محمدرضا معصومی، دکترای اقتصاد و مدرس دانشگاه در سومین نمایشگاه دستاوردهای شرکتهای خلاق و دانش بنیان به عنوان یکی از کارشناسان نشست تخصصی انسان در عصر هوش مصنوعی مفاهیم بنیادین حضور یافت. او به عنوان یک متخصص نگاه متفاوتی به هوش مصنوعی و نقش آن دارد. او به مهاجرت در گفت و گو با خبرگزاری سینا به این نکات اشاره کرده است.
ندا انتظامی: این مدرس دانشگاه در ابتدای سخنان خود با اشاره به تاریخ حضور هوش مصنوعی و نشست تخصصی نمایشگه گفت: ظهور هوش مصنوعی به سال‌ها قبل‌تر یعنی دهۀ 1950 باز می‌گردد منتهی کاربرد و این حجم از توجه به آن مربوط به دو-سه سال گذشته است و در دو، سه سال گذشته با وجه جدیدی از هوش مصنوعی مواجه شده‌ایم. همچنین ظهور شرکت OpenAI که مالک چت‌جی‌پی‌تی این حجم از توجه را باعث شده است، به طوری که تا سال 2024 شرکتهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر در دنیا بیشتر از 60 درصد سرمایه‌گذاری خود را بر روی شرکت‌هایی گذاشته‌اند که مبتنی بر هوش مصنوعی هستند. برای اینکه بتوانیم این اعداد را بهتر درک کنیم، فقط شرکت xAI متعلق به ایلان ماسک بیش از 12 میلیارد دلار در سال 2024 جذب سرمایه کرده است.
بنابراین می‌خواهم بگویم که موضوع هوش مصنوعی صرفاً یک موضوع دکوری نیست. برخی تصور می‌کردند که AI نیز همچون کلاد، متاورس و بلاکچین پس از یک دورۀ سرمایه‌گذاری دچار افت شود اما تقریباً به این اطمینان رسیده‌ایم که از این دوران خارج شده و نه تنها سرمایه‌گذاران بلکه کسب و کارهای مختلف، در تلاش هستند تا نهایت استفاده را از این تکنولوژی‌ای داشته باشند که به اعتقاد همگان جهان را متحول خواهد کرد.
در پنلی که اشاره کردید بحث‌های جذابی با حضور اساتید صورت گرفت از جمله راجع به انسان در عصر هوش مصنوعی صحبت شد. بنده مدیریت پنل را بر عهده داشتم و تلاش کردیم با دوستان و اساتیدی که از جنبه‌های فنی، کسب و کاری و منابع انسانی درگیر این موضوع بودند صحبت کنیم. عمده بحث‌ها از این جنس بود که اصلاً محدودیت‌های توسعۀ فناوری در حوزۀ AI چیست و ما اکنون کجا قرار گرفته‌ایم.
همچنین این موضوع مطرح شد که هوش مصنوعی جنرال یا AGI که در سال 2025 سال مورد تمرکز قرار می‌گیرد، چگونه پیش خواهد رفت. موضوع از این قرار است که از سال بعد لزوماً هوش مصنوعی کارهای تخصصی را انجام نمی‌دهد بلکه می‌خواهد شبیه یک انسان کار کند. خود Open AI نیز اعلام کرده که به این سمت حرکت می‌کند. از سویی دیگر بر بحث اخلاقیات تمرکز کردیم، به ویژه اینکه چه حد و مرزی باید برای توسعۀ هوش مصنوعی تعریف کنیم زیرا در عین جذابیت، می‌تواند ترسناک نیز باشد.
در کنار این موارد راجع به افزایش بهره‌وری نیز صحبت شد از جمله اینکه بررسی‌های مختلف نشان داده‌اند که کسب و کارها با استفاده درست از هوش مصنوعی تا 30 درصد کاهش هزینه داشته‌اند. در نهایت نیز یک آینده ترسیم کردیم که در سال‌های آینده چگونه دنیایی با هوش مصنوعی خواهیم داشت و به این احتمال رسیدیم که ما دستیارانی خواهیم داشت که بهتر از خودمان برنامۀ ما را می‌دانند و برای روزمرۀ ما بهترین برنامه‌ریزی خواهند کرد.
