درگذشت ابن هيثم

بوعلی محمد بن حسن بن هیثم بصری ناموَر به ابن هیثم (۴۳۰–۳۵۴) از بزرگترین ریاضیدانان، و بنا بر دائرةالمعارف الاسلامیه بی گمان بهترین فیزیکدان مسلمان عرب یا ایرانی بود. او اولین دانشمند فیزیک نور در جهان است که در زمینه شناخت نور و قانون‌های شکست و بازتاب آن نقش مهمی ایفا کرده‌است.

دانسته‌های زیادی از زندگی شخصی او در دست نیست. او در حدود ۳۵۴ قمری (۹۶۵ میلادی) در بصره، یکی از شهرهای ایران در زمان شاهنشاهی خاندان بویه زاده شد. او در سال ۱۰۲۰ میلادی در دورهٔ حکومت الحکیم (۹۸۵–۱۰۲۱ میلادی) به مصر رفت و سعی کرد جریان نیل را تنظیم کند. او هنگامی که به ممکن نبودن این کار پی برد، با وجود خشم خلیفه، کار را رها کرد؛ ولی پس از مرگ خلیفه، دوباره به قاهره برگشت و با رونوشت نویسی از دست‌نویس‌های علمی خصوصاً ریاضیاتی به گذران زندگی پرداخت. در ۴۳۰ قمری (۱۰۴۰ میلادی) درگذشت.

وی در علوم ریاضی، حساب و هندسه، مثلثات، جبر، الابصار و غیره، استاد بود.

شرح اصول اتاقک تاریک و اختراع ذره‌بین از کارهای برجستهٔ این دانشمند مسلمان است که منجر به ساخت دوربین عکاسی گردید. به دید برخی پژوهشگران ابن هیثم نخستین دانشمند جهان است که سرعت صوت را محاسبه کرده‌است. ابن هیثم با معیار متعارف اندازه‌گیری طول در زمان خود، که واحد ذرع بود، سرعت نور و دور کره زمین را اندازه گرفت. وی نخستین کسی است که ۷۰۰ سال قبل از نیوتن به بررسی ویژگی‌های نور پرداخت. ابن هیثم را اولین دانشمندی می‌شناسند که از روش مبتنی بر آزمایش در کارهایش استفاده کرد.

سیارک شماره ۵۹۲۳۹ به افتخار این دانشمند به نام ۵۹۲۳۹ ابن هیثم نامیده شده‌است.

از زندگی ابن هیثم اطلاعات زیادی وجود ندارد. منبع اطلاعات موجود روایات قفطی، یوسف فاسی، ابن ابی اصیبعه و نوشته‌های خود او و بیهقی و شهر زوری است که گاهی با یکدیگر تناقض دارند. ابن هیثم در بصره متولد شد. ابن هیثم بر آن بود که تنها راه رسیدن به حق دانشی است بر پایهٔ امور حسی و عقلی ـ یعنی طبیعیات و الهیات و منطق. او در بصره منصب دیوانی داشت، و به جنون تظاهر کرد تا برکنارش کنند و بتواند به علم که بدان علاقهٔ بیشتری از کار خود داشت، بپردازد. او سپس به مصر و نزد الحاکم فرمانروای فاطمی آنجا رفت. در مصر، ابن هیثم در صدر گروهی از مهندسین در خصوص نیل و تنظیم جریان آن پژوهش کرد ولی به این نتیجه رسید که این کار ممکن نیست. خلیفه از این نتیجه عصبانی گشت و ابن هیثم را به جای یک منصب علمی به کار دیوانی برگمارد. ابن هیثم پذیرفت ولی دوباره به جنون تظاهر کرد، که خلیفه او را در خانه اش زندانی، اموال وی را مصادره و کسی را به عنوان قیم او منصوب کرد. پس از مرگ الحاکم دیگر به جنون تظاهر نکرد و آزاد شد و اموالش را پس گرفت. باقی عمر مشغول رونوشت نویسی از کتب علمی بود.

نام مستعار وی، بطلمیوس دوم و یا به زبانی ساده «فیزیک‌دان» سده‌های میانه (قرون وسطا) در میان اروپائیان است. ابن هیثم تفاسیر روشنگری در آثار ارسطو، بطلمیوس و اقلیدوس، ریاضی‌دان یونانی دارد. هرچند که او در بصره متولد شده (۹۶۵ میلادی)، اما عمدتاً در قاهرهٔ مصر زندگی کرده و در همان‌جا در سن ۷۶ سالگی درگذشت.

No tags for this post.