تشریح انواع بورس‌های تحصیلی؛ از کمک به دانشجویان بی‌بضاعت تا توسعه اشتغال
یکی از شاخص‌ترین اقدامات سازمان امور دانشجویان در دوره شهید رئیسی تنوع بورس‌های دانشجویی بود چرا که در دوره‌های قبل تنها یک بورس به دانشجویان ارائه می‌شد و در دوره قبل از شهید رئیسی عملاً بورس تحصیلی منتفی اعلام شده بود اما در دولت سیزدهم، ۱۳ بورس تحصیلی برای دانشجویان تعریف شد.
متن گفت‌وگوی محمد محمدی مسعودی مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان با فارس در رابطه با اقدامات اداره کل بورس و اعزام دانشجویان به شرح زیر است:
با توجه به اینکه بحث بورس‌های دانشجویی یکی از مهم‌ترین اقدامات سازمان امور دانشجویان و اداره کل بورس بوده است، صحبت را با همین مسأله شروع کنیم.
مسعودی: بله، اولین بحث ما مربوط به بورس‌های دانشجویی است که یک قسمت بحث بورس‌های هیأت علمی است، در بحث بورس‌ها اولین کاری که کردیم اینکه نظام بورس‌های کشور‌های مطرح دنیا را بررسی کردیم، سپس متناسب با شرایط کشور خودمان بورس‌هایی را طراحی و ارائه کردیم که در نهایت هیأت وزیران آئین نامه جامع بورس‌های دانشگاهی را در چهارم تیرماه امسال ابلاغ کردند.
بورس‌ها بر اساس چه معیاری تدوین شد؟
مسعودی: یکی از مسائل ما در کشور بحث اشتغال جوانان است، از طرفی بحث فارغ‌التحصیلان بیکار را هم داریم که مقام معظم رهبری هم به این مسأله اشاره فرمودند، بورس‌ها هم براساس اسناد بالادستی بخصوص ابلاغیه مقام معظم رهبری درباره علم و فناوری نگاشته شده است.
زنگ خطر کشور در حوزه آموزش عالی
ما یک سری رشته‌ها داریم که برای آن‌ها کاری وجود ندارد و دوم رشته‌هایی داریم که صاحبان صنایع در آن رشته‌ها به دنبال نیرو هستند اما نیروی مدنظرشان را پیدا نمی‌کنند و این زنگ خطری برای کشور است که در حوزه‌های مختلف کمبود نیرو داریم و مسأله آمایش سرزمین در اینجا خودش را نشان می‌دهد. مثلاً در یکی از استان‌ها صنعت تقاضای ۸۰۰ نیرو داشته اما فقط ۱۲ نیرو توانسته جذب کند.
از طرفی در کنکور، رقابت به سمت پزشکی و دندانپزشکی رفته است، از آن طرف در رشته ریاضی فیزیک که تنوع بسیاری هم دارد، سرچشمه ما در این رشته در حال خشک شدن است. امسال در رشته ریاضی ۱۲۰ هزار داوطلب و برای هر داوطلب دو صندلی وجود داشت که این خطر است و در بلندمدت عوارض آن را می‌بینیم.
مسأله بعدی خانواده‌ها هستند که نگاه روشنی نسبت به آینده ندارند و براساس آمار رسمی بیش از ۶۰ درصد دغدغه تأمین آینده مالی‌شان را دارند. مسأله بعدی اینکه ما در وزارت علوم در بهینه‌ترین حالت خودمان کار کنیم یعنی افرادی را تربیت کنیم که بتوانند به راحتی شغل مورد نظر خود را بیابند.
در این زمینه بورس صنعت و مشاغل با عنوان بورس شهید رجایی ایجاد شد، این بورس در ۲ بخش است، یکی از بدو ورود یعنی از طریق کنکور است که در دفترچه کنکور اعلام می‌شود و امسال ۴۰ شرکت در این زمینه اعلام آمادگی کردند. بخش دیگر در حین تحصیل است که در دوران تحصیل هم کمک هزینه تحصیلی دریافت می‌کنند.
همچنین دروس اختیاری و کارآموزی را خود شرکت برای دانشجویان مشخص می‌کند و خبرگان شرکت برای آموزش دانشجویان وقت اختصاص می‌دهند. دانشجو هم زمانی را در آن شرکت فعالیت می‌کند تا زمان فارغ التحصیلی با شغل آینده خود آشنایی داشته باشد. از این طریق دانشجو به صورت هدفمند تربیت می‌شود و خیال مسئولان صنایع برای نیرو‌هایشان راحت است.
و بورس بعدی.
