حمام «علی‌قلی آقا» یکی از شاهکارهای معماری صفوی در اصفهان است که به گفته کارشناسان در سال‌های اخیر بدلیل نفوذ نم و رطوبت، دچار آسیب‌های جدی بویژه در تزیینات کاشیکاری شده بود؛ این بنای تاریخی با پیگیری‌های صورت گرفته، تحت عملیات آسیب‌شناسی و مرمت قرار گرفت تا از بند رطوبتی که نفسش را بند آورده بود، رها شود.
به گزارش خبرگزاری سینا، حمام علی‌قلی آقا یکی از آثار تاریخی و ثبت ملی اصفهان است که کاشیکاری‌ها و نقاشی‌های زیبای صفوی و قاجاری آن در چند سال اخیر بر اثر نم و رطوبت و همچنین عدم رسیدگی لازم دچار آسیب شد اما به‌تازگی سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، آسیب‌شناسی و مرمت این اثر تاریخی را در برنامه‌های خود قرار داده است.
این بنا در تملک اداره کل اوقاف و در اجاره شهرداری اصفهان است و اکنون با کاربری موزه مردم شناسی از آن استفاده می‌شود؛ پیشتر فعالان میراث فرهنگی نسبت به تهدید کاشیکاری‌های یگانه این بنای تاریخی بویژه کاشیکاری منتسب به چهره علی‌قلی آقا بر اثر رطوبت هشدار داده بودند.
به گفته مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، مطالعات میدانی و استفاده از تجهیزات پیشرفته نشان داد که رطوبت از چند منبع از جمله نشت آب از شبکه آب و فاضلاب کوچه‌های اطراف، ریشه‌های درختان قدیمی و «ناکش» حمام به ساختار این بنای تاریخی نفوذ کرده است.
محمدعلی ایزدخواستی افزود: بررسی‌ها نشان داد که رطوبت صعودی از اعماق زمین بویژه در بخش‌های شمال غربی و جنوبی حمام، تاثیر مخربی بر تزیینات کاشیکاری و دیگر اجزای بنا گذاشته است و به همین دلیل برای جلوگیری از این تهدید، ناکش‌های جدیدی در اطراف حمام ایجاد خواهد شد.
وی ادامه داد: همچنین سیستمی برای تخلیه رطوبت محبوس‌شده داخل حمام طراحی شده است تا میزان رطوبت داخلی بنا به حد قابل قبولی برسد.
ناکش، یک کانال هواست تا بر مبنای یک فرایند طبیعی، سدی را در برابر نفوذ رطوبت ایجاد و آن را به‌نحوی هدایت و تبخیر کند که به بخش‌های تحتانی بنا آسیب وارد نشود.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به اهمیت تزیینات این بنای تاریخی گفت: کاشی‌های هفت‌رنگ برجسته این حمام از نمونه‌های بی‌بدیل دوران صفوی است که ارزش میراثی بالایی دارند اما در سال‌های گذشته، نفوذ رطوبت باعث وارد شدن آسیب‌های جدی به آنها شد.
ایزدخواستی افزود: تثبیت و مرمت تزیینات در زمان حاضر به‌صورت همزمان با دیگر اقدامات در حال انجام است.
ضرورت کنترل رطوبت در کل بنای حمام علی‌قلی آقا
وی درباره شرایط کتیبه کاشیکاری منتسب به چهره علی‌قلی آقا در این اثر تاریخی به خبرنگار ایرنا گفت: این کتیبه هم مانند سایر تزیینات کاشیکاری حمام در حال مرمت است اما آنچه اهمیت دارد این است باید کل رطوبت بنا کنترل شود.
ایزدخواستی تصریح کرد: فراموش نکنیم رطوبت یک امر جاری و مستمر است و به‌همین دلیل باید مسیر نفوذ برخی از جریان‌های رطوبت گرفته شود.
وی تاکید کرد: باید در دوره بهره‌برداری از بنا، رطوبت مازاد مدیریت شود تا بتوان در یک پایش پایدار، تزیینات ویژه این حمام تاریخی را حفاظت کرد.
ایزدخواستی در رابطه با قرارگیری شیشه‌های حفاظتی مقابل کتیبه منتسب به چهره علی‌قلی آقا که برخی کارشناسان این اقدام را یکی از دلایل پوسته پوسته شدن کاشیکاری آن می‌دانند، گفت: وجود شیشه برای جلوگیری از لمس اثر، ضروری است اما باید امکان تبادل هوا وجود داشته باشد که در مرمت به این موضوع توجه می‌کنیم.
وی افزود: مکان این کتیبه ارزشمند در جایی قرار دارد که تردد زیاد است و در نتیجه نیاز به یک عامل حفاظتی دارد.
به گفته ایزدخواستی، مراحل نخست مرمت از یک ماه پیش آغاز شده است و انتظار می‌رود با تکمیل این پروژه شاهد کاهش نفوذ رطوبت و حفظ تزیینات ارزشمند آن باشیم.
یک کارشناس مرمت و کوشنده میراث فرهنگی اصفهان نیز به ایرنا گفت: تزیینات ارزشمند و نفیس حمام علی‌قلی آقا این بنا را منحصر بفرد کرده است.
محمد آقاجانی افزود: در کاشیکاری این بنای صفوی کتیبه‌ای وجود دارد که چهره بانی این بنا را نمایش می‌دهد اما اتفاقی که در دوره مدیریت‌های پیشین حمام رخ داد این بود که روی کاشی‌ها را شیشه کشیدند.
وی با بیان اینکه پایه این بنا رطوبت دارد، ادامه داد: رطوبت داخلی به ساختار بنا آسیب می زند که باید تهویه و بازچرخش هوایی شود.
اهمیت حفاظت از کاشی‌های حمام علی‌قلی آقا
آقاجانی گفت: شیشه‌های سکوریتی که برای حفاظت روی این اثر کاشیکاری گذاشته شد تا حدودی سبب شد که رطوبت در این بخش به راحتی پخش نشود، پشت این شیشه بماند و به شوره و آسیب منجر شود.
وی افزود: بارها با بازدیدهایی که از این بنا داشتم، شاهد این بودم که لعاب این کتیبه کاشیکاری به خاطر شوره‌ای که از پشت می‌زد و رطوبتی که لعاب‌ها را می‌ترکاند، پوسته می‌شد و می‌ریخت اما تذکر ما در این رابطه فایده ای نداشت.
آقاجانی با اشاره به حساسیت کار حفاظت از کاشی‌های حمام علی‌قلی آقا گفت: خاک اصفهان به‌همراه خود رطوبت دارد و باید همیشه به خاطر این رطوبتی که در ذات اصلی بناها وجود دارد تدبیر شود اما نمی‌توان گفت که چون این حمام در یک برهه زمانی مرمت شد، دیگر نیاز به مرمت و رسیدگی نخواهد داشت.
وی تاکید کرد: برای حفاظت از تزیینات این اثر ارزشمند در اصفهان باید مرمت‌های دوره‌ای انجام شود و بهره‌برداران آن همیشه تدابیر لازم را برای مقابله با نم و رطوبت داشته باشند.
به گزارش ایرنا، حمام علی‌قلی آقا یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان در محله بیدآباد است که بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد؛ بانی این حمام، فردی به نام علی‌قلی از درباریان صفوی بود که علاوه بر حمام اقدام به ساخت یک مسجد، سرا و چهار سوق نیز کرد و همگی به همین نام شهرت دارند.
منبع: ایرنا