سرس، بزرگ‌ترین دنیای کمربند سیارک‌های منظومه شمسی که چند سال پیش به مقام سیاره کوتوله ارتقا یافته بود به یکی از موردتوجه‌ترین اجرام منطقه درونی منظومه شمسی در سال‌های اخیر تبدیل‌شده است.
یکی از معماهایی که درباره سرس وجود داشت وجود لکه‌های درخشانی بر سطح این سیاره کوتوله بود. مناطق روشنی که داده‌های فضاپیمای اکتشافی داون (به معنی سپیده‌دم) نشان داد که حاصل تجمع مواد نمکی بر سطح سرس هستند.
بااین‌وجود این سوال مطرح است که این ساختارهای نمکی چطور راه خود را به سطح سرس بازکرده‌اند؟ این عارضه سطحی در کنار داده‌های دیگری که نشان می‌داد سرس نه‌تنها در گذشته که در زمان حال ممکن است در زیر سطح خود میزبان منابع آب مایع باشد توجه‌های بسیاری را به این سیاره کوتوله جلب کرده است.
محققان برای پاسخ دادن به این سوال که دلیل تجمع این مواد نمکی در این منطقه چیست به بررسی دقیق ساختار پیچیده دهانه برخوردی اوکاتور (Occator – نام ایزدی اساطیری است که موکل بر شخم زدن زمین و از ایزدان یاری‌دهنده به ایزد سرس به شمار می‌رود. ایزد سرس موکل کشاورزی در اساطیر رمی است.) پرداخته‌اند. این دهانه برخوردی یکی از درخشان‌ترین مناطق درخشان سطحی سرس را درون خود جای‌داده است. حالا این پژوهشگران گمان می‌کنند توانسته‌اند توضیحی بر این پدیده پیدا کنند.
به عقیده این دانشمندان یکی از توضیحات احتمالی برای شکل‌گیری این ساختارهای درخشان تپه مانند این است که آن‌ها بقایای یخ فشان های قدیمی سرس هستند. این یخ فشان ها در گذشته‌ای نه‌چندان دور – در مقیاس تحولات منظومه شمسی – یخ‌های نمکین را از لایه‌های اعماق سرس به سطح آن می‌رسانده و وفوران می‌کردند و در پی انباشته شدن رسوبات نمکی در کنار دهانه‌های خروجی این یخ فشان مخروط‌های نمکی – مشابه قله‌های آتش‌فشانی شکل‌گرفته از گدازه‌های آتش‌فشانی روی زمین – شکل‌گرفته که به دلیل بازتاب نوری متفاوت درخشان دیده می‌شود. تفاوت مهمی که این ناحیه روشن دارد این است که بر فراز برآمدگی مرکزی یک دهانه برخوردی شکل‌گرفته و به توسعه‌یافته است.
دهانه اوکاتور در نیمکره شمالی سرس واقع شده و قطری معادل 92 کیلومتر دارد. تپه درخشان مرکزی این دهانه 11 کیلومتر قطر دارد. تحلیل داده‌هایی که فضاپیمای داون از سرس به زمین ارسال کرده است، به سیاره شناسان این امکان را داد که سن عارضه کوهستانی و برجسته مرکز این دهانه را تخمین بزنند. این ساختار – که در اثر برخوردها و در مرکز دهانه‌های برخوردی ایجاد می‌شود، سنی معادل 34 میلیون سال دارد؛ اما بخش فوقانی و درخشان این تپه که از مواد نمکی تشکیل‌شده است تنها در حدود 4 میلیون سال سن دارد. این تفاوت سن دانشمندان را به این نتیجه رسانده است که بخش فوقانی و درخشان نمکی این قله در اثر مجموعه‌ای از فعالیت‌های زمین‌شناختی و وفوران یخ‌های نمکی در طول بازه یا طولانی تشکیل‌شده است. فعالیت‌هایی که تا زمانی اخیر ادامه داشته‌اند.
اگرچه از چندین سال پیش که تلسکوپ فضایی هابل تصاویری از سرس را تهیه کرد دانشمندان از وجود این لکه‌های درخشان خبر داشتند اما با گذر فضاپیمای داون از نزدیکی سطح سرس و داده نگاری آن بود که آن‌ها توانستند جزییات بیشتری از این لکه‌های را ثبت کرده و به بررسی دقیق آن‌ها بپردازند و ترکیب مواد آن تشکیل‌دهنده آن را مشخص کنند.
سوال مهم این است که آیا این فعالیت‌های یخ فشان های سرس تا زمان اکنون ادامه یافته است یا نه. هنوز کسی به‌دقت نمی‌تواند دراین‌باره اظهارنظر کند اما شواهدی وجود دارد که ممکن است برخی از فعالیت‌های یخ فشان های سرس تا زمان حال ادامه داشته باشد. در سال 2014 تلسکوپ فضایی هرشل موفق شد نشانه‌هایی از بخارآب را در اطراف سرس آشکار کند و دوربین‌های فضاپیمای داون نیز در زوایای خاصی نشانه‌هایی از مه رقیقی بر فراز سطح مه را آشکار کرده‌اند.
این‌ها ممکن است نشانه‌هایی از ادامه فعالیت‌های سرس تا زمان حاضر باشد. اکنون منظومه شمسی زنده‌تر و فعال‌تر از هر زمانی خود را مقابل چشمان دانشمندان به نمایش گذاشته است.
–
تصاویر:NASA/JPL-Caltech/UCLA/MPS/DLR/IDA
پوریا ناظمی
No tags for this post.