بیست و یکمین حراج تهران به شکل آنلاین برگزار شد و با فروش ۱۲۰ میلیارد و ۳۱۸ میلیون تومانی، رکوردی قابل توجه در عرصه تجارت الکترونیک در حوزه هنر رقم زد. رکوردی که نشان می‌دهد با دو برابر شدن، نسبت به حراج مشابه آنلاین در دوره هجدهم، حالا میتوان به عنوان مبنایی جدید در تغییر رویکردها در زمینه اقتصاد هنر آن را ارزیابی و ثمراتش را مورد واکاوی قرار داد.
فضای آنلاین و رشد اقتصادی هنر
ندا انتظامی: پیش از همه‌گیری کرونا در سال 2019 کسی فکر نمی‌کرد که تجارت آنلاین اینقدر فراگیر بتواند در همه عرصه‌ها بازارهای مالی و سرمایه‌ای نفوذ کند؛ اما این پاندمی توانست زمینه‌های مغفول مانده در تجارت به ویژه در عرصه هنر را بازتعریف کند تا بتوان در تجارت آثار هنری بر آنها تکیه زد. با گسترش این همه‌گیری تجارت‌های مختلفی در عرصه دیجیتال و فضای آنلاین شکل گرفتند که امروزه به نظر نمی‌رسد به پایان عمر خود نزدیک شده باشند؛ زیرا بسترهای به وجود آمده نشان داده‌اند که می‌توانند مکمل خوبی برای ایجاد اشتغال و حتی زمینه‌ای برای تجارت هنر باشند. تجارت آنلاین آثار هنری که در حراج خانه‌های بین‌المللی کریستیز، بونامز، ساتبیز، فیلیپس و…. شکل گرفتند، با برطرف شدن مشکلات همه‌گیری هنوز هم به عنوان یک دستاورد قابل توجه در زمینه تجارت الکترونیک در حال ادامه حیات هستند. اما براستی چنین فضایی چگونه می‌تواند زمینه‌های رشد اقتصادی هنر را فراهم کند. برای این مهم بهتر است به برخی از رویکردها در عرصه هنر بازگردیم.
یک نظرسنجی و تغییر دیدگاه خریداران هنری
بر اساس نظرسنجی ArtTactic در سال 2020 که یک شرکت تحقیقاتی در زمینه بازار سرمایه است؛ از مجموعه‌داران هنری که بیشترین مراجعه به سیستم‌عامل‌های دیجیتال برای گشت‌وگذار و خرید آثار هنری را در طی همه‌گیری ویروس کرونا داشته‌اند نظرسنجی به عمل آمد که بیشتر این خریداران هنر انتظار داشتند که حرکت بازار هنر به دنیای مجازی ادامه‌دار و دائمی باشد.
در این نظرسنجی که از 552 مجموعه‌دار آثار هنری صورت گرفته و در هفته‌نامه “بارونز” منتشر شده؛ 50 درصد این مجموعه‌داران خرید آنلاین هنری را تجربه موفقی دانسته‌اند و البته نیمی دیگر همچنان ترجیح می‌دهند شخصاً به گالری‌ها و حراجی‌ها مراجعه کنند تا اینکه به هنر به صورت آنلاین نگاه کنند.
البته این گزارش نشان می‌دهد که خرید آنلاین آثار هنری تحت سلطه کسانی است که کمتر از سه سال است که به جمع‌آوری آثار هنری ورود پیدا کرده‌اند و این مجموعه‌داران تازه‌کار 82 درصد خریدهای آنلاین سال 2020 را انجام داده‌اند.
مجموعه‌داران جوان آنلاین خرید می‌کنند
به گزارش خبرگزاری سیناپرس: از سوی دیگر گزارش تجارت آنلاین هنر شرکت خدمات بیمه‌ای Hiscox هم که در پایان سال 2019 منتشر شده، نشان می‌دهد که 29 درصد از مجموعه‌داران هنری، جوان‌تر از 35 سال، گفته‌اند که تجربه خرید آنلاین را فقط 1 درصد کمتر از خرید در یک فضای فیزیکی ترجیح می‌دهند که این عدد قابل توجهی است و نشان می‌دهد که جوانان فرق زیادی میان خرید حضوری و آنلاین قائل نیستند، اما در مقابل تنها فقط 10 درصد از کلکسیونرهای بالای 60 سال گفته‌اند که ترجیح می‌دهند هنر را به صورت آنلاین بخرند.
اما آنچه این نظرسنجی‌های در پی یافتن آن بودند توجه به موضوع خرید آنلاین آثار هنری است که تمامی گزارشات نشان از آن دارند با وجود اینکه ارقام معاملات آنلاین نسبت به خرید حضوری کمتر است، اما تغییر نگاه نسل جوان در یک دهه آینده، تجارت حضوری و آنلاین را به یک سطح قابل توجه از توازن می‌رساند.
