نماد سایت خبرگزاری سیناپرس

نهنگ‌ها حافظه خوبی برای یاد آوری دوستانشان دارند

نهنگ‌ها بزرگ‌ترین حیوانات زنده شناخته ­شده اقیانوس‌ها، پستاندارانی آبزی با بدنی تغییر شکل یافته و گونه ­های متفاوت هستند که تاکنون از جهات گوناگونی مورد توجه دانشمندان بالاخص رفتارشناسان و زیست­ شناسان قرار گرفته ­اند. نهنگ‌های اسپرم (Sperm Whale) ، در این میان شاید به نوعی گوی سبقت را از سایرین ربوده ­اند. این حیوانات بزرگ ­جثه آبزی یک ویژگی منحصربفرد دارند: دندان.

 ۱۸ الی ۲۶ عدد دندان مخروطی که در هر طرف آرواره پایین نهنگ اسپرم قرار گرفته، سبب شده تا این حیوان بزرگ ­جثه حدوداً ۱۶ متری نه ­تنها عنوان بزرگ‌ترین نهنگ بادندان  (Odontoceti) بلکه در عین حال عنوان بزرگ‌ترین حیوان شکارچی بادندان کره زمین را نیز به خود اختصاص دهد. نهنگ‌های اسپرم شکارچیانی ماهر و پرقدرت هستند که با شیرجه­ های خارق ­العاده ­شان به اعماق سرد و تاریک اقیانوس‌ها نفوذ کرده و از ماهیان مرکب یا همان اسکوئیدها تغذیه می­کنند. آن‌ها در عین حال علاقه وافری هم به ماهیان مرکب غول­ آسا یا سرپاوری غول­ها (Giant squid- Architeuthidae (دارند. این تنها ویژگی‌های فیزیولوژیکی نهنگ‌های اسپرم نیست که جای بحث فراوان دارد بلکه در واقع زندگی اجتماعی متنوع و باشکوه آن‌هاست که توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. زندگی اجتماعی که از گروه ­های مختلف آغاز و به حمایت جدی اعضای گروه از یکدیگر منجر می­شود. تازه ­ترین مطالعات حاکی از آن است که خانواده­ و روابط اجتماعی درست به همان اندازه­ که برای انسان‌ها مهم است برای نهنگ‌های اسپرم هم اهمیت دارد. می­توان اینطور گفت که زندگی اجتماعی نهنگ‌ها نقش حیاتی در موفقیت آن‌ها برای بقا دارد.

 

شناخت نهنگ‌های اسپرم

یک نهنگ اسپرم نر به طور متوسط ۱۶ متر طول و نزدیک به ۴۱.۰۰۰ کیلوگرم وزن دارد در حالیکه طول بدن یک نهنگ ماده اسپرم نزدیک به ۱۱ متر و وزن آن حدوداً ۱۴.۰۰۰ کیلوگرم است. اسپرماستی (Spermaceti) نام یک نوع موم روغنی خاص است که در فضاهای خالی و مجوف سر نهنگ اسپرم یافت می­شود. این محصول فوق ­العاده گرانبها یکی از دلایل بهره‌برداری بی‌رویه از جمعیت نهنگ‌های اسپرم و رانده شدن آن‌ها به رده آسیب­پذیر فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) است.  یکی از ویژگی‌های منحصربفرد نهنگ‌های اسپرم داشتن پوستی است که درست شبیه آلو چین­ و چروک می­خورد. اما چرا؟ برخی از دانشمندان علت این چین­خوردگی‌ها را کاهش تاثیر نوسانات آبی بر بدن نهنگ‌ها عنوان کرده­اند.

 نهنگ‌های اسپرم نر اغلب زندگی مجردی را ترجیح می­دهند در حالیکه یک خانواده عادی نهنگ اسپرم از ۷ عضو تشکیل می­شود. اعضاء یک گروه که اغلب مشتمل بر نهنگ‌های ماده و فرزندان آن‌ها هستند، می­توانند تا سه نسل متوالی در کنار یکدیگر باقی بمانند. گروه­ های مختلف نهنگ‌های اسپرم گاهی برای یک مدت زمان کوتاه درهم می­ آمیزند و با یکدیگر معاشرت می­کنند اما پس از مدتی هر گروه از سایرین جدا شده و به مسیر خود ادامه می­دهد.      

