سیستم ایمنی یا دستگاه دفاعی، بخشی از بدن است که به شناسایی سلول های خودی از بیگانه پرداخته و در نتیجه آن، سلول هایی خطرناک و مضر را از بین می برد. البته گاهی به دلیل شباهت آنتی ژن های سلول های خودی با بیگانه، سیستم ایمنی بدن به سلول های خودی حمله می کند. می توان گفت که ابتلا به یک بیماری نشان از ضعف سیستم ایمنی بدن است زیرا همیشه و هر لحظه این سیستم به مبارزه با باکتری ها و ویروس ها مشغول هستند. در صورتی که باکتری ها و یا ویروس ها از سد دفاعی این سیستم عبور کنند، فرد به بیماری مبتلا می شود.
سیستم ایمنی بدن چگونه عمل می کند؟
مکانیسم دفاعی این سیستم به این صورت است که سیستم ایمنی بدن با دو روش به مبارزه با عوامل بیماری زا و بیگانه پرداخته و آن ها را از بین می برد. یکی از این روش ها روش دفاعی اختصاصی و دیگری روش دفاع غیر اختصاصی است. سیستم ایمنی بدن در روش دفاع غیر اختصاصی، در مبارزه با اغلب میکروب ها به طور یکسان عمل می کند و نمی تواند در برابر میکروب های مختلف، روش های متفاوت به کار ببرد. نخستین خط دفاعی غیر اختصاصی این سیستم پوست، آنزیم لیزوزیم و لایه های مخاطی هستند. دومین خط دفاعی غیر اختصاصی را پاسخ التهابی، پاسخ دمایی، گلبول های سفید و پروتئین های مکمل تشکیل می دهند. در صورتی که میکروب یا عوامل بیگانه ای از سد روش دفاع غیر اختصاصی سیستم ایمنی بدن عبور کند با روش دفاع اختصاصی این سیستم مواجه خواهد شد.
در مکانیسم روش دفاع اختصاصی سیستم ایمنی بدن، علاوه بر ماکروفاژها نوعی از گلبول های سفید به نام لنفوست ها نقش دارند که از سلول های بنیادی مغز استخوان به دست می آید. در واقع لنفوست ها به طور اختصاصی وارد عمل می شوند. آن ها یک نوع خاصی از عوامل بیگانه را شناسایی کرده و از بین می برند. لنفوست ها بر اساس محل تکامل خود به دو دسته لنفوست های B و لنفوست های T تقسیم بندی می شوند که لنفوست های B در مغز استخوان و لنفوست های T در تیموس به تکامل می رسند. لنفوست های تکامل یافته که توانایی شناسایی مولکول ها و سلول های بیگانه را دارند، وارد جریان خون می شوند. این لنفوست ها بر سطح خود، گیرنده هایی را دارند که از لحاظ شکل هندسی مکمل نوع خاصی از آنتی ژن است که بر روی سطح عوامل بیگانه وجود دارد. بنابراین هر لنفوست با داشتن نوع خاصی از گیرنده، آنتی ژن ویژه ای را شناسایی کرده و از بین می برد. لازم به ذکر است که برخی از لنفوست ها بین لنف و جریان خون در گردش هستند و برخی دیگر در گره های لنفی، طحال، لوزه ها و آپاندیس جمع می شوند.
در مکانیسم ایمنی سلولی، لنفوست های T به مبارزه با سلول های آلوده به ویروس، باکتری و سلول های سرطانی می پردازند. در واقع این سلول ها، سلول های مبارزی هستند که پس از اتصال به آنتی ژن خاص، تکثیر شده و انواعی از سلول های TT را به وجود می آورند که عبارت اند از:
- سلول های T کشنده (سیتوتوکسیک) توانایی شناسایی و حمله مستقیم به سلول های بیگانه و عوامل آلوده را دارند. آن ها با ترشح پروتئینی به نام پرفورین، منافذی را در این سلول‌ها ایجاد می کنند که باعث مرگشان می شوند.
- سلول های T کمک کننده که به دستگاه ایمنی یاری می رسانند و فراوان ترین نوع لنفوست های T هستند. این سلول ها ویروس HIV را مورد هدف قرار می دهند.
- سلول های T تضعیف کننده که به کنترل سلول های T کشنده و سلول های T کمک کننده می پردازند و از شدت بیش از اندازه پاسخ ایمنی بدن جلوگیری می کنند.