آیا شما وجود هوش مصنوعی را در کنار شرکتهای دانش بنیان یک فرصت می‌دانید یا تهدید؟
اگر بخواهم یک گزینه‌ای بگویم آن را فرصت می‌دانم. چرا تهدید را انتخاب نمی‌کنم؟ چون هوش مصنوعی نهایتاً باعث می‌شود که ما کارآمدتر کار کنیم. اکنون پرسنل شرکتهای ما نگران تهدید جایگزین شدن با هوش مصنوعی هستند. از این زاویه به این موضوع نگاه کنیم که هوش مصنوعی باعث شود ما کارهای تکراری و روتین را به آن داده و خودمان آدم‌های خلاق‌تری باشیم و بر روی کارهایی که نیاز به تولید بیشتری دارد تمرکز کنیم.
انقلاب صنعتی در دوره‌ای ایجاد شد که آدم‌ها باید از ساعت 8 صبح تا 5 بعد از ظهر کار یدی می‌کردند. با رشد تدریجی و پیشرفت صنایع این زمان کمتر شد. شاید همچنان 8 ساعت کار می‌کردند اما کار یدی نبود بلکه ربات‌ها و ماشین آلات آمدند. اکنون نیز به نظرم وارد نسل دیگری می‌شویم. نیازی نیست دیگر 8 ساعت کار کنیم. ما می‌توانیم در عرض روز با 2-3 ساعت کار کردن مفید به همان کارایی برسیم و مابقی را نه اینکه جایگزین شود بلکه به زندگی‌مان برسیم. زندگی لزوماً این نیست که 10-12 ساعت کار کنیم شاید یک دنیایی باشد که با کارایی بیشتر، با زمان کمتر بتوانیم اثربخش‌تر بشویم. در کنار این، شرکتهای دانش‌بنیان و صنایع فرهنگی و نرم نیز می‌توانند همین فرصت را برای استفاده از این ابزارها در تولید محصولاتشان داشته باشند. لزوماً همۀ شرکت‌ها توسعه دهندۀ ابزار هوش مصنوعی نیستند. شرکتهای این حوزه می‌توانند با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی خیلی سریعتر محصولاتی را تولید کنند که کیفیت بالاتری داشته باشند و بتوانند به کاربران بیشتری سرویس دهند.
در توسعۀ کسب و کار هوش مصنوعی چگونه می‌تواند در کنار شرکت‌ها قرار بگیرد؟
من این را از دو جنبه می‌توانم بگویم؛ یک جنبه وجود اجبار در این موضوع است. شاید امروز وجود هوش مصنوعی برای برخی از کسب و کارها منطقی به نظر نرسد ولی اگر کسب و کارها به سمت استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی نروند قطعاً کنار گذشته می‌شوند و دلیلش لزوماَ به خاطر این نیست که تکنولوژی خوبی ارائه نمی‌دهند، بلکه به این دلیل است که هزینه بیشتری نسبت به کسب و کار مشابه خواهند داشت و قیمت محصول‌شان بالاتر می‌رود.
به عنوان یک مثال، چت بات‌ها را در نظر بگیرید که اکنون یکی از کاربردهای اصلی هوش مصنوعی به حساب می‌آیند. کسب‌وکاری که دارای خدمات به مشتری است به یک مرکز تماس 100-200 نفره نیاز خواهد داشت و این هزینه زیادی دارد. اگر این چت بات در لایۀ اول سرویس دهد و تعداد کال سنتر را به 3 برساند، بهای تمام شده کاهش می‌یابد. علاوه بر این برای شرکتهای برنامه‌نویسی که در پارک علم و فناوری نیز حضور دارند هوش مصنوعی و ابزارهای آن می‌تواند زمان توسعۀ محصول را به نصف برساند. پس زمان تولید و بازاریابی کم می‌شود و از سمت محصول دیگر بهای کمتری خواهد داشت.
مهاجرت دانشجوها این روزها به یکی از دغدغه‌های اصلی بدل شده است، فکر می کنید هوش مصنوعی چقدر می تواند مانع از این موضوع شود؟
مهاجرت علاوه بر دانشگاه در شرکت‌ها نیز درد بزرگی است. ما نه تنها شاهد مهاجرت دانشجوها بلکه شاهد مهاجرت اساتید هیأت‌های علمی هستیم. واقعیت این است که من هوش مصنوعی را از این موضوع جدا می‌کنم. این موضوع به استراتژی‌های کلان دولت باز می‌گردد و اینکه فضایی که برای کسب و کارها و پرسنل ایجاد کنند تا ماندن را ترجیح دهند. شما در برنامه‌نویسی نزدیک 30 تا 50 درصد نیرو را به خاطر مهاجرت از دست می‌دهید. حتی برخی شرکت‌هایی هستند که معادل دلاری به نیروی کار دستمزد داده‌اند اما بازهم نیروها را از دست داده‌اند. برای همین می‌گویم که موضوعاتی از این دست به سطح سیاست‌گذاری در دولت بر می‌گردد.