واکنش‌ها و نگرانی‌های برای ترجمۀ کتاب با هوش مصنوعی
یار شاطر یا بار خاطر؟

مهدی نوروز: اخیراً یک ناشر هلندی اعلام کرده که از هوش مصنوعی برای ترجمه «تعداد محدودی کتاب» به انگلیسی استفاده می‌کند. ایده‌ای که جنجال برانگیز به نظر می‌رسد به ویژه برای نویسندگان ادبی. البته قرار نیست کتابی ادبی با این روش ترجمه شود، بلکه این ناشر یعنی Veen Bosch & Keuning، گفته که به کارگیری هوش مصنوعی برای ترجمه، صرفاً یک برنامۀ آزمایشی بوده و دامنۀ آن به به ترجمۀ «داستان‌های تجاری» محدود می‌شود. گفتنی است که در تنظیم این مطلب از گزارش‌های نشریات وال استریت ژورنال، گاردین و همچنین نشریه The Bookseller استفاده شده است.

داستان یک بدعت جنجال برانگیز

به گزارش خبرگزاری سینا: ماجرا از آنجا شروع شده است که انتشارات هلندی Veen Bosch & Keuning یا VBK که دفترش در شهر اوترخت مستقر است، اوایل سال جاری توسط انتشارات سایمون اند شوستر (Simon & Schuster) خریداری شد.

آنطور که وال استریت ژورنال ماه می 2024 و در خبر خریداری شدن انتشارات VBK اشاره کرده بود، این انتشارات، بزرگ‌ترین ناشر کتاب‌های عمومی بزرگ‌سال و کودکان در هلند است و سالانه ۱۵۰۰ عنوان کتاب منتشر می‌کند و ۲۸۰ کارمند دارد. در همین حال، Simon & Schuster سالانه ۱۳۰۰ عنوان جدید منتشر می‌کند و حدود ۱۷۰۰ کارمند دارد.

حال که سایمون اند شوستر یک ناشر هلندی زبان را خریده، تلاش دارد تا تولیدات انگلیسی زبان آن را نیز افزایش دهد و از این طریق راه دستیابی ناشر خریداری شده یعنی (VBK) به بازارهای اروپایی را نیز هموارتر کند.

این ناشر برای تحقق هدف خود به سراغ یکی از جنجال برانگیزترین ابزارها رفت؛ هوش مصنوعی. در همان زمان که انتشارات (VBK) خریداری شد، مدیر بازرگانی به نشریه The bookseller خبر داد: «ما در حال کار بر روی یک آزمایش محدود با برخی از نویسندگان هلندی هستیم تا کتاب‌های آنها با استفاده از هوش مصنوعی به زبان انگلیسی ترجمه شود. همین بدعت، شروع جنجال‌ها بود.

نگرانی‌هایی برای صنعت ترجمه

سخنگوی انتشارات VBK در ادامۀ اعلام خبر استفاده از هوش مصنوعی برای ترجمه کتاب این نکته را نیز اضافه کرده بود که «این پروژه شامل کمتر از 10 عنوان بوده که تمام آن‌ها داستان تجاری هستند. از هوش مصنوعی برای ترجمۀ هیچ عنوان ادبی استفاده نخواهد شد و نباید هم استفاده شود. این کار به صورت آزمایشی است و ما فقط کتاب‌هایی را در نظر می‌گیریم که حقوق انگلیسی آن‌ها فروخته نشده است و فرصتی برای فروش حقوق انگلیسی آن‌ها نیز در آینده پیش‌بینی نمی‌کنیم.»

بیشتر بخوانید:

هوش مصنوعی و کاهش هزینه‌ها در عصر دیجیتال

امنیت شغلی برای کارمندان مسلط به هوش مصنوعی

اما همین صحبت‌ها نیز از آتش منتقدان نکاست و واکنش‌ها از همان آغاز منفی بود به نحوی که ایان گیلز رئیس بخش مترجمان در انجمن نویسندگان Society of Authors یا به اختصار (SoA) در یک موضع‌گیری به The bookseller گفت: «این خبر نگران کننده است. در اوایل امسال، انجمن نویسندگان دریافت که یک سوم مترجمان ادبی کار خود را به دلیل هوش مصنوعی از دست داده‌اند. بنابراین اگرچه حرفۀ ترجمه خودش از بین نرفته اما مترجمان باقی مانده در برابر هوش مصنوعی متحمل هزینه روزافزونی شده‌اند.»