مسعودی: دومین بورس ما بورس بنگاه‌های اقتصادی است، می‌دانیم که دانشجویان دکتری باید بطور تمام وقت در اختیار دانشگاه باشند اما هیچ امتیازی به این دانشجویان تعلق نمی‌گیرد،
این در حالی است که ما انتظار داریم این دانشجویان ازدواج کرده و زندگی تشکیل بدهند در حالی که درآمدی ندارند مگر اینکه یک استاد درگیر پروژه‌ای باشد که از این دانشجویان هم کمک بگیرد. اگر دانشجوی دکتری درآمدی نداشته باشد یا به کشور‌های دیگر می‌رود یا مجبور می‌شود کار کند بنابراین وقتی برای حل مسائل صنایع ندارد، بنگاه‌های اقتصادی دانشگاه و دانشجو می‌توانند با تشکیل یک مثلث سه‌گانه در این زمینه ورود کرده و دانشجو مسأله شرکت را حل کند و شرکت نیز در مقابل آن هزینه را به دانشجو پرداخت می‌کند.
در واقع با این بورسیه دانشجویان دکتری می‌توانند آینده شغلی مناسب را برای خود تأمین کنند. در این صورت هم نخبگان ما در کشور می‌مانند هم مسائل صنایع را حل می‌کنند و هم باعث رشد و شکوفایی صنایع و دانشگاه‌های ما خواهد شد و به نظر من این بورس یکی از بهترین مصوبه‌های ما بوده است.
بورسی برای حمایت از دانشجویان بی‌بضاعت
گویا بورسی هم برای حمایت از دانشجویان بی‌بضاعت طراحی شده است.
مسعودی: بله، بورس بعدی بورس ابرار هست، براساس ماده ۴ آئین نامه هیئت وزیران دانشجویان کم بضاعتی در دانشگاه‌ها هستند که بسیار محترم هستند و با سیلی صورت خود را سرخ نگه می‌دارند، هدف از بورس ابرار استفاده و جهت دهی نیات خیرین عرصه آموزش عالی در راستای نیاز‌های کشوری است که هر ساله می‌تواند به تعدادی از دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی به صورت بلندمدت و کوتاه مدت داخل و خارج تعلق بگیرد.
بورس‌های کوتاه مدت هم داریم که از قبل هم وجود داشته و فرصت‌های مطالعاتی دانشجویان دکتری است که تقریباً سالی ۴۰۰ نفر را به خارج از کشور اعزام می‌کنیم تا بتوانند در بهترین دانشگاه‌های دنیا تحصیل کنند که این دانشجویان مورد حمایت کامل ما هستند.
اتفاقی که در این دوره افتاد این است که ما گفتیم هیچ دانشگاه و پژوهشگاهی را محدود نمی‌کنیم و اگر کسی پروژه‌ای داشته باشد که در راستای نیاز کشور باشد، استاد قوی و دانشگاه قوی را انتخاب کند ما کمک می‌کنیم که از این بورس‌های کوتاه مدت استفاده کنند و تا امروز هم هیچ محدودیتی نداشتیم و کمک کردیم تا همه کسانی که تقاضا دادند از این بورس استفاده کنند.
فرصت‌های داخل هم در نظر گرفته‌ایم، ما در کشور خودمان هم اساتید و دانشگاه‌های خوبی داریم که دانشجویان می‌توانند از ظرفیت این اساتید و تجهیزات دانشگاه‌ها استفاده کنند و قسمتی از کار تحقیقاتی خود را در دانشگاه دیگری انجام دهند، این دوره‌ها ۳ ماهه، ۶ ماهه و ۹ ماهه است که ما هزینه‌های خوابگاه، تغذیه، کمک تحصیلی و هزینه‌های تحقیقات را تقبل می‌کنیم. فرصتی هم برای ارتباط دانشجویان دکتری خارج از کشور در داخل هست که این افراد می‌توانند با هزینه ما ۶ ماه به داخل کشور بیایند و تبادل علمی داشته باشند.
گام بعدی در بحث فرصت‌های تحقیقاتی این است که موضوعات را به صورت هدفمند برای رفع نیاز‌های کشور قرار دهیم.
بورس دستگاه‌های اجرایی هم برای رفع نیاز‌های دولت ارائه شده است که دستگاه‌های اجرایی دانشجویان را بورس می‌کنند. بورس بعدی هم بورس هیئت علمی است، در این بورس فعالیت‌های گذشته و مزایا و معایب بررسی و اصلاح شده و به این نتیجه رسیدیم که در ۴ حوزه باید افراد را بورس کنیم، حوزه‌های هنر، علوم دریایی، بحث‌های میان رشته‌ای و بحث‌های نوظهور ۴ بخشی هستند که افراد را به صورت بلندمدت بورس می‌کنیم که به خارج از کشور بروند.
