به گزارش سینا از روابط عمومی وزارت علوم، حضور دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های کشور که پیش از این محدود به چند دانشگاه خاص می‌شد، چند سالی است که در بسیاری از دانشگاه‌های کشور رو به افزایش است تا جایی که حضور دانشجویان خارجی به امری روزمره تبدیل شده است. با توجه به این موضوع و اخبار متعددی که در این حوزه منتشر شده، خبرگزاری فارس با کیانوش سوزنچی مدیرکل اداره امور دانشجویان بین‌الملل سازمان امور دانشجویان گفت‌وگویی داشته، وی معتقد است: با همه تلاش‌ها و برنامه‌هایی که در زمینه جذب دانشجویان بین‌الملل صورت گرفته، ما در مقایسه با کشورهای پیشرو و همچنین با توجه به ظرفیت‌های داخلی خود، در این زمینه هنوز در اول راه هستیم و باید تلاش‌های بیشتری صورت پذیرد تا این فاصله کمتر شود و ما به جایگاهی در شان جمهوری اسلامی دست یابیم.
مشروح گفت‌وگو فارس با سوزنچی را در زیر می‌خوانید:
فارس: از ماهیت و نحوه فعالیت‌های اداره کل امور دانشجویان بین‌الملل برایمان بفرمایید.
سوزنچی: اصولاً در اداره کل امور دانشجویان بین‌الملل تمام فعالیت‌هایی که در مورد دانشجویان بین‌الملل هست، پایش می‌شوند. بخشی از این فعالیت‌ها به مسایل خود دانشجویان برمی‌گردد و بخش دیگر مربوط به کنترل و پایش موضوعات دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی از جمله خدمات آموزشی و رفاهی و مسائل مختلفی که مختص دانشجویان است.
در حوزه دانشجویی با توجه به اینکه برنامه هفتم توسعه افق 320 هزار نفر دانشجوی خارجی را برای جذب در نظر گرفته است، ممکن است سوال شود این عدد از کجا آمده، باید بگویم این عدد معادل 10 درصد ظرفیت دانشگاهی کشور ما است.در حال حاضر ظرفیت دانشگاه‌های ما حدود 3 میلیون و 200 هزار نفر دانشجو است. در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده تا پایان برنامه هفتم عددی معادل 10 درصد این ظرفیت را به دانشجویان خارجی اختصاص داده شود.
لازم به ذکر است که این ظرفیت افزون بر ظرفیت پذیرش دانشجویان داخلی است.
*صدور مجوز برای دانشگاه‌ها و موسسات عالی برای جذب دانشجوی خارجی
فارس: شما در این زمینه چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
سوزنچی: سازمان دانشجویان از ابتدای دولت شهید رئیسی به صورت متمرکز برای تحقق این امر تلاش مستمری را شروع کرد. اقداماتی که انجام شده در دو بخش بوده یکی بهبود و ارتقای زیرساخت‌های دانشگاه‌ها برای توسعه جذب دانشجو و دوم پیگیری صدور آیین نامه‌ها و ضوابط مورد نیاز و اصلاح ضوابط موجود برای پشتیبانی جذب دانشجو. یکی از این اقدامات صدور مجوز برای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی است تا بتوانند جذب دانشجوی خارجی داشته باشند.
از سال 92 دانشگاه‌ها براساس مجوز دفتر گسترش و مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی که همان 10 درصد است تعیین ظرفیت شده بودند، در سال 1400 که آیین‌نامه نحوه صدور مجوز و تعیین سقف پذیرش دانشجویان صادر شد، مجوزهای جذب دانشگاه‌ها براساس شاخص‌هایی چون نسبت استاد به دانشجو که باید از عدد 22 بالاتر نباشند و تامین امتیازات آموزشی و پژوهشی و خدمات رفاهی و اقامتی صادر می شود. اگر دانشگاه‌ها دانشجوی بورسیه بپذیرند موظف هستند برایشان خوابگاه تأمین کنند. محل اقامت دانشجویان خارجی شهریه پرداز هم باید تحت نظر دانشگاه‌ها باشد. بنابراین این شرایط باعث می‌شود همه موسسات آموزش عالی کشور، شرایط جذب دانشجوی خارجی را نداشته باشند.از سال 1392 تاکنون 210 مؤسسه آموزش عالی در وزارتین علوم، پزشکی و دانشگاه آزاد مجوز جذب دانشجوی خارجی دریافت کرده‌اند که یک سوم آن مربوط به 3 سال اخیر است.
