گویش‌ها و لهجه‌های محلی که قرن‌ها نمایانگر هویت و فرهنگ مردم استان اصفهان بوده‌اند در دنیای امروز رو به فراموشی هستند و اگر این روند ادامه یابد بسیاری از آنها در آینده‌ای نزدیک خاموش خواهند شد.
به گزارش خبرگزاری سینا، گویش‌ها، گونه‌ای از زبان و به نوعی بخشی از فرهنگ جوامع و ملت ها هستند؛ در واقع حفظ و نگهداری زبان و گویش هر منطقه به شناخت مردم، تاریخ، باورها، آیین‌ها و رسم و رسوم آن دیار کمک می‌کند.
از طرفی، امروزه تنوع زبانی و فرهنگی در ایجاد صلح و احترام به تفاوت‌ها نقش اساسی دارد و بسیاری از مجامع و سازمان‌های بین‌المللی مانند یونسکو بر این موضوع تاکید دارند، مناسبت هایی نیز مانند روز جهانی زبان مادری برای آگاهی‌بخشی و حفظ گویش‌های محلی گرامی داشته می‌شود.
به گفته کارشناسان، گویش‌های ایرانی گنجینه‌ای از واژگان قدیمی و ریشه‌های زبان فارسی را در خود حفظ کرده‌اند و همه جنبه‌های یک زبان مانند دستور زبان، تلفظ و نگارش را در برمی‌گیرند اما امروزه بسیاری از گویش‌های محلی در معرض خطر فراموشی قرار گرفته‌اند و زبان‌شناسان بر این باورند کاهش تعداد گویشوران، نشانه‌ای از خطر نابودی آن گویش است.
طبق اطلاعات و شواهد موجود در ایران به‌ویژه در زمینه گویش‌های باستانی، اطلاعات دقیقی در دسترس نیست و همین امر ضرورت راه‌اندازی اطلس زبان‌های مادری و بومی را برای افزایش آگاهی از گویش‌های در معرض خطر نشان می‌دهد.
برخی از کارشناسان و استادان دانشگاه معتقدند که گویش ها و لهجه های محلی و قدیمی در استان اصفهان نیز در معرض خطر فراموشی و نابودی قرار دارند و نیازمند توجه و اقدامات جدی برای بقا هستند.
خاموشی گویش‌ها پایان یک فرهنگ است
استاد ادبیات، محقق و زبان‌شناس اصفهانی معتقد است که تنوع زبانی، گویش‌ها و لهجه‌ها زمینه‌ساز تنوع اندیشه‌ها هستند زیرا هر گویش یا زبان حامل فرهنگ‌های غنی است از این رو از بین رفتن یک گویش یا زبان به معنی نابودی یک فرهنگ است.
یدالله میرزایی با بیان اینکه زبان‌ها و گویش‌ها از دوران‌های دور به دنیا آمده و همراه با ما زیسته‌اند، افزود: زبان مهم‌ترین عامل ارتباط ما با گذشته، نیاکان و تجربه‌های آنهاست، ما با زبان و آوا به دنیا می‌آییم و در مسیر رشد قرار می‌گیریم.
لهجه اصفهانی به سرعت در حال فراموشی است
وی با ابراز تاسف از اینکه گویش‌ها و لهجه‌ها حتی لهجه اصفهانی به سرعت در حال نابودی هستند، گفت: اگر این روند ادامه یابد بسیاری از گویش‌ها و لهجه‌ها در آینده‌ای نزدیک خاموش خواهند شد.
میرزایی تأکید کرد: فرهنگ وابسته به زبان است بنابراین مرگ هر زبان و گویش، فرهنگ را نیز تهدید می‌کند و هرچه پیوند مردم با گذشته خود بیشتر گسسته شود، هزینه‌های ابداع و بازآموزی اندیشه‌ها بیشتر خواهد شد.
وی اضافه کرد: فراموشی زبان مادری به معنی خاموشی صدای نیاکان و نابودی فرهنگ است و برای کودک، زبان مادری تنها یک وسیله ارتباطی نیست بلکه هویت شخصی و فرهنگی او را شکل می‌دهد، کودکانی که در زبان مادری خود پایه‌گذاری محکمی دارند، درک عمیق‌تری از خود و جایگاهشان در جامعه داشته و معمولا اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند.