در بقیه حوزه‌ها هم بورس داخل کشور داریم، به این صورت که ابتدا نیاز دانشگاه‌ها احصا می‌شود، سپس فراخوان عمومی صورت می‌گیرد، بعد افراد ثبت نام می‌کنند و پس از آن شرایط بررسی می‌شود و این بورس ارائه می‌شود. در همه رشته‌ها دانشجویان ایرانی خارج از کشور هم می‌توانند برای این بورس تقاضا بدهند که پس از اتمام درسشان در ایران هیئت علمی باشند.
مسأله این است که ما یک سری رشته‌های مهمی مانند ریاضی و شیمی داریم که کم اقبال شده‌اند، دنیا به سمت علوم پایه چرخش دارد اما داوطلبان کنکور ما اقبالی به این سمت ندارند، این وظیفه حاکمیت است که اقبال را ایجاد کند.
ما بورس دانش را در این زمینه داریم که در دانشگاه‌های برتر دانشجویان را بورس می‌کنیم و این رشته محل‌ها را در دفترچه کنکور می‌آوریم اگر ۵ درصد برتر کنکور در این رشته‌ها ادامه تحصیل دهند مورد حمایت ما قرار می‌گیرند، ما امسال ماهانه ۷ میلیون تومان به این افراد کمک هزینه تحصیلی می‌دهیم.
سازمان امور دانشجویان متولی دانشجویان ایرانی خارج از کشور هم هست، اتصال بین وزارت خارجه، گذرنامه و وزارت علوم را داریم، افرادی با هزینه خودشان به خارج از کشور می‌روند و نیاز به تسهیلاتی دارند که از طریق سازمان انجام می‌شود.
آزمون زبان که از سوی سازمان امور دانشجویان برگزار می‌شود هم زیر نظر اداره کل بورس است؟
مسعودی: بله، آزمون MSRT هم در سازمان امور دانشجویان به صورت مرتب برگزار می‌شود، بحث سرپرستی و حمایت از دانشجویان و نخبگان ایرانی را داریم، ما نخبگانی داریم که شرکت‌های تخصصی دارند یا اعضای هیئت علمی هستند سازمان به عنوان چتر حمایتی آن‌ها عمل می‌کند.
از اقدامات و وظایف دیگر اداره کل بورس و اعزام دانشجویان هم صحبت بفرمایید.
مسعودی: جانمایی جدید رایزنان علمی هم داریم که در چه کشور‌هایی نیاز به رایزن داریم که این‌ها را گسترش دهیم، تاکنون ۷ رایزن ما مشخص شدند و ۵ رایزن دیگر به جمع این‌ها می‌پیوندند که ما ۱۲ رایزن در سراسر دنیا داشته باشیم.
کنکوری‌ها گول مؤسسات اعزام به خارج را نخورند
بحث نظارت بر مؤسسات اعزام دانشجو هم هست، ما کارگروهی برای نظارت از این مؤسسات داریم که متشکل از ۶ وزارتخانه هست و بحث اعطای مجوز برای مؤسسات و نظارت و ارزیابی بر مؤسسات را داریم، در صورت بروز مشکل بین ارباب رجوع و این مؤسسات هم شورای حل اختلاف در اداره کل بورس وجود دارد.
بخصوص در ایام کنکور مؤسساتی بچه‌های مردم را فریب می‌دهند و مبالغ میلیاردی هم کسب می‌کنند که ما به خانواده‌ها می‌گوییم تا می‌توانند از ظرفیت دانشگاه‌های داخل کشور استفاده کنند یا حتماً از مؤسساتی که مجوز رسمی و قانونی دارند استفاده کنند که اگر مشکلی پیش آمد ما بتوانیم کمک کنیم. معضلات بسیاری برای جوانانی که از طریق مؤسسات غیرمجاز به خارج کشور رفته‌اند به وجود آمده است.
برای این معضل فکری شده است؟
مسعودی: ما بیش از ۳۰ مؤسسه را در دو سال اخیر لغو مجوز کردیم، آگاهی زیادی هم به مردم دادیم و سعی کردیم برای مؤسسات هم مشخص کنیم که در چارچوب تعیین شده پیش بروند، همچنین از افراد دارای صلاحیت بهره بگیرند، ما سعی می‌کنیم جلوی ایجاد مؤسسات غیرمجاز که مثل قارچ زیاد می‌شوند را بگیریم.
