عروسک‌های بومی محلی نه تنها ابزاری برای بازی و سرگرمی‌اند، بلکه حامل پیام‌ها و نمادهای عمیق فرهنگی هستند. هر عروسک داستانی برای گفتن دارد؛ از قصه‌های اسطوره‌ای گرفته تا نمادهای ملی و محلی. عروسک‌های بومی هر کشوری به نوعی معرف فرهنگ، آداب و رسوم مردم آن دیار هستند.
تهمینه حدادی: برای مثال می‌توان به عروسک بوکه باران با لباس‌های رنگارنگ و خاص خود، عروسک بارن‌خواهی است و نمادی از این مراسم اشاره کرد یا تکم حیوانی است چهارپا که در جشن‌های آذربایجان استفاده می‌شود. جلی نماد مادربزرگ‌های یزدی است که چارقد بلند دارد. هر کدام از این عروسک‌ها داستانی از زندگی و روزگار مردمانشان را روایت می‌کنند.
خیلی سال پیش از طریق بازی با این عروسک‌ها، کودکان می‌توانستند به یادگیری مهارت‌های اجتماعی، خلاقیت و تقویت تخیل بپردازند. در واقع، عروسک‌ها به عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگ و ارزش‌ها به نسل‌های آینده عمل می‌کردند و می‌کنند و و در پیوند عاطفی بین افراد و فرهنگ‌شان تاثیر می‌گذارند.
به گزارش سیناپرس: حالا بخش اعظمی از این تاریخ که از خانه‌های همه رخت بربسته در موزه‌ها نگهداری می‌شوند. در کشورهای مختلف، موزه‌های عروسک به عنوان محلی برای نمایش و حفظ این میراث فرهنگی، به ویژه در زمینه‌های هنری و اجتماعی، اهمیت بالایی دارند. این موزه‌ها نه تنها به گردآوری عروسک‌های مختلف می‌پردازند، بلکه به ترویج فرهنگ و هنری خاص نیز کمک می‌کنند. در این گزارش به بررسی برخی از موزه‌های استانی عروسک در ایران و ابعاد فرهنگی آن‌ها خواهیم پرداخت.
عروسکخانه مهرشید: جایی برای خلاقیت
عروسکخانه مهرشید در کرمان به عنوان یک مرکز هنری و خلاق، به تولید عروسک‌های آموزشی و سرگرم‌کننده برای کودکان می‌پردازد. این مرکز با استفاده از متریال‌های طبیعی و محلی، عروسک‌هایی را طراحی می‌کند که نه تنها سرگرم‌کننده هستند، بلکه می‌توانند به عنوان ابزارهای آموزشی نیز مورد استفاده قرار گیرند. با این کار، مهرشید نه تنها به ترویج فرهنگ بومی کمک می‌کند، بلکه به کارآفرینی در جامعه نیز می‌پردازد. اینجا جایی است که کودکان می‌توانند با دنیای عروسک‌ها آشنا شوند و با دست خود عروسک‌های دلخواهشان را بسازند. پَتَک و لوپَتو دو نمونه عروسک قدیمی کرمان هستند که در این عروسکخانه دوباره احیا شده‌اند.
موزه عروسک کاشان: گنجینه‌ای از هنر و تاریخ
موزه عروسک کاشان یکی از موزه‌های برجسته در این حوزه است که مجموعه‌ای از عروسک‌های سنتی و مدرن را در خود جای داده است. این موزه با هدف حفظ و معرفی میراث فرهنگی عروسک‌سازی در ایران تأسیس شده و شامل نمایشگاه‌هایی از عروسک‌های مختلف از نقاط مختلف کشور است. در اینجا، بازدیدکنندگان می‌توانند با تاریخچه عروسک‌سازی و روند تکامل آن در ایران آشنا شوند. همچنین، کارگاه‌های آموزشی و نمایش‌های زنده در این موزه برگزار می‌شود.
