نمایش خانگی چند سالی است که در ایران و جهان جایگاه خود را پیدا کرده و علاوه بر مزایای اقتصادی، فرصتی برای تولیدکنندگان محتوا فراهم آورده تا با آزادی عمل بیشتر نسبت به تلویزیون، آثار خود را عرضه کنند. در سطح جهانی، سریال‌های مطرح و به یاد ماندنی‌ای با همکاری پلتفرم‌های نمایش خانگی تولید و نمایش داده شده است و در ایران نیز این عناوین کم نبوده‌اند.
مهدی نوروز: نمایش خانگی به یکی از ارکان اصلی صنعت سرگرمی در جهان تبدیل شده است. این صنعت با ظهور پلتفرم‌هایی مانند نتفلیکس (Netflix)، آمازون پرایم (Amazon Prime) و دیزنی پلاس (Disney+) در جهان و پلتفرم‌هایی در ایران، تأثیرات گسترده‌ای بر گردش مالی و سبک مصرف رسانه‌ها داشته است.
بر اساس آمارهای جهانی بازار نمایش خانگی تا انتهای سال 2025 ارزشی بالغ بر 315 میلیارد دلار خواهد داشت. در این بین نتفلیکس، به‌عنوان یکی از پیشگامان این صنعت، در سال 2022 درآمدی بالغ بر 31.6 میلیارد دلار به ثبت رساند که بخش عمده‌ای از آن از اشتراک‌های ماهانه کاربران حاصل شده است. دیزنی پلاس، دیگر غول این صنعت، با بیش از 150 میلیون مشترک فعال، توانست در سال گذشته بیش از 18 میلیارد دلار درآمد داشته باشد.
به گزارش خبرگزاری سینا، علاوه بر این، آمازون پرایم و HBO Max نیز سهم قابل‌توجهی از بازار را در اختیار دارند. آمازون پرایم ویدئو به لطف ادغام با اکوسیستم خرید آنلاین آمازون، یکی از موفق‌ترین مدل‌های کسب‌وکار را ایجاد کرده است.
بنابراین می‌توان تجربۀ پلتفرم‌های جهانی از مدل‌های متنوعی برای درآمدزایی را به سه دستۀ کلی تقسیم کرد:
- اشتراک ماهانه: رایج‌ترین مدل در نتفلیکس و دیزنی پلاس، که شامل پرداخت مبلغی ثابت برای دسترسی به تمامی محتوا است.
- پرداخت به ازای مشاهده: برخی پلتفرم‌ها مانند اپل تی‌وی پلاس از مدل Pay-Per-View استفاده می‌کنند.
- تبلیغات: برخی پلتفرم‌ها نیز از مدل ترکیبی تبلیغات و اشتراک بهره می‌برند.
در ایران، پلتفرم‌ها علاوه بر مدل اشتراک ماهانه، به تبلیغات و سرمایه‌گذاری مشارکتی نیز متکی هستند. این موضوع تا حدودی به دلیل نیاز به جبران هزینه‌های تولید در بازاری با کاربران محدود است؛ در ادامه بیشتر به وضعیت نمایش خانگی در ایران پرداخته‌ایم.
وضعیت نمایش خانگی در ایران
در ایران، دو پلتفرم اصلی یعنی فیلیمو و نماوا نقش مهمی در ارائه خدمات نمایش خانگی ایفا می‌کنند. این پلتفرم‌ها با وجود چالش‌های زیرساختی و اقتصادی توانسته‌اند به تعداد کاربران قابل‌توجهی دست یابند. پلتفرم‌های نمایش خانگی در ایران با کسب اشتراک از مخاطب که گاه از مرز میلیون نفر نیز عبور کرده و همچنین مشارکت در ساخت سریال، تلاش دارند تا درآمد بیشتری جذب کنند. با این حال، مدل کسب‌وکار این پلتفرم‌ها به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های داخلی همچنان با موانعی جدی مواجه است. شاید بتوان چالش‌های جدی صنعت نمایش خانگی در ایران را به صورت زیر دسته بندی کرد:
- کاهش قدرت خرید مردم: کاهش ارزش ریال و تورم بالا باعث شده تا با وجود پایین بودن اشتراک پلتفرم‌های ایرانی در مقایسه با پلتفرم‌های جهانی، بسیاری از کاربران توانایی پرداخت هزینه اشتراک ماهانه را نداشته باشند.
- سرقت دیجیتال: نبود قانون کپی رایت و حفظ حقوق مؤلف از یک سو و دسترسی غیرمجاز به محتوای پلتفرم‌ها از طریق وب‌سایت‌های غیرقانونی، همچون دو لبۀ یک قیچی خسارت‌های بزرگی به این صنعت وارد کرده است.
- محدودیت‌های سیاست‌گذاری: محدودیت‌هایی که ریشه در سیاست‌گذاری‌ها دارد را نیز نباید در بین چالش‌های صنعت نمایش خانگی ایران دست کم گرفت. مسئله‌ای که نمی‌توان آن را تنها به واژۀ سانسور فروکاست، بلکه گاه تا پای رو در رویی نهادهای سیاست‌گذار همچون صدا و سیما و وزارت فرهنگ نیز می‌رود که نمونه‌اش را در جنجال ساترا می‌توان دید.
آینده نمایش خانگی در ایران
با رشد نفوذ اینترنت و افزایش تعداد کاربران تلفن همراه، انتظار می‌رود صنعت نمایش خانگی در ایران پتانسیل رشد بیشتری داشته باشد. هرچند در کنار آن نمی‌توان از محدودیت‌های زیرساختی اینترنت چشم پوشی کرد. کاهش سرعت و قطعی‌های مکرر اینترنت می‌تواند تجربه کاربران را حتی به هنگام مشاهدۀ محتوای پلتفرم‌های داخلی تحت تأثیر قرار داده و باعث کاهش انگیزه استفاده از پلتفرم‌ها شود. در این صورت مخاطب به سمت دانلود محتوا از سایت‌های غیرقانونی می‌رود.
با این حال، نمایش خانگی چه در ایران و چه در جهان، به یکی از مهم‌ترین صنایع فرهنگی و اقتصادی تبدیل شده است. در حالی که پلتفرم‌های جهانی با مدل‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری‌های کلان بازارهای بزرگ را تسخیر کرده‌اند، پلتفرم‌های داخلی ایران نیازمند اصلاحات ساختاری و همکاری بین تولیدکنندگان، سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران هستند. تنها از این طریق است که می‌توان مسیر رشد پایدار را برای این صنعت هموار کرد.