چالش‌ها و فرصت‌های حکمرانی فرهنگی در دولت چهاردهم
آقای وزیر! اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی را ببینید
آرزو سازگار: سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پس از 3 سال دوباره به این وزارتخانه برگشت؛ این بار با رویکرد و برنامه‌ای جدید و مطالبه جدی این است که دستکم در 4 سال آینده او و همکاران‌اش اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی را جدی بگیرند و برای آن گام‌های عملیاتی بردارند.
به گزارش خبرگزاری سینا، سکاندار وزارت فرهنگی و ارشاد اسلامی که با رای بالای اکثریت نمایندگان مجلس و بدون مخالفت به کابینه مسعود پزشکیان راه پیدا کرده، که یکی از مهمترین کلان‌برنامه‌های خود را رونق اقتصاد فرهنگ و توسعه صادرات فرهنگی اعلام کرده است.
او با بیان اینکه رکن بسیار مهم در برنامه‌ای ناظر بر اقتصاد فرهنگ است، اظهار کرد: رونق اقتصاد فرهنگی را می‌توان نمایانگر واقعی وضعیت تولید و مصرف محصولات و کالاهای فرهنگی داخلی دانست و این امر بدون توسعه صادرات فرهنگی محقق نمی‌شود.
تغییر معادله اقتصاد فرهنگ
او البته با چالش‌های سنگینی برای تغییر معادله در اقتصاد فرهنگ پیش رو دارد و خودش معتقد است که در سطح حکمرانی فرهنگی با ساختار فعالی نباید منتظر تغییر بود چرا که باید ابتدا به این چالش‌ها پاسخ داد. اشاره وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی دستکم بر 4 محور استوار شده است. نخست افول کنشگری و میدان‌داری مردم در آفرینش‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و دوم تغییر موازنه مصرف فرهنگی در کشور به نفع محصولات فرهنگی غیرایرانی. محور سوم از نظر این عضو کابینه عدم شکل‌گیری زیست بوم اقتصاد فرهنگ به واسطه مداخلات تصدی‌گرایانه بازیگران دولتی و شبه‌دولتی است و در نهایت اینکه شکاف عمیق و سریع فناورانه تا سطح کنشگری هوش مصنوعی در تولید فرهنگی و هنری نمایان شده است.
اکنون سوال مهم این است که او چگونه می‌خواهد میدان فرهنگ را به مردم به عنوان بازیگران اصلی در تولید و فعالیت‌های فرهنگی بسپارد و بازار مصرف فرهنگی را به نفع تولیدکنندگان و هنرمندان و خالقان آثار ایرانی در حوزه‌های مختلف تغییر دهد؟ دولتی و شبه دولتی‌شدن زیست‌بوم اقتصاد فرهنگ در سال‌های اخیر هم باعث شده تا جای خالی بخش خصوصی در این حوزه مردمی به شدت احساس شود. آیا صالحی قدرت بر هم زدن این معادله را دارد؟
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت مسعود پزشکیان، در برنامه‌ای به سندی اشاره می‌کند که به تصویب شورای سیاستگذاری بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری رسیده و می‌گوید: سند توسعه صادرات محصولات و خدمات فرهنگی باید در اولویت قرار گیرد. اما در این سند به چه مواردی اشاره شده است؟
مهمترین مفاهیمی که در این سند مهم به آن پرداخته شده عبارتند از:
- رشد شاخص‌های تولید و مصرف تولیدات فرهنگی ایرانی – اسلامی
- توزیع عادلانه منابع، یارانه‌ها و تسهیلات مالی و پولی حوزه فرهنگ
- بهبود معیشت فعالان فرهنگی و هنری از محل فروش محصولات و خدمات فرهنگی
- تقویت دیپلماسی فرهنگی مبتنی بر عرضه و فروش کالاهای فرهنگی ایرانی در کشورهای هدف
6 برنامه وزیر جدید فرهنگ
وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی 6 برنامه عملیاتی را برای احیا و رونق اقتصاد فرهنگ اعلام کرده که عبارت است از:
- اجرای سند توسعه صادرات محصولات و خدمات فرهنگی (ابلاغی دفتر مقام معظم رهبری)