دامنه واکنش‌ها البته تنها به اتحادیۀ ناشران ختم نشد و حتی میشل هاچیسون، برنده جایزۀ بین‌المللی بوکر 2020 برای ترجمۀ کتاب «The Discomfort of Evening» اثر لوکاس رینولد نیز به وارد کردن هوش مصنوعی در فرآیند ترجمه واکنش نشان داد. به گزارش گاردین، او گفت: «این موضوع که ناشر قصد دارد از ترجمۀ هوش مصنوعی برای داستان‌های تجاری استفاده کند برای خوانندگان و نویسندگان توهین آمیز است زیرا فرض می‌کند که این کتاب‌ها صرفاً فرمول‌بندی شده‌اند و حاوی عناصر خلاقانه زیادی نیستند.»

راه پر فراز و نشیب تعامل

واکنش ناشران و مترجمان به انتشارات VBK و ایده‌اش برای مشارکت دادن هوش مصنوعی در فرآیند ترجمه تا به اینجا سنگین بوده است. البته در این بین برخی منتقدین بر نبود عامل انسانی در ترجمه به این روش دست گذاشته‌اند که یک نمونه از این منتقدان، دیوید مک‌کی، مترجم ادبی است که در ترجمه از زبان هلندی به انگلیسی فعالیت می‌کند. او در این باره به گاردین می‌گوید: «خارج کردن مترجم از فرآیند، در را به روی ترجمه‌های نادرست یا گمراه‌کننده‌ای باز می‌کند که به چندان به کار خوانندگان نمی‌آید.»

او در رابطه با همین موضوع ادامه می‌دهد: «اگرچه این نکته قابل درک است که ناشران می‌خواهند از فناوری‌های جدید برای افزایش کارایی خود بهره بگیرند، اما برنامه‌های VBK در این مورد بسیار غیر مسئولانه به نظر می‌رسد. اگر من یکی از نویسندگان Veen Bosch & Keuning بودم، بسیار نگران آن می‌شدم که این ترجمه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی چگونه بر انعکاس کار من و همچنین بر شهرت من تأثیر خواهند گذاشت.»

اما داستان ترجمه با هوش مصنوعی واقعاً به کجا خواهد رسید؟ شاید یک راه پر فراز و نشیبی از تعامل در پیش باشد. چیزی شبیه به نکته‌ای که میشل هاچیسون به آن اشاره می‌کند: «برای ترجمه با هوش مصنوعی فقط تا نقطه‌ای می‌توانید پیش بروید که یک مترجم انسانی ترجمۀ تولید شده توسط هوش مصنوعی را بازبینی می‌کند.» او در این باره اضافه می‌کند که متن ممکن است از نظر ظاهری روان به نظر برسد، اما احتمالاً بسیار بی‌روح خواهد بود.

با این تفاسیر به نظر می‌رسد که به کارگیری فناوری‌های جدید به ویژه هوش مصنوعی در عرصۀ چاپ و نشر با اما و اگرهای بسیاری همراه خواهد بود و تا تثبیت و قرار گرفتن در موقعیتی که آن را به جزئی از فرآیند انتشار بدل کند، راهی طولانی و مبتنی بر آزمون و خطا در پی خواهد داشت. کما اینکه رئیس بخش مترجمان SoA نیز در گفتگو با The Bookseller به نحوی دیگر بر این ادعا صحه می‌گذارد: «اگر VBK احساس کند که به مشاوره با مترجمان یا ویراستاران انسانی برای تنظیم خروجی تولید شده توسط هوش مصنوعی نیاز دارد، آن‌ها در حال شناسایی نقص‌های این رویکرد هستند.»