*روند افزایش جذب دانشجوی خارجی در 2 سال گذشته
در سال تحصیلی 1402-1401 مجموع دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل داخل کشور از علوم پزشکی، دانشگاه آزاد و عتف نزدیک به 95هزار نفر رسید و سال گذشته با کاهشی نسبی به دلیل فارغ‌التحصیلی دانشجویان پذیرش شده دوره کرونا مواجه بودیم. برخی از این آمار جذب‌ها نتیجه شرایط دوران کرونا بود که به دلیل برگزاری کلاس‌ها به صورت مجازی متقاضیان بسیاری از کشورهای همسایه وارد دانشگاه‌های کشور شدند و این منجر به بروز برخی اشکالات و تخلفات در این زمینه‌ها شد که با پایش، کنترل و ساماندهی در 2 سال گذشته ضمن نظام‌مند بودن جذب دانشجو شاهد روند رو به افزایش جذب دانشجو در سال جاری هستیم.
از جمله اقدامات قابل بیان، پیگیری صدور ضوابط مورد نیاز جدید از جمله شیوه نامه‌ی اجرائی آیین‌نامه تشکیل و فعالیت مؤسسات جذب دانشجویان غیرایرانی مصوب1400 و شیوه‌نامه اجرایی اعطای فرصت فراگیری زبان فارسی به دانشجویان بین‌المللی همزمان با تحصیل در ایران مصوب 1402 و آیین نامه تسهیل جذب دانشجویان بین‌المللی مصوب 1403 است که پیش از این سابقه نداشته و اقدامات مهمی برای تثبیت و توسعه جذب دانشجویان بین‌المللی است.
* تصویب شیوه‌نامه اجرائی آیین‌نامه تشکیل و فعالیت موسسات جذب
فارس: برنامه خاصی داشتید که در دولت سیزدهم به اتمام نرسیده باشد؟
سوزنچی: البته برنامه‌های متعددی برنامه‌ریزی شده که تعدادی از آنها انجام شده و برنامه‌های متعددی هم منتظر اقدام هستند. برای مثال یکی از کارهای مهم انجام شده تصویب شیوه‌نامه اجرائی آیین‌نامه تشکیل و فعالیت موسسات جذب است که بی‌سابقه بود. مؤسسه‌های جذب موسساتی هستند که در زمینه جذب دانشجوی شهریه‌پرداز فعالیت می‌کنند و تا کنون 137 موسسه از کارگروه جذب و پذیرش، مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند که تا این تاریخ 118 موسسه مجوز قطعی را دریافت کرده‌اند و 19 موسسه به زودی مجوز خود را دریافت می‌کنند. یکی از برنامه‌هایی که باقیمانده، تدوین شیوه‌نامه داخلی نحوه ارایه خدمات موسسات جذب و تدقیق تعرفه خدمات موسسات جذب برای دانشجویان خارجی است.
همچنین آئین‌نامه تسهیل جذب را داشتیم که در اواخر دولت شهید رئیسی به نتیجه رسید و ثمرات بسیاری به همراه دارد. در حال حاضر وقتی دانشجویان خارجی قصد ورود و خروج از کشور داشته باشند باید به ازای هر ورود و خروج مجوز دریافت کنند. ولی از این پس با ابلاغ این آئین‌نامه، مجوز ورود و خروج مکرر برای دانشجویان بین‌المللی متقاضی تحصیل صادر می‌شود و این موضوع ورود دانشجو را تسهیل می‌کند و مجوز اقامتش هم به طول دوره تحصیل صادر می‌شود. سابق بر این هر دانشجویی باید هر ساله مجوز اقامتش را تمدید می‌کرد که این موارد موانع بسیار بزرگی هم برای جذب و هم برای کشورهای اطراف و داخل کشور بود .همچنین از جمله تکالیف آیین‌نامه تسهیل جذب، ساماندهی و تعیین ساز و کار دریافت شهریه تحصیلی دانشجویان بین‌المللی برای موسسات آموزش عالی است .