- سلول های T خاطره نیز سلول هایی هستند که در حالت آماده باش بوده و طریقه مبارزه با عوامل بیگانه را به نسل های بعدی منتقل می کنند.
معمولا نقش سیستم ایمنی بدن برای دفاع بدن از عوامل بیگانه است اما گاهی بر ضد بدن عمل می کند. به طور کلی توانایی لنفوسیت ها برای شناسایی عوامل بیگانه از خودی، زیاد مطلوب نیست. در پیوند عضو، دستگاه ایمنی عضو پیوندی را بیگانه تلقی کرده و به آن حمله می کند تا از بین ببرد. این مساله باعث می شود تا بدن عضو را نپذیرد و به اصطلاح پس بزند. برای جلوگیری از این مساله باید آنتی ژن های سطح عضو پیوندی بیشترین شباهت را سلول های فرد گیرنده داشته باشند. علاوه بر آن پزشک داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن را برای بیمار تجویز می کند تا این حساسیت لنفوسیت ها کم شود.
اختلال در سیستم ایمنی بدن
گاهی در دستگاه ایمنی بدن اختلال ایجاد شده و باعث بروز بیماری می شود. یکی از این موارد حساسیت یا آلرژی است. در این حالت، بدن در برابر آنتی ژن، بیش از حد واکنش نشان می دهد. آنتی ژنی که باعث این حالت شده و موجب شدت واکنش دستگاه ایمنی بدن شود، آلرژن یا ماده حساسیت زا نامیده می شود. دانه های گرده برخی گیاهان، گرد و غبار و برخی مواد شیمیایی می توانند در این گروه آلرژن جای بگیرند. در واقع هنگامی که فرد برای نخستین بار در معرض یک آلرژن یا ماده حساسیت زا قرار می گیرد، لنفوسیت های B او فعال شده و پادتنی را ترشح می کنند که بر سطح ماستوست ها قرار می گیرند. در صورتی که فرد بار دیگر در معرض همان آلرژن قرار گیرد، آنتی ژن های آن به پادتن های موجود بر سطح ماستوسیت ها می چسبند و باعث می شود تا سلول ماستوسیت گرانول های حاوی میانجی های التهابی به ویژه هیستامین را آزاد کند. آزاد شدن این میانجی ها و یا هیستامین علائمی همچون تورم، خارش، آبریزش بینی و چشم، قرمزی، تنگی نفس، … را به دنبال دارد. در چنین مواقعی پزشک داروهای آنتی هیستامین را تجویز می کند.
بیماری های خود ایمنی
در واقع بیماری های خود ایمنی یک نوع اختلال سیستم ایمنی بدن بوده که سلول های خودی را بیگانه تلقی کرده و به تخرب آن ها می پردازد. در واقع ممکن است، این واکنش در اثر تولید پادتن هایی باشد که به صورت اشتباه برای مبارزه با مولکول های سطح سلول های بدن ترشح می شوند. این بیماری های خود ایمنی بر بخش های مختلف بدن اثر نامطلوب می گذارند. برای نمونه می توان به بیماری ام اس اشاره کرد. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به پوشش اطراف سلول های عصبی مغز و نخاع حمله می کند. یکی دیگر از بیماری های خود ایمنی، دیابت نوع یک است. در این بیماری جزایر لانگرهانس پانکراس مورد تهاجم قرار می گیرند.
ایجاد نقص در سیستم ایمنی بدن
گاهی ممکن است در یک بخش یا بخش هایی از سیستم ایمنی بدن نقصی ایجاد شود که باعث اختلال در فعالیت های این سیستم شود. این نقص در دو حالت مادرزادی و دیگری در اثر عوامل محیطی (اکتسابی) ایجاد می شود. ایدز یک بیماری نقص سیستم ایمنی بدن از نوع اکتسابی است. در این بیماری سلول های T کمک کننده مورد تهاجم قرار می گیرند و موجب تحلیل قدرت دفاعی بدن می شوند. برخی افراد به طور مادرزادی فاقد غده تیموس هستند بنابراین نبود این غده باعث می شود تا لنفوسیت های TT به تکامل لازم نرسند. همانطور که گفته شد لنفوست های تکامل یافته، توانایی شناسایی مولکول ها و سلول های بیگانه را دارند و با نبود آن ها در فعالیت های سیستم ایمنی بدن اختلال ایجاد می شود.
گزارش: فاطمه کردی
No tags for this post.