اخیراً وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به ضعف‌های زیرساختی در صنعت گردشگری کشور اشاره کرد. به گفته سیدرضا صالحی امیری: «به‌رغم وجود امنیت و جذابیت ایران برای گردشگران خارجی، متاسفانه در تامین زیرساخت‌هایی مانند هتل، پرواز و کارت اعتباری برای توسعه گردشگری ضعیف هستیم.» مواردی که هر کدام در کنار بسیاری از موارد گفته و ناگفتۀ دیگر به چالش‌های بسیار دست و پا گیر برای رشد صنعت گردشگری ایران بدل شده و گاه حتی ایران را مغلوب کشورهای کوچک‌تر در همسایگی خود کرده است. در این گزارش با نگاهی به آمار و ارقام رسمی وضعیت صنعت گردشگری ایران را بررسی کرده‌ایم.

گردشگری ایران به روایت شاخص‌ها

مهدی نوروز: حال که گفته‌های وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از حال ناخوش صنعت گردشگری ایران روایت می‌کنند بد نیست نگاهی نیز به آمارها داشته باشیم. در این مورد شاید مهمترین معیار، شاخص توسعۀ سفر و گردشگری یا TTDI باشد که هر ساله توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر می شود؛ ایران در گزارش این نهاد برای سال 2023 در میان 119 کشور جهان و در جایگاه 73 قرار گرفته بود. البته این تنها شاخصی نیست که برای وضعیت گردشگری ایران می‌توان به آن استناد کرد بلکه شاخص جهانی سفر مسلمانان یا GMTI که به بررسی وضعیت گردشگری حلال می‌پردازد نیز قابل استناد است. این شاخص در سال 2023 و بین 20 کشور جهان، ایران را را در رتبه ششم نشان می‌دهد.

چه در شاخص توسعۀ سفر و گردشگری و چه در شاخص جهانی سفر مسلمانان ایران پس از ترکیه، امارات، قطر و عربستان قرار داشته است. به عنوان مثال در شاخص توسعۀ سفر و گردشگری که ایران را در جایگاه 73 نشان می‌دهد؛ در همین شاخص رتبۀ امارات متحده 18 و ترکیه نیز جایگاه 29 را داشته است. همچنین در شاخص جهانی سفر مسلمانان نیز ترکیه و، قطر، مالزی و اندونزی در جایگاهی پیش از ایران قرار داشته اند.

گردشگری ایران به روایت گردش مالی

به گزارش خبرگزاری سینا، هنگامی که پای گردش مالی صنعت گردشگری در ایران به میان می‌آید نیز وضعیت چندان بهتر از رتبۀ ایران در شاخص‌های جهانی و منطقه‌ای نیست. به عنوان مثال اگر بخواهیم به یک منبع رسمی استناد کنیم، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در فروردین سال جاری نوشت: «بررسی‌ها نشان می‌دهد صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۲ (1401-1400) رقمی بیش از یک تریلیون دلار در جهان گردش مالی داشته که از این میزان قاره اروپا موفق به جذب بیش از ۵۰ درصد شده و کشورمان فقط 0.6 درصد از این آمار را به خود اختصاص داده است.»

اگر ملاک را همین رقم یک تریلیون دلاری و سهم 0.6 درصدی ایران در نظر بگیریم، به رقم 6 میلیارد دلار خواهیم رسید. در ابتدا ممکن است عدد وسوسه کننده‌ای به نظر برسد. اما بیایید کمی به بالای نقشه ایران برویم. درست در همسایگی ایران، کشور ارمنستان در سال 2023 حدود 2.3 میلیارد دلار از گردشگری درآمد داشته است. یعنی چیزی نزدیک به نیمی از رقم عایدی ایران از توریسم جهانی حال آنکه نه جمعیت ارمنستان نیمی از جمعیت ایران است و نه مساحت آن.

بیشتر بخوانید:‌

سهم ۲۴۰ میلیون دلاری صنایع دستی ایران بازار ۵۰ میلیارد دلاری

جایگاه صنعت لباس ایران کجاست؟

مقایسه تنها به همین نقطه ختم نمی‌شود، بلکه سایر همسایگان دور و نزدیک نیز در عرصۀ درآمدزایی از گردشگری در حال ایجاد فاصله‌ای نجومی با ایران هستند. به عنوان مثال عربستان سعودی در سال 2023 میلادی از محل صنعت گردشگری 37-40 میلیارد دلار کسب درآمد کرده است. کشوری بسیار نفت خیز که همین چند سال قبل و بر اساس برنامۀ سند 2030 تصمیم گرفت وابستگی و اتکای اقتصاد خود را به درآمدهای نفتی کاهش دهد و همین چند روز پیش بود که با ورود امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه به این کشور و بازدیدش از پروژه‌های توریستی در عرصۀ رسانه‌ای قدرت‌نمایی کرد.

موانع توسعۀ صنعت گردشگری ایران

موانع متعددی در عقب ماندن صنعت گردشگری ایران نقش دارند. از سیاست‌گذاری گرفته تا مناقشات بین‌المللی و البته موانع زیر ساختی. در این میان شاید مهمترین نکته که در پیوند با هر سه مورد قرار دارد، عدم دسترسی توریست‌های خارجی به سیستم مالی جهانی در ایران است. بسیاری از توریست‌هایی که مهمان ایران می‌شوند نه تنها به سیستم پرداخت بین‌المللی نظیر ویزا-مسترکارت دسترسی ندارند بلکه حتی دسترسی به پایانه‌های مالی منطقه‌ای نظیر میر روسیه نیز برای آن‌ها ممکن نیست. به این مورد باید ضعف شدید سیستم بوکینگ هتل را نیز اضافه کرد که کار رزرو هتل را برای توریست بسیار سخت می‌کند. و البته به این‌ها باید به تصورات اشاره شده در عرصۀ بین‌المللی نیز اشاره کرد. در چنین شرایطی بی شک ایران به عنوان گزینۀ چندم در میان انتخاب توریست‌ها سقوط کرده و نتیجۀ آن سر در آوردن کشور از رتبۀ 73 شاخص توسعۀ سفر و گردشگری و همچنین سقوط آن به رتبۀ ششم شاخص سفر به کشورهای مسلمان و همچنین سهم ناچیز 0.6 درصدی از اقتصاد تورسیم جهانی خواهد شد. مسئله‌ای که حل یا دست کم بهبود پلکانی آن اگرچه پیچیده و چندوجهی می‌نماید اما غیرممکن نیست.