* بالاترین سطح آموزش عالی در کشورهای منطقه را داریم
تا سال 1399، جذب دانشجویان خارجی خیلی محدود بوده ولی پس از آن با شیب زیادی رو به افزایش است. در حال حاضر عمده دانشجویان از کشورهای هم‌جوار هستند ولی برنامه‌ریزی شده که در جذب دانشجو تنوع بخشی بیشتری صورت بگیرد. مخصوصا در حوزه بورس دانشجویان خارجی با هماهنگی با وزارت خارجه و نمایندگی‌های جمهوری اسلامی در خارج کشور و تشویق دانشگاه‌ها به تنوع بخشی جذب دانشجو در سال جاری موفق به جذب دانشجویان جدید از حوزه کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین شدیم. با برنامه برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی جاذبه‌های تحصیلی ایران در آسیای جنوب شرقی و آسیای میانه در ماه‌های آینده منتظر جذب دانشجوی بیشتری از این حوزه‌ها نیز هستیم. مجموعا دانشگاه‌های کشور ما دارای بالاترین سطح آموزش عالی را در کشورهای منطقه هستند و می‌توان گفت با توجه به کیفیت آموزشی، مطلوب بودن هزینه‌ها و فرهنگ مشترک، ما واجد اولین اولویت دانشجویان کشورهای اطراف برای تحصیل هستیم. به همین دلیل می‌توان گفت همکاری با کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان، سوریه، لبنان و پاکستان و حتی اخیرا با آسیای میانه و اقدامات صورت گرفته موجب شده که متقاضیان این کشورها بیشترین دانشجویان شاغل به تحصیل در کشور را تشکیل دهند و بعد به تدریج از کشورهای دورتر شاهد حضور دانشجویان بین‌الملل در کشور هستیم.
فارس: با این اوصاف عمده‌ترین مراجعت دانشجویان بین‌الملل از کدام کشورهاست؟
سوزنچی: همانطور که گفتم از کشورهای مختلفی پذیرش دانشجو داریم ولی افزون بر دانشجویان کشورهای همسایه، عمده‌ترین مراجعت دانشجویان خارجی از کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین است.
همچنین مراجعه دانشجویان کشورهای اروپایی و امثالهم به دلیل ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی یا تقاضای یادگیری زبان فارسی جزو ظرفیت‌هایی است که کشور را نسبت به سایر کشورها در پذیرش دانشجو متمایز کرده است. در این راستا برنامه‌ریزی شده برای برقراری ارتباط بیشتر با کشورهای مختلف و تضمین برنامه‌های آتی توسعه اقتصادی سیاسی و فرهنگی کشور با کمک جذب دانشجویان خارجی به حدی برسیم که بتوانیم اتصال خوبی در زمینه‌های فرهنگی و اقتصادی و سیاسی با کشورهای مبدا آنها در آینده برقرار کنیم که البته اقدامات نیز در توسعه این زمینه ها صورت گرفته است.به عنوان مثال زمانی که دانشجوی خارجی که در ایران مشغول به تحصیل می‌شود قطعاً با فرهنگ ما هم آشنا می‌شود و زمانی که به کشور خودش برمی‌گردد با توجه به اینکه با زبان فارسی را آموزش دیده هم می‌تواند مبلغ خوبی برای زبان فارسی باشد و هم مجرای انتشار تولیدات علمی و فرهنگی کشور به عرصه بین‌المللی باشد.