حراج تهران در کجا ایستاده
حال که دو گزارش مالی از رویکردهای در تجارت آنلاین را بررسی کردیم حال میتوان به موضوع حراج تهران ورود کرد تا سنجه‌های جهانی را بر این رویداد اقتصادی داخلی برابر کرد. حراج تهران اگرچه دیر و تقریبا پس از پایان همه‌گیری اقدام به برگزاری حراج آنلاین کرد، اما دو دوره برگزاری آنلاین این رویداد نشان می‌دهد که میتوان اقتصاد هنر در عرصه تجارت الکترونیک هم قابل بررسی باشد. این حراج‌خانه، با بازتعریف خرید و فروش آثار هنری در عرصه آنلاین، بستری را فراهم کرده که عرضه آثار در حراج آنلاین به شکل معناداری با حراج‌های حضور این رویداد متفاوت باشد. بر همین اساس حراج آنلاین تهران فضایی برای ارائه آثار هنرمندان جوان و در حال ظهور در مارکت هنر تعریف شده است همانگونه که رویکرد جوان گرایانه و هنرمندان نوظهور به خوبی در آن قابل رصد هستند. این حراج در دوره هجدهم که به صورت آنلاین برگزار شد 61 هنرمند جدید به مارکت هنر معرفی کرد تا زمینه رشد و استقبال مجموعه‌دارن نسبت به آثار این هنرمندان معاصر را محک بزند. در حراج بیست و یکم نیز همین رویکرد ادامه داشت و 36 هنرمند جدید به مارکت هنر معرفی شدند، ضمن آنکه از همان 61 هنرمندی که در حراج هجدهم معرفی شده بودند نیز آثاری در این دوره هم ارائه شد. با این رویکرد میتوان اینگونه نتیجه گرفت که این حراج قصد دارد در حراج‌های آنلاین زمینه ورود هنرمندان و چهره‌های جدید به مارکت هنر را فراهم کند و پس از تثبت قیمت آثار آنها، زمینه ورود به حراج‌های حضوری با طیف گسترده خریداران را فراهم آورد.
خون تازه در ماركت هنر
نباید فراموش کرد که حراج‌ها به عنوان سقف تجارت آثار هنری محسوب می‌شوند و تقریبا راه یافتن آثار هنرمندان به این سطح نیازمند زمینه‌سازی و تجربه کردن مسیرهای مختلف است. اما چنین زمینه‌هایی بخاطر کمبود زیرساخت‌ها در کشور مثل نبود رویکردهای حرفه‌ای در عرصه گالری‌داری؛ از کشف استعداد تا حمایت و معرفی در بسترهای اقتصادی داخلی و منطقه‌ای، عدم فضای روشن معامله آثار هنری در سطح اولیه معاملات هنری که در فضای گالری‌ها شکل می‌گیرد و همچنین نبود بسترهای کشف استعدادهای هنری جدید مثل آرت‌فرها، مهیا نیست؛ حالا حراج تهران به عنوان یک رویداد استاندارد در لول جهانی چنین غفلت‌هایی را در مناسبات تجارت آنلاین خود پوشش می‌دهد. با این رویکرد میتوان اینگونه نتیجه گرفت که حراج‌خانه تهران در بستر آنلاین خود در حال معرفی چهره‌های جدید برای قرار گرفتن در کنار هنرمندان تثبیت‌شده بازار هنر داخلی است و به این شکل تلاش دارد خون تازه‌ای به رگ‌های اقتصادی هنر کشور تزریق کند.
جلب نظر سرمایه‌گذارن جدید و مجموعه‌داران نوظهور
جدا از معرفی چهره‌های جدید، بستر حراج آنلاین تهران نیز نشان می‌دهد که با مجموعه‌داران نوظهوری در این بستر روبرو هستیم. اینکه در حراج آنلاین آثاری متعددی با کمینه و بیشینه زیر 100 میلیون تومان عرضه می‌شود خود نشانگر آن است که این حراج‌خانه به فکر جذب مجموعه‌داران نوظهوری است که می‌خواهند در این عرصه فعالیت کند. از سوی دیگر عدم حضور مجموعه‌داران شناخته شده در حراج آنلاین هم خود نشانگر این موضوع است که با ظهور مجموعه‌دارانی جدید در عرصه اقتصادی هنر روبرو هستیم که تلاش می‌کنند با بودجه‌های کم سرمایه‌گذاری مطمئنی را تجربه کنند. نگاهی به آثاری که در حراج بیست و یکم به فروش رسیدند و حتی فروش نرفتند به خوبی نشان می‌دهد که تمامی آثار هنرمندان جوان مشتری‌های خود را داشته‌اند اما آثار چهره‌های مطرح مارکت هنر مثل، فریده لاشایی و حسین محجوبی و بعضا چهره‌های شناخته شده‌ای مثل، صادق تیرافکن، جواد نوبهار و مصطفی دشتی در نبود مجموعه‌داران بزرگ آثارشان به فروش نرسیده است. پس میتوان اینگونه نتیجه گرفت که حراج آنلاین توانسته نقطه عطفی در کارنامه این حراج خانه باشد که پس از چند دوره رکورد در معرفی هنرمندان جدید و حتی مجموعه دارن جدید، توانسته با تغییر رویکردف کمک قابل توجهی در اقتصاد هنر به ویژه در معرفی هنرمندان و حتی خریداران جدید داشته باشد.
هم ترازی با اقتصاد هنر روز
بررسی کارنامه حراج‌های آنلاین و در سنجه قرار دادن دستاوردهای آن، با گزارش‌های جهانی، نشانگر این موضوع است که این حراج‌خانه که همیشه تلاش کرده خود را در سطح استاندارهای جهانی حراج‌های بین‌المللی نگه دارد در زمینه تجارت الکترونیک هم موفق بوده است. اینکه چهره‌های جدیدی به بازارهنر معرفی کرده، زمینه ارائه آثار هنری با قیمت پایین‌تر را ایجاد کرده و همین‌طور توانسته مجموعه‌داران نوظهور را که با خرید آنلاین بسیار نسبت دارند را جذب کند؛ همگی گویا این واقعیت است که اگرچه این حراج‌خانه در برگزاری آنلاین خیلی دیر عمل کرده است؛ اما با برداشتن دو گام اول خود، نوید روزهای خوبی را برای آینده اقتصاد هنر می‌دهد.