این محقق و زبان‌شناس اصفهانی با تاکید براینکه زبان، گویش‌ها و لهجه‌های مختلف در هر منطقه جزیی از هویت فرهنگی و اجتماعی آن شناخته می‌شوند، گفت: گویش‌ها بسان زبان فکر و اندیشه هستند که به‌وسیله آنها ارزش‌ها و رفتارهای انسان‌ها منتقل می‌شود.
مهاجرت و تحقیر لهجه‌ها از عوامل فراموشی گویش‌ها
میرزایی با ابراز تاسف از اینکه روند فراموشی گویش‌ها سرعت زیادی گرفته است، افزود: یکی از عوامل اصلی تهدیدکننده این گویش‌ها، رسانه‌ها به‌ویژه رسانه‌های تصویری و اینترنتی هستند.
وی توضیح داد: به‌دلیل اینکه رسانه‌ها به گویش‌های محلی توجه کمی دارند، نسل‌های جدید دیگر به گویش‌های مادری خود اهمیت نمی‌دهند و در خانواده‌ها هم این گویش‌ها چندان آموزش داده نمی‌شود، این وضعیت باعث می‌شود زبان‌های باستانی و محلی به‌تدریج از یاد بروند.
این محقق، مهاجرت‌های گسترده از روستاها به شهرها و حتی بین شهرها را عاملی دیگر در نابودی گویش‌ها دانست و گفت: مهاجرانی که وارد شهرهای بزرگ مانند اصفهان می‌شوند به‌دلیل اختلاط با افراد غیر بومی، گویش‌های خود را فراموش می‌کنند و به‌مرور زمان این گویش ها به حاشیه رانده می‌شود.
میرزایی، تحقیر گویش‌ها را از دیگر تهدیدات مهم دانست و افزود: گویش‌های محلی در برخی موارد به‌عنوان زبان‌هایی کم‌ارزش و «دهاتی» تلقی می‌شوند که این دیدگاه منفی نیز در تضعیف آنها نقش دارد.
ضرورت آموزش گویش‌های محلی در خانواده‌ها
وی، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با این تهدیدها را آموزش گویش‌های محلی در خانواده و ترغیب پدر و مادرها به استفاده از آن در گفت‌وگو با فرزندان برشمرد و تاکید کرد: برنامه‌های شعرخوانی به زبان‌های محلی می‌تواند به ترویج گویش‌ها کمک کند.
وی اظهار داشت: وارد کردن گویش‌ها در کتاب‌های درسی نیز می‌تواند از تضعیف آنها جلوگیری کرده و آگاهی عمومی را درباره اهمیت گویش‌های محلی افزایش دهد.
این استاد برجسته ادبیات فارسی، جمع‌آوری و انتشار اشعار محلی در کتاب‌های مستقل یا در قالب برنامه‌های صوتی به‌ویژه برای نسل‌های آینده را راهکار دیگر به‌منظور حفظ و زنده نگه‌داشتن گویش‌ها اعلام کرد.
میرزایی با بیان اینکه حمایت از شاعران و نویسندگان محلی می‌تواند به غنی‌تر شدن فرهنگ محلی و معرفی گویش‌ها به جامعه کمک کند، تصریح کرد: برگزاری جشنواره‌های بومی و محلی و توجه به هنرهایی مانند موسیقی، تئاتر و سینما که در آنها از گویش‌ها و لهجه‌های محلی استفاده می‌کنند نیز می‌تواند گام مؤثری در حفاظت از این گویش‌ها باشد.
وی تاکید کرد: اگر به این گویش‌ها توجه و در برنامه‌های مختلف فرهنگی از آنها استفاده شود شاهد بازگشت ارزش و جایگاه این گویش‌ها در زندگی روزمره خواهیم بود.
حفظ گویش‌های باستانی اصفهان، فرصت‌ها و تهدیدها
کارشناس ثبت آثار ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان نیز در گفت و گو با ایرنا از ثبت برخی گویش‌های بومی استان خبر داد و گفت: گویش گزی، میمه‌ای و ینگ‌آباد(نیک آباد) ثبت ملی شده‌اند اما ثبت آنها به‌معنی نجات از خطر نابودی نیست.
حجت‌الله ذکاوتمند توضیح داد: در برخی مناطق استان مانند گز، نایین، اردستان و زواره گویش‌ها هنوز زنده هستند و در مکالمه‌های روزمره استفاده می‌شوند اما در دیگر مناطق همچون میمه و وزوان، مردم در محیط‌های غریبه از گویش های محلی استفاده نمی‌کنند که تهدیدی برای بقای آنها به‌شمار می‌رود.
