فرش دستباف ایرانی به‌عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و هنری کشور، همواره در بازارهای جهانی جایگاه ویژه‌ای داشته است. با این حال، در سال‌های اخیر، این صنعت با چالش‌های متعددی مواجه شده که بر تولید، صادرات و گردش مالی آن تأثیرگذار بوده است. در این گزارش، به بررسی آمار فرش دستباف ایران و گردش مالی آن در سال‌های اخیر پرداخته‌ایم.
مهدی نوروز: تولید و صادرات فرش دستباف ایران در سال‌های گذشته وضعیت ناپایداری داشته است به نحوی که با کاهش سالانه در تولید و همچنین تأثیرات ناشی از تحریم‌های بین‌المللی و سیاست‌گذاری‌های غلط داخلی شمار قالیبافان نیز رو به کاهش گذاشته است.
به گزارش خبرگزاری سینا، صادرات فرش دستباف ایران در دهه‌های گذشته کاهش چشم‌گیری داشته است. بر اساس آمار گمرک، ارزش صادرات فرش دستباف از ۴۲۷.۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۵۰.۷ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. این روند نزولی نشان‌دهنده کاهش سهم ایران در بازار جهانی فرش دستباف است.
نوسان در آمار صادرات فرش دستباف
در سال ۱۴۰۰، ارزش صادرات فرش دستباف ایران ۶۴ میلیون دلار گزارش شده است که نسبت به سال قبل کاهش ۱۰ درصدی داشته است. همچنین، در ۱۱ ماهه سال ۱۴۰۱، صادرات فرش دستباف با کاهش ۲۴ درصدی به ۲.۹ هزار تن رسید که کمترین میزان در ۲۴ سال اخیر بوده است تا جایی که برخی از فعالین این عرصه از کاهش 10 برابری صادرات فرش دستباف در سال 1402 به نسبت سال 1396 خبر دادند.
با این حال سال 1403 برای تولید فرش دستباف سال بدی نبود، حداقل وضع خراب‌تر نشد. آن طور که آمارها نشان می‌دهد در این سال و با رفع برخی موانع، تولید فرش دستباف اندکی افزایش نشان داد هرچند میزان صادرات در 6 ماهۀ نخست سال همچنان شانه به شانۀ سال‌های گذشته می‌زد و پیشرفت چندانی نداشت.
تأثیر تحریم‌ها و مسائل اقتصادی بر صادرات
تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات اقتصادی داخلی از عوامل اصلی کاهش قابل ملاحظه سهم ایران از صادرات فرش دستباف ایران محسوب می‌شوند. این محدودیت‌ها منجر به کاهش دسترسی به بازارهای بین‌المللی و افزایش هزینه‌های تولید شده است. به‌عنوان مثال، در سال‌های اخیر، صادرات فرش به آمریکا و اقیانوسیه کاهش ۳۵ درصدی داشته است.
بیشتر بخوانید:
واردات شمع در قطب تولید پارافین
بازار ساعت ایران کوک است؟
در سال ۱۴۰۱، سهم صادرات فرش دستباف ایران از کل صادرات غیرنفتی به ۰.۰۹ درصد رسید که نشان‌دهنده کاهش اهمیت این صنعت در اقتصاد کشور است.
با کاهش سهم ایران در بازار جهانی فرش دستباف، کشورهایی مانند هند، چین، نپال، پاکستان و ترکیه سهم خود را در بازار جهانی فرش دستباف افزایش داده‌اند که در این میان سهم هند از بقیه بیشتر بوده است و توانسته تا سال 2022 میزان سهم خود را در بازار جهانی فرش دستباف از 15 درصد به 30 درصد برساند. در حقیقت این کشورها با کاهش جایگاه ایران و همچنین با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، کاهش هزینه‌های تولید و ارائه طرح‌های متنوع، توانسته‌اند جایگاه خود را در بازارهای بین‌المللی تقویت کنند.
کاهش صادرات و مشکلات اقتصادی منجر به کاهش تعداد قالیبافان در کشور شده است. بر اساس گزارش‌ها، تعداد قالیبافان از دو میلیون نفر به هفت هزار نفر کاهش یافته است که نشان‌دهنده بحران جدی در این صنعت است.
تلاش‌ها برای بهبود وضعیت صادرات
با وجود چالش‌ها، اقداماتی برای بهبود وضعیت صادرات فرش دستباف صورت گرفته است. در سه ماهه اول سال ۱۴۰۳، صادرات فرش دستباف با رشد ۶ درصدی همراه بوده است که نشان‌دهنده تأثیر مثبت رفع موانع تولیدکنندگان و صادرکنندگان است.
با توجه به روند کنونی، پیش‌بینی می‌شود که در صورت عدم اتخاذ تدابیر مناسب، وضعیت صنعت فرش دستباف ایران در سال‌های آینده با چالش‌های بیشتری مواجه شود. رفع تحریم‌ها، حمایت‌های دولتی و توسعه بازارهای جدید می‌تواند به بهبود وضعیت این صنعت کمک کند.
فرش دستباف ایرانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی کشور، نیازمند توجه ویژه و حمایت‌های جدی است. با توجه به کاهش تولید، صادرات و اشتغال در این صنعت، ضروری است که اقدامات مؤثری برای حفظ و توسعه آن صورت گیرد تا جایگاه ایران در بازار جهانی فرش دستباف احیا شود.