان، یکی از کارشناسان این انجمن درباره دستاوردهای این پروژه به سیناپرس گفت: « از مهم‌ترین دستاوردهای این پروژه میتوان به چند مورد اشاره کرد: ۱) پیشنهاد افزایش مرزبندی پارک ملی دریایی دیر- نخیلو بر اساس نقاط مشاهده دلفینها
۲) مشخص شدن گونه با نام انگلیسیindian ocean humpback dolphin با نام علمی Sousa plumbea و چاپ عکس‌های این پروژه در کتاب پستانداران دریایی جهان در چاپ جدید ۲۰۱۵ ۳) شناسایی 36 فرد دلفین گوژپشت از این منطقه ۴) آموزش ۸۳۵ دانش‌آموز در منطقه ۵) علاقمندسازی جوامع محلی به حیات‌وحش و حفاظت ۶) نصب تصویری از دلفین گوژپشت و معرفی این پروژه توسط پتروشیمی نوری در بیلبورد فرودگاه خلیج فارس عسلویه
محسنیان درباره اهمیت ثبت حضور پورپویز بی‌باله (Finless Porpoise) در پارک ملی دریایی دیر- نخیلو به سیناپرس چنین گفت: «از آنجایی که شناخت و شناسایی نقاط پراکنش گونه‌های پستانداران دریایی در آبهای خلیج فارس و دریای عمان از کشور ما بسیار کم است، لذا ثبت هر گونه زنده از مشاهدات ارزشمند بوده و می‌تواند به اقدامات مدیریتی و حفاظتی از مناطق در آینده کمک بسیاری کند. پورپویز بی‌باله در جنگل‌های حرا جزیره قشم به صورت مستمر مشاهده شده است و مابقی مشاهدات از لاشه به گل نشسته این گونه در مناطق مختلفی از جمله بندرعباس، جاسک، بندرلنگه، جزیره نخیلو و منطقه حفاظت شده مند بود که با پایش‌های مستمر کارشناسان انجمن طرح سرزمین برای اولین بار در استان بوشهر نیز حضور این گونه گزارش شد و در پایش‌های مستمر بعدی نیز این گزارشات انتشار خواهد یافت.»
گزارش: فرناز حیدری
No tags for this post.