عروسک های خیمه شب بازی، عروسک های پارچه ای و سفالی و اسباب بازی های چوبی، سنگی و گلی از جمله دیدنی‌های این موزه‌اند.
موزه عروسک هورشید اصفهان: نگاهی به هنر و فرهنگ
عروسک‌های هورشید در اصفهان به دست زنان محلی ساخته می‌شوند. این عروسک‌ها نه تنها به عنوان محصولات هنری و دستی ارائه می‌شوند، بلکه نشان‌دهنده خلاقیت و فرهنگ غنی منطقه‌ای هستند. این زنان با استفاده از مواد اولیه محلی و تکنیک‌های سنتی، عروسک‌هایی را تولید می‌کنند که هر یک دارای داستان و ریشه‌ای عمیق در فرهنگ بومی است. علاوه بر جنبه فرهنگی، عروسک‌های هورشید به عنوان ابزاری برای اشتغال‌زایی و حمایت از زنان محلی در این منطقه عمل می‌کنند.
این عروسک‌ها در یک خانه قدیمی به نمایش درآمده‌اند و برای بازدیدکنندگان به نمایش در می آیند.
موزه عروسک دوتوک: فرهنگ پوشش در تن عروسک‌ها
موزه عروسک خراسان جنوبی با احیای عروسک دوتوک و کارآفرینی برای زنان روستایی آغاز به کار کد و حالا در چند بخش میزبان بازدیدکنندگان است.
عروسک های مردم شناسی معرف پوشش و فرهنگ شهرها و روستاهای مختلف استان، عروسک های مردم شناسی معرف پوشش، فرهنگ و آداب و رسوم روستای تاجمیر، عروسک های اقوام مختلف ایران، عروسک های نقوش روی فرش و گلیم خراسان تنها بخشی از دیدنی‌های این موزه‌اند.
همانطور که دیدید عروسک های موجود در این موزه بیاانگر نوع پوشش و آداب و رسوم اقوام و قومیت های خراسان جنوبی هستند. این عروسک‌ها توسط همین قومیت ها ساخته و تولید شده اند.
سخن آخر
موزه‌های عروسک در ایران فقط نمایشگاه‌هایی برای اشیاء بی‌جان نیستند؛ بلکه پنجره‌ای به سوی گذشته‌های دور و قصه‌های ناگفته‌اند. در دنیایی که فرهنگ‌های محلی به تدریج در حال کم‌رنگ شدن هستند، این موزه‌ها به عنوان سفیرانی از اصالت و هویت فرهنگی عمل می‌کنند. عروسک‌ها به نوعی سفیران کوچکی از گذشته‌های پر رمز و رازاند که داستان‌های فراموش‌شده را با خود حمل می‌کنند.
این موزه‌ها نه تنها به احیای هنرهای سنتی کمک می‌کنند، بلکه به عنوان منبعی برای الهام‌بخشی نسل‌های آینده عمل می‌کنند. بازدید از موزه‌های عروسک، سفری است در دل تاریخ، جایی که هر عروسک نمادی از قصه‌ها و خاطراتی است که به دست مردم محلی ساخته و پرداخته شده‌اند. در این سفر، می‌توان به اهمیت این عروسک‌ها در اشاعه و حفظ فرهنگ، ارتباطات انسانی، و حتی ایجاد فرصت‌های اقتصادی پی برد.
در دنیای امروز که تکنولوژی با سرعتی سرسام‌آور پیش می‌رود، موزه‌های عروسک همچنان جایی برای تأمل، یادآوری و حفظ ریشه‌های فرهنگی‌اند. این موزه‌ها نه تنها تاریخ را زنده نگه می‌دارند، بلکه پلی هستند بین نسل‌های گذشته و آینده، مکانی که فرهنگ، هنر، و زندگی با هم درهم تنیده می‌شوند و هنوز هم در دل جامعه جایگاهی ارزشمند دارند.