چرا انسان های اولیه در غارهای تاریک نقاشی می کشیدند؟

بدون شک بارها در برنامه های تلوزیونی، موزه ها و کتاب ها با نقوش مختلفی که توسط انسان های اولیه بر دیواره غارها و پناهگاه های صخره ای نقش بسته اند، رو به رو شده اید. این نقوش بسیار جالب عموما شامل تصاویری با موضوعات مرتبط با طبیعت بوده و انسان، حیوانات مختلف و موارد مشابه را نمایش می دهند. در این میان ممکن است برای بسیاری از افراد این سوال به وجود بیاید که اساس انسان اولیه به چه دلیل این نقوش را روی دیواره های سنگی غارها کشیده است.

برای پاسخ به این سوال باید ابتدا درباره نحوه زندگی انسان ها اولیه و غارنشین، اطلاعات کسب کرده و با درک نحوه معاش و گذران زندگی این انسان ها، به منظور آن ها برای این عمل پی ببریم. در این میان آن چه بدیهی است، شکل گیری نخستین هنر بشری یعنی نقاشی در پی این دوران است که خود باعث هر چه بیشتر شدن اهمیت این موضوع می شود.

مطالعات باستان شناسی نشان می دهد که تصاویر و نقوش موجود در غارها عموما به دو گروه کلی تقسیم بندی می شوند. یک گروه را می توان نقوشی دانست که انسان روی صخره ها و سنگ ها ترسیم کرده و صرفا این عمل را بر اساس ذوق و قریحه هنری خود و بازتاب دنیای اطرافش در شب های بلندی که در غارها سپری می کرد دانست. گروه دوم این نقوش دارای مفاهیم آئینی و آماده شدن برای شکار هستند.

به یاد داشته باشید زمانی که صحبت از نقاشی در غارها می شود یعنی ما با انسان غار نشین سر و کار داشته و این موضوع به منزله این است که این دوران پیش از آغاز عصر نوسنگی، شروع کشاورزی و یکجا نشینی انسان ها است. این مساله نشان می دهد که هنرمندان خالق این آثار نقاشی اولیه، در مرحله جمع آوری غذا بوده و هنوز دارای خانه و تمدن نبودند. انسان در این مرحله از حیات خود ناگزیر به کشف منابع طبیعی غذا از جمله گیاهان وحشی، میوه های خودرو و  مغزها و دانه ها و ریشه های خوراکی بود. این مواد کفاف نیازهای انسان را نداده و از سوی دیگر همواره در دسترس نبودند. به همین دلیل شکار حیوانات، یکی دیگر از اصلی ترین منابع تامین نیازهای غذائی انسان اولیه و غار نشین محسوب میشد. بسیاری از این اثار مقارن با آخرین دوران یخبندان در کره زمین خلق شده اند که حدود 11 هزار سال پیش به پایان رسید. وجود عصر یخبندان، کاهش منابع طبیعی و دشواری های موجود در طبیعت خشن باعث شده بود تا انسان ها در گروه هایی متشکل از چند نفر تا چند ده نفر؛ گرد هم آمده و  با کمک یکدیگر بر مشکلات غلبه کنند.

این موضوع سبب می شد تا شرایط آن ها برای مبارزه با حیوانات مهاجم بهتر شده و از سوی دیگر کشف آتش برای آن ها گرما و امنیت مناسبی در غارهای سنگیشان در طول شب های بسیار سرد عصر یخبندان ایجاد می کرد. این همزیستی همچنین به انسان های اولیه اجازه می داد تا با کمک یکدیگر و مشارکت افراد گروه در شکار، شانس خود را برای شکار حیوانات بیشتر و بزرگتر افزایش دهند. با این وجود در نظر داشته باشید که در آن زمان تنها سلاح موجود در دست انسان ها شامل چوب، ابزار های ساده سنگی و استخوانی می شد. از سوی دیگر هیچ تضمینی وجود نداشت که با مراجعه افراد گروه برای شکار، آن ها موفق به شکار شده و با دست پر بازگردند و احیانا در صورت موفقیت آمیز بودن شکار نیز ، این شکار به اندازه ای بزرگ باشد که پاسخگوی نیازهای تمامی افراد گروه بوده و آن ها را سیر کند.

آئین های اولیه یا هنر مطلق؟

مطالعات باستان شناسی نشان می دهد که تصاویر و نقوش موجود در غارها عموما به دو گروه کلی تقسیم بندی می شوند. یک گروه را می توان نقوشی دانست که انسان روی صخره ها و سنگ ها ترسیم کرده و صرفا این عمل را بر اساس ذوق و قریحه هنری خود و بازتاب دنیای اطرافش در شب های بلندی که در غارها سپری می کرد دانست. اصلی ترین مواد مورد استفاده برای نقاشی های دیواری در غارها، مواد طبیعی در دسترس انسان های نخستین بود. برای نمونه آن ها از ترکیب چربی حیوانات و بقایای خاکستر زغال؛ رنگ سیاه ساخته و یا با استفاده از گل اخرا، تصویر خود را قرمز می کردند.

این موضوع سبب ایجاد تنوع زیادی در نقوش شده است اما در این میان برخی از نقوش بسیار متفاوت تر هستند. بررسی های باستان شناسی در بسیاری از محوطه ها و سکونتگاه های پیش از تاریخی نشان می دهد انسان های غار نشین علاوه بر نقوش فوق الذکر، در بخش های تاریک غار تصاویری می کشید که عمدتا نشان دهنده نقوش حیوانات بوده و جالب اینکه گاهی در برخی موارد شاهد کشیده شدن چند نقش مختلف از جانوران گوناگون روی یکدیگر هستیم در حالی که در غار فضای کافی برای کشیدن آن ها در کنار هم وجود داشته است. بررسی های این نوع از نقوش نشان می دهد که روی دیواره آن ها آثار خطوط و خراشیدگی های متعددی دیده می شود. باستان شناسان اعتقاد دارند موضوع شکار برای انسان های اولیه بسیار حیاتی بوده و به همین دلیل شاهد شکل گیری نوعی آئین اولیه در این رابطه هستیم که در آن انسان های غار نشین در شب پیش از شروع شکار، تصویر حیوانی که قصد شکار آن را داشتند روی دیواره بخش های داخلی غارها ترسیم کرده و ضمن انجام آئینی ویژه، با سلاح های خود به این نقوش ضربه زده و به صورت نمادین و مجازی، حیوان را می کشتند. این موضوع در آن ها باوری جادوئی ایجاد می کرد که در شکار پیش رو؛ موفق بوده و می توانند حیوان مورد نظر خود را شکار کنند.

به این ترتیب شاهد این حقیقت هستیم که نقوش انسان های غارنشین با دو هدف کلی ترسیم میشد که یکی از آن ها جنبه هنری و سرگرمی داشته و دیگری جنبه آئینی و جادوئی دارد.

 

گزارش: احسان محمدحسینی – دانشجوی دکترای باستان شناسی

No tags for this post.