حدود نیم قرن از یک اتفاق مهم در اخترشناسی می گذرد و آن زمانی بود که ژاکلین بل برنل توانست با استفاده از داده های تلسکوپ رادیویی خود پولسار یا تب اختر را ثبت کند. این کشف مهم آنقدر ارزشمند و تاریخ ساز بود که دو جایزه نوبل به همراه خود آورد. اما مهمتر از همه این بود که نظریه نسبیت عام انیشتین بر همگان روشن و تأیید شد. خیلی زود جامعه علمی سراسر جهان تب اختر را مورد توجه جدی قرار داد تا جایی که ردپای این کشف مهم در هر جایی دیده می شد، از صنعت خودروسازی گرفته تا روی جلد مجلات علمی.
اخترشناسان متوجه شدند پولسارها کوچکتر از یک شهر اما درخشانتر از خورشید هستند. در علم اخترشناسی نگاه ویژه ای به آنها می شود زیرا اخترشناسان امیدوارند از این پدیده های نجومی برای تشخیص دقیق و اندازه گیریهای ماورای تصور در کیهان استفاده کنند. نگاه دقیق به ستارگان و ردیابی موشکافانه آنها از دیگر کاربردهایی است که برای تب اخترها تعریف شده است.
چرا پولسارها تا این حد مهم هستند؟ در ابتدا باید آن را تعریف کرد. پولسار نوعی ستاره نوترونی محسوب می شود که با سرعتی بسیار زیاد و شاید ماورای تصور در حال چرخیده است. در واقع می توان گفت پولسار در نتیجه پدیده مهم ابرنواختر تولید می شود. در این وضعیت سیاره ای در اطراف این ستاره ایجاد نمی شود چون اصولا امکان آن وجود ندارد چون انفجار و نابودی تنها سرنوشت چنین سیاره ای خواهد بود. نکته جالب توجه اینجاست که از این نوع ستاره ها برای تخمین دقیق مسافتهای طولانی در کهکشانها استفاده می شود.
اخترشناسان به تب اخترها به عنوان آزمایشگاههای فیزیک نگاه می کنند که در آنها اتفاقات حیرت انگیزی روی می دهد. کشف این نوع ستاره ها پنجره های جدیدی به سوی اخترشناسی و حل معماهای بیشمار در کیهان گشوده است. با این توصیف حالا این پرسش مهم مطرح می شود که چه تعداد پولسار در کهکشان راه شیری وجود دارد؟ اخترشناسان تخمین می زنند چیزی درحدود یک میلیارد بقایای ستاره های غول پیکر در کهکشان راه شیری وجود داشته باشد اما تنها حدود یک میلیون تعداد از آنها پولسار محسوب می شوند. اما جالب تر این است که تنها حدود 2300 پولسار شناسایی شده است. این دسته از پدیده های نجومی همیشگی نیستند. همزمان که این ستاره های نوترونی می چرخند در واقع منبع محلی از الکترونهای در حال انتشار به شمار می آیند که تا چند میلیون سال به همین منوال به فعالیتشان ادامه می دهند. در طول زندگی یک انسان، زمانبندی عملکرد یک پولسار آنچنان دقیق است که می توان آن را با ساعت اتمی مقایسه نمود. به بیان روشنتر، تغییرات این ساعت تنها یک میلیاردیوم ثانیه در هر سال است.
در سالهای اخیر مطالعات زیادی در زمینه پولسارها انجام شده است. در سال 1982 نخستین پولسارهای میلی ثانیه شناسایی شدند. آنها دسته ای از اجرام هستند که در هر ثانیه بیش از 100 بار به دور خود می چرخند. رکورد فعلی نیز هم اکنون به پولساری تعلق دارد که 716 بار در ثانیه به دور خود می چرخد.
نگاه اخترشناسان به پولسارها بسیار جدی است. آنها این ایده را مطرح می کنند که از این پدیدهای نجومی به عنوان ابزار مسیریابی در آینده استفاده کنند. حتی در اروپا دانشمندان بر روی پروژه ای کار می کنند که طی آن از پولسارها برای ردیابی دقیق فضاپیماها استفاده شود.
این روزها اخترشناسان به یافته های ارزشمند رصدخانه لیزری LIGO به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای حال حاضر جهت شناسایی دقیق تر پولساردها دل بسته اند. نخستین بار در سال 2015 بود که اخترشناسان توانستند با استفاده از این ابزار مهم و قدرتمند امواج گرانشی را شناسایی کنند. دو سیاه چاله که هر یک حدود 30 برابر خورشید بزرگی دارند حدود یک میلیارد سال پیش با یکدیگر برخورد کرده و اثرگذاری حیرت انگیزی در کیهان به جای گذاشتند. اکنون این امیدواری وجود دارد که از رصدخانه LIGO برای دستیابی به درک روشنتری از پولسارها استفاده کرد.
برای دسترسی به جدیدترین شماره مجله Astronomy فایل پیوست را ملاحظه فرمائید.
مترجم: مهدی پیرگزی
No tags for this post.