روابط حاکم بر اعضای گروه

دکتر شِین گِرو (Dr. Shane Gero)  از دانشگاه آرهاوس دانمارک معتقد است که نهنگ‌های اسپرم ماده نه­تنها به شکل باورنکردنی قادر به تشخیص اعضای خانواده ­­شان از یکدیگر هستند بلکه حتی به نوعی از دانش یا علم موسوم به جامعه­ شناسی نیز بی­بهره نیستند. دانش جامعه ­شناسی (Social knowledge) به بررسی رابطه میان اندیشه و زمینه اجتماعی و همچنین مطالعه تاثیر ایده­ های غالب بر جامعه می­پردازد. این دانش بیش‌تر در مورد انسان‌ها شناخته شده اما دانشمندانی همچون دکتر گِرو می ­گویند که این آگاهی در میان نهنگ‌های اسپرم نیز وجود دارد: «نهنگ‌های اسپرم ماده نه ­تنها اعضای گروه و خانواده­ ها را از یکدیگر تشخیص می­دهند بلکه در عین حال جامعه­ خود را هم می­شناسند. آن‌ها می­توانند بعد از گذشت یک مدت زمان خیلی طولانی و یا حتی جدایی از اعضای خانواده­شان بار دیگر روابط حاکم بر جامعه و کنش و واکنش‌های تاریخی میان اعضای گروه­شان را به خاطر بیاورند.»

نتایج مطالعات دکتر گرو و همکارانش که در مجله معتبر رفتارشناسی حیوانات به چاپ رسیده، بیانگر این واقعیت علمی است که نهنگ‌های اسپرم نیز درست همانند ما انسان‌ها گاه یکی از عمه­ زاده یا خاله­ زاده­هایشان یا حتی یکی از اعضای بزرگ‌تر خانواده را به سایرین ترجیح می­دهند. نویسندگان این مقاله همچنین یادآور می­شوند که ترجیحات خانوادگی می­تواند برای سال‌ها میان دو عضو یک خانواده نهنگ‌های اسپرم برقرار باشد یعنی یک عضو خانواده می­تواند سال‌ها یک عضو را به سایر اعضاء ترجیح دهد. این بدان معناست که به احتمال قریب به یقین نهنگ‌های اسپرم این توانایی را هم دارند که علیرغم سال‌ها جدایی از جامعه ­شان باز هم خویشاوندان و دوستان­شان را به یاد بیاورند. در حقیقت نهنگ‌های اسپرم بالغ نه ­تنها از سایر اعضاء گروه­شان حمایت می­کنند بلکه آن‌ها را هم می­شناسند و هم رفتارهایشان را به خاطر می ­آورند.

طولانی­ مدت­ ترین تحقیقات بر روی نهنگ‌های اسپرم

دکتر گرو و همکارانش برای مدت ده سال متوالی، فعالیت بیست خانواده مختلف از نهنگ‌های اسپرم را در خارج از سواحل جزایر کارائیب دنبال کردند. این پروژه تحقیقاتی که در مجموع حاصل ۳.۵۰۰ ساعت دیده­ بانی مستمر است، نشان می­دهد که روابط خانوادگی نهنگ‌های اسپرم به طرز شگفت ­آوری به ما انسان‌ها شبیه است.

دکتر گرو شیوه ردیابی نهنگ‌ها را بدین شکل تشریح می­کند: «پژوهشگران دست ­اندرکار این پروژه هر بار که نهنگ‌ها برای غذا به آب شیرجه می­ زدند، از آن‌ها عکس می­گرفتند. آنچه که بیش‌تر از همه بدان توجه شد، این بود که دقیقاً کدام نهنگ‌ها بیش‌تر از سایرین با یکدیگر وقت می­گذرانند. تشخیص نهنگ‌های اسپرم از یکدیگر کار به نسبت راحتی است یعنی می­توان از روی تفاوت علائم و نشانه ­های دم، آن‌ها را از یکدیگر تمییز داد. ما نیز در این پروژه بر همین اساس عمل کردیم یعنی در هر بار شیرجه زدن، اعضاء گروه را به دقت زیرنظر گرفتیم. کار ما در شب نیز ادامه داشت، برای این کار از طریق پژواک­ یابی نهنگ‌ها را دنبال می­کردیم. نهنگ‌های اسپرم توانایی خارق­ العاده­ای در استفاده از سیستم‌های سونار (ردیابی از طریق پژواک‌های صوتی) دارند. این نوع صداهای خاص که معمولاً برای شکار تولید می­شود، حتی از ۱ کیلومتر دورتر هم در زیر دریا قابل ردیابی است. این نخستین بار است که یک تیم تحقیقاتی برای مدتی چنین طولانی، وضعیت زیستی و ترجیحات اجتماعی را در یک گونه خاص از نهنگ‌ها مورد بررسی قرار می­دهد لذا در حال حاضر ما تصویری روشن از روابط اجتماعی نهنگ‌های اسپرم در اختیار داریم. تصور کنید که عده­ ای شما را روزها زیرنظر بگیرند یا از تک ­تک لحظات و کارهایی که می­کنید، عکس گرفته شود، اینکه با چه کسی وقت می­گذرانید، چه کار می­کنید و … بدیهی است که در پایان یک هفته می­توان نکات جالبی را از زندگی شما و اعضای خانواده ­تان فهمید و این دقیقاً کاری بود که ما انجام دادیم.»

 

گزارش:  فرناز حیدری / کارشناس ارشد مهندسی محیط­زیست

منابع: iucnredlist / bbc 

No tags for this post.
خروج از نسخه موبایل