وی بر لزوم حفاظت، ترویج و استفاده عملی از این گویش‌ها در جامعه تاکید کرد و افزود: در برخی شهرها مانند خورزوق و گز با برگزاری همایش و جشنواره، اقدام‌های موثری برای حفظ گویش‌ها صورت گرفته است اما مهاجرپذیر شدن برخی مناطق و شهرها مثل خورزوق، خطر فراموشی گویش‌های بومی را افزایش داده است.
ذکاوتمند به لزوم استفاده از گویش‌های محلی در مدارس و اجتماعات برای حفظ و ترویج آنها اشاره و اضافه کرد: در مناطقی که گویش‌ها زنده هستند، حضور فعالانه مردم برای بکار بردن آنها در جشنواره‌های محلی و شعرخوانی به ماندگاری گویش‌های بومی، کمک می‌کند.
وی با بیان اینکه در مواقعی که گویش‌های بومی در معرض خطر فراموشی قرار می‌گیرند، نقش مردم به‌عنوان اصلی‌ترین حافظان گویش‌ها اهمیت دارد، گفت: ثبت و مستندسازی گویش‌ها در میراث فرهنگی باید با تلاش مردمی همراه باشد تا این زبان‌های باستانی برای نسل‌های آینده حفظ شوند.
با وجود همه تهدیدها برای گویش های قدیمی، در این میان عده ای نیز بودند که اقدامات ماندگاری برای بقای گویش‌های محلی اصفهان انجام دادند، درویش عباس گزی یکی از آنهاست، شاعر پرآوازه اهل «گز» بُرخوار در اصفهان، او آگاه بود که رسالتی فراتر از سرودن شعر بر دوش دارد؛ رسالتی برای حفظ گویش «گزی»، زبانی که صدای اصالت و تاریخ مردم دیارش است.
گَزی، زبانی است که مردم شهر تاریخی گز بُرخوار در شمال اصفهان به آن سخن می‌گفتند؛ این گویش از زبان‌های مرکزی ایران است که سابقه آن به ایران باستان باز می‌گردد.
درویش عباس گزی، دیوان ارزشمند «ارشادالولد» را نوشت، کتابی که با بیش از ۳۰۰ غزل، ۱۰۰ قصیده و مثنوی‌های دلنشینش به گویش گزی، امروز همچون گنجینه‌ای بی‌بدیل از این زبان قدیمی در برابر فراموشی ایستاده است؛ این شاعر قرن سیزدهم هجری قمری پاسدار فرهنگ زبانی مردم گز است، اشعارش با واژگان محلی تصویری از کوچه پس کوچه‌های تاریخی شهرش را به نمایش می گذارد و از شور زندگی تا حکمت‌های عمیق روزگار، همه را در قالب این گویش تاریخی به یادگار گذاشته است.
امروز و در دورانی که صدای گویش‌های محلی به‌تدریج در هیاهوی زبان‌های غالب گم می‌شود، کار او نه فقط شعر گفتن بلکه زنده نگه‌داشتن هویتی بومی بوده است؛ امروز می‌توان به جرأت گفت که دیوانش فراتر از یک کتاب شعر، سندی تاریخی برای اثبات حیات گویش گزی است و صدایی که هنوز از دل تاریخ به گوش می‌رسد.
علاقه‌مندان به گویش های بومی و باستانی در استان اصفهان بر این باورند اجرای برنامه‌های آموزشی در مدارس نیز یکی از راهکارهای موثر برای زنده نگه داشتن گویش‌هاست و دانش آموزان می‌توانند با حفظ شعرهای محلی و خواندن آنها در مراسم مختلف در ترویج گویش‌های بومی نقش ایفا کنند.
در حقیقت، مشارکت فعال مردم در حفظ و ترویج گویش‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است و تنها در صورتی که مردم به این گویش‌ها زندگی بدهند، می‌توان امیدوار بود که این میراث فرهنگی گرانبها برای نسل‌های آینده حفظ شود.
برخی از کارشناسان نیز معتقدند اگر مردم، مسوولان و فعالان فرهنگی دست به دست هم دهند و در کنار حفظ میراث فرهنگی به‌ترویج و آموزش گویش‌های بومی بپردازند، می‌توان انتظار داشت که این گویش‌ها نه تنها به ثبت ملی برسند بلکه در زندگی روزمره مردم جایگاه ویژه‌ای پیدا کنند و به‌عنوان یکی از ارکان هویت فرهنگی اصفهان حفظ شوند.
منبع: ایرنا