- بهبود محیط کسب و کار (بهبود مقررات‌گذاری و تنظیم‌گری) برای رشد محصولات فرهنگی با مضامین ایرانی -اسلامی
- ایجاد شفافیت در فرآیند مجوزها، تولید و عرضه محصولات فرهنگی
- افزایش سهم کالاها و محصولات فرهنگی ایرانی- اسلامی در بازارهای جهانی
- حمایت از شکل‌گیری نهادها و موسسات مردمی در صیانت از حقوق مالکیت فکری، مادی و معنوی آثار فرهنگی هنری و رسانه‌ای به ویژه در فضای مجازی
- حمایت از تاسیس و افزایش مراکز نوآوری و ایجاد و توسعه شهرک‌ها و پارک های اختصاصی محصولات فرهنگی، هنری و رسانه‌ای
تغییر را جدی بگیرید
صالحی البته باید تغییر به ویژه در حوزه فناوری‌های نوین و نرم را جدی بگیرد چه اینکه در صورت غفلت و تعلل، این تغییرات معادلات آینده را پیچیده‌تر و سخت‌تر می‌سازد. شاید به همین خاطر است که که آقای وزیر باور و تاکید دارد: بدون رکن فناوری، نمی‌توان از الگوی نوین حکمرانی سخن گفت. او فناوری را تنها دارای ماهیت ابزاری نمی‌داند و از زیست‌بوم نوین و متفاوتی خبر می‌دهد که برای راهبری و مدیریت عرصه فرهنگ، هنر و رسانه لازم است. حال برنامه وزیر جدید چیست؟
مرد شماره یک سیاستگذاری و حکمرانی فرهنگی ایران در دولت اما کلان‌برنامه خود را در حوزه استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود تنظیم‌گری و مقررات‌گذاری را بر 3 مفهوم بنیان نهاده است که شامل موارد زیر می‌شود:
- الحاق ظرفیت‌ها و فرصت‌های فناوری‌های نوین برای نوسازی و انسجام‌بخشی ساختارهای عرصه فرهنگ
- توسعه سکوهای مبتنی بر نوآوری و فناوری برای بهبود مدیریت تولید و توزیع فرهنگی
- استفاده از ظرفیت فناوری‌های نوین به ویژه هوش مصنوعی برای بهبود تنظیم‌گری و مقررات‌گذاری
تغییر فناورانه در حکمرانی فرهنگی
عباس صالحی چهره نام‌آشنا در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه ایران است برای تغییر فناورانه در حکمرانی فرهنگی 5 اولویت را در دستور کار خود قرار داده است. از جمله:
- هوشمندسازی حکمرانی و راهبری امور فرهنگی
- تقویت انسجام و هماهنگی دستگاه‌های فرهنگی از طریق توسعه سامانه‌ها و سکوهای کاربردی
- حمایت از گسترش سکوها و سامانه‌های تولید، توزیع و مصرف فرهنگی
- طراحی و حمایت از ایجاد زیست بوم سیاستگذاری و مدیریت فرهنگی ویژه مدیران حوزه فرهنگ با استفاده از کلان داده‌های فرهنگی
- بهره‌گیری از ظرفیت فناوری برای مشارکت هدفمند مردم، فعالان فرهنگی هنری و ذی‌نفعان فضای مجازی در فرایند تصمیم‌گیری و اعمال نظارت بر تصمیم‌های وزارتخانه
حکمرانی داده‌ها در راهبری فرهنگ
شاید هیچ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در طول تاریخ پس از انقلاب سراغ نداشته باشیم که با دنیای جدید، پرسرعت، پرچالش و متغییر در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه مواجه شده باشد. از این منظر سید عباس صالحی می‌تواند متفاوت و متمایز با وزرای گذشته، حکمرانی در حوزه فرهنگ را در مسیر جدید قرار دهد و اصل نخست موفقیت او این است که بتواند یک وفاق ملی بر سر بایدها و نبایدها و فرصت‌ها و چالش‌ها دست پیدا کند تا بتواند موانع ذهنی و مخالفت‌ها را به حداقل برساند و افق بگشاید. چه اینکه دیگر اقتصاد دولتی و کنترل‌شده در حوزه فرهنگی جواب نمی‌دهد و وقت آن است که به اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی و فناوری‌های نرم فکر کنیم. آینده را حکمرانی داده‌ها تعیین می‌کنند نه بخشنامه‌ها و ممیزی‌های غیرضرور.
