وضعیت نابسامان پژوهش و فقر اقتصادی در این حوزه، نه مساله تازه‌ای است و نه معضلی است که راه حل آن بر اهل فن پوشیده باشد. هرچند در مقاطع گوناگون و به انگیزه‌های مختلف، این موضوع در فضای رسمی کشور گوشزد می‌شود، با این حال ظاهرا هنوز گوش شنوا و دست توانایی برای سر و سامان دادن به این وضعیت وجود ندارد.
زهرا تقوی: امسال برای نخستین بار در هفته پژوهش، جایزه‌ای به صورت مستقل برای پژوهش در زمینه تئاتر در نظر گرفته شد. این جایزه توسط دفتر انتشارات و پژوهش اداره کل هنرهای نمایشی و به دبیری سید جواد روشن که مدیریت این دفتر را بر عهده دارد، برپا شد و برگزیدگان طی مراسمی روز شنبه 24 آذر ماه معرفی شدند.
اما آنچه بیش از معرفی برگزیدگان حایز اهمیت به نظر می‌رسید، مباحثی بود که به انگیزه برگزاری این جایزه ، در باب وضعیت پژوهش صورت گرفت و نکته جالب‌تر اینکه نادره رضایی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز همداستان با شرکت‌کنندگان در این برنامه و جایزه، اعم از پژوهشگران و مولفان و مترجمان و استادان دانشگاه از وضعیت اسف‌بار پژوهش گله‌مند بود.
به گزارش خبرگزاری سینا، در این نشست که به منظور اختتامیه نخستین دوره این جایزه برگزار شد، برای هزارمین بار بر این موضوع تاکید شد که در کشور ما پژوهشگر با دلی پر از عشق و دستی بسیار خالی به کار پژوهش می‌پردازد؛ کاری که عرق‌ریزان روح را می‌طلبد ولی در مقابل، برای پژوهشگر نه نامی دارد و نه نانی.
اما فقط بحث پژوهش نبود که به میان آمد. این برنامه فرصتی شد تا دلسوزان تئاتر هم از بابت وضعیت اسفناک ترجمه کتاب‌های تئاتری اظهار شکایت کنند و هم از شرایط اقتصادی فعلی تئاتر که به قول اردشیر صالح‌پور سبب شده گیشه بر اندیشه پیشی بگیرد و بخشی از جامعه تئاتری برای رتق و فتق امور خود دست به دامن سلبریتی‌ها شده‌اند و بدتر اینکه این چهره‌های مشهور حتی به صحنه تئاتر شهر هم راه پیدا کرده‌اند و حضورشان تنها به تماشاخانه‌های خصوصی که بحث اقتصاد در آنها حرف اول را می‌زند، محدود نمی‌شود.
این برنامه فرصتی شد برای قدردانی از نشر «بیدگل» که در شرایط دشوار اقتصادی و با وجود رغبت اندکی که به کتاب‌های تئوریک تئاتری وجود دارد، به عنوان یک ناشر متعهد، شماری از آثار باکیفیت تخصصی را منتشر می‌کند و برخلاف برخی از ناشران به دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌ها، چیزی از کیفیت کار نمی‌کاهد.
اما نکته قابل تامل‌تر از وضعیت اقتصادی نشر کتاب‌های نمایشی، هشداری بود که محمدرضا خاکی به عنوان استاد دانشگاه، کارگردان و مترجم تئاتر مطرح کرد؛ ماشینی شدن ترجمه کتاب‌های تخصصی که سبب شده برخی از این کتاب‌ها برای خوانندگان و علاقه‌مندانِ کم‌شمار خود بسیار مغلق و غیرقابل درک به نظر برسند.
خاکی عنوان کرد که بعد از شنیدن شکایت‌هایی درباره نامفهوم بودن برخی از کتاب‌های تئوری تئاتر، نسخه‌های اصلی را با نسخه‌های ترجمه شده تطابق داده و به نکته‌ای عجیب رسیده است؛ اینکه تعدادی از ناشران برای صرفه‌جویی در هزینه انتشار کتاب، قید همکاری با مترجمان حرفه‌ای و متخصص را زده‌اند و در عوض برگردان کتاب‌های تخصصی را به ترجمه‌های دیجیتالی و ماشینی سپرده‌اند! و با این کار، همان اندک مخاطبان خود را نیز به مرور از دست خواهند داد.
فرهاد ناظرزاده کرمانی، پژوهشگر، استاد دانشگاه و مترجم تئاتر که بسیاری از دانش آموختگان تئاتر کشورمان دانشجویان او بوده‌اند، در این روز تجلیل شد.
او با برشمردن آسیب‌های حوزه پژوهش و ترجمه در کتاب‌های تئاتری، با لحنی طنزآمیز درباره وضعیت توزیع کتاب‌های پژوهشی دانشگاهی سخن گفت و تجربه شخصی خودش را تشریح کرد و توضیح داد که برخی از ناشران، کتاب‌ها را انبار می‌کنند و در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار نمی‌دهند به طوری که خرید کتاب از انتشاراتی مانند «سمت» (که ویژه انتشار کتاب‌های دانشگاهی تعریف شده است) همراه با رمز عملیات نظامی است چون کتاب‌ها را انبار می‌کند!
نادره رضایی، معاون هنری که به نظر می‌رسد دغدغه صنعت نشر و امر پژوهش را دارد نیز ابراز تاسف کرد که به دلیل کم‌توجهی به امر پژوهش، به ناچار بخشی از مسیر را به بیراهه رفته‌ایم و این در حالی است که پژوهش‌های حوزه علوم اجتماعی این تذکر را داده‌اند که در کشور ما جامعه هنری، همچنان مهم‌ترین گروه مرجع است اما ما از قابلیت‌های آن استفاده لازم را نمی‌کنیم.
او با اشاره به نگرانی‌هایی که برآمده از یافته‌های پژوهشی علوم اجتماعی است، خاطرنشان کرد: در شرایط امروز که تنگناهای اقتصادی، نخستین دغدغه جامعه است، ایجاد امید در مردم، وابسته به حوزه فرهنگ و هنر است.در گروه‌های مرجع، همچنان هنرمندان در صدر ایستاده‌اند. بنابراین اگر دنبال گشایشی برای برون رفت از این وضعیت هستیم، همان هنرمندان هستند که می‌توانند اثرگذار باشند.
در این برنامه بارها تاکید شد که توجه کردن به امر پژوهش و اختصاص بودجه معقول به آن نه تنها هزینه به شمار نمی‌آید، بلکه سرمایه‌گذاری برای آینده است چراکه بدون پژوهش، راه را به غلط شناسایی و طی می‌کنیم و بازگشت از مسیر نادرست و اصلاح آن، خود بودجه و زمانی بسیار بیشتر از بودجه و زمان انجام پژوهش بر دست‌مان می‌گذارد.