به راحتی می‌توانیم از ظرفیت جذب دانشجوی خارجی استفاده کنیمدر گذشته انرژی بیشتر ما بر سر بورس کردن و فرستادن دانشجویان به خارج از کشور برای کسب علم و دریافت نتایج این زحمات به داخل کشور بود که همراه آن فرهنگ آن سرزمین‌ها نیز به کشور هدایت می‌شد. اینک باید این چرخه را برعکس کنیم. براثر رشد جمعیت سال‌های گذشته که هرم سنی جوانان رشد کرده بود ظرفیت‌هایمان در آموزش عالی توسعه یافته و در حال حاضر به دلیل تغییر هرم سنی، این ظرفیت در حال باز و خالی شدن است و می‌توانیم به راحتی از ظرفیت جذب دانشجوی خارجی استفاده کنیم تا نظام آموزش عالی هم پویایی‌اش را حفظ کند و درنهایت بتوانیم مرجع علمی برای کشورهای اطراف و هر دانشجوی خارجی که به کشور می‌آید باشیم.
*افزایش جذب دانشجویان خارجی در دولت چهاردهم دچار چالش نمی‌شود
فارس: با توجه به شروع کار دولت چهاردهم، شما چه پیشنهادی به برای پیشبرد و ادامه اهداف مهم در دولت سیزدهم دارید؟
سوزنچی: رئیس جمهور منتخب هم قبل و بعد از انتخابات در صحبت‌هایشان عنوان کردند که به برنامه‌های کلان نظام و برنامه‌های رسمی کشور پایبند هستند. قطعاً هر وزیر و مدیری هم که برای پیگیری مسائل و حل مشکلات بر مسند ریاست بنشیند تداوم دهنده این اهداف خواهد بود. ممکن است درمورد نحوه اعمال سیاست‌های خرد یا راهکارهای اجرایی اختلاف نظر و سلیقه وجود داشته باشد و درباره اولویت دادن به جذب دانشجو از بعضی از کشورها برحسب تغییرات سیاست خارجی تغییراتی رخ دهد اما بعید می‌دانم سیاست افزایش جذب دانشجویان خارجی در دولت چهاردهم دچار چالش و عدم تداوم شود.
این موضوع یکی از برنامه‌های مهم حاکمیتی نظام است و ربطی به تفاوت سلیقه سیاسی ندارد. فرقی نمی‌کند که چه سلیقه سیاسی داشته باشیم. برای کسب مرجعیت علمی و افزایش قدرت علمی و ارتباط فرهنگی و اقتصادی‌مان باید مثل کشورهای برتری که این کار را می‌کنند ما هم به جذب دانشجوی خارجی بپردازیم. مساله این است که بالاخره جذب دانشجویان خارجی همواره با چالش‌های فرهنگی، امنیتی و مسائل دیگری روبرو بوده است که باید برای آنها تمهیداتی اندیشیده شود که خوشبختانه بستر پایش و مدیریت این اتفاق افتاده است.در گذشته بین بخش‌هایی مانند نیروی انتظامی، وزارت خارجه و سایر نهادهای متولی و وزارتین علوم و بهداشت افتراق بود.اکنون با توجه به اینکه سازمان امور دانشجویان کشور به عنوان مرجع امور دانشجویان کشور قرار گرفته و بر اساس این سیاستگذاری بانک اطلاعات جامع فارغ‌‌التحصیلان و دانشجویان کشور هم در آنجا شکل گرفته است؛ براساس هماهنگی‌های بین دستگاهی و تلاش‌هایی که در 2 سال گذشته در سازمان دانشجویان برای استقرار سامانه جامع دانشجویان کشور صورت پذیرفته، در حوزه دانشجویان بین‌الملل شاهد رونمایی و راه‌اندازی سامانه ادب (امور دانشجویان بین‌الملل) هستیم که تمام خدمات پذیرش، فرایندهای آموزشی، کنسولی، مجوز موسسات، فرآیندهای مالی، پرداخت بورسیه‌ها و فرایندهای عمومی مرتبط با دانشجویان خارجی روی این سامانه قرار می‌گیرد و همه نهادهای مرتبط از طریق این سامانه خدمات خود را ارایه خواهند داد و امکان نظارت بر فرآینده برایشان امکان پذیر می‌شود.
برنامه‌های متعددی برای ارتقاء برنامه‌های جذب دانشجویان بین‌الملی شکل گرفته است. برای تشویق دانشگاه‌ها و موسسات جذب و افزایش جذب آنها هر ساله جشنواره‌ای به نام ثریا برگزار می‌کنیم که این جشنواره ملاک‌هایی برای ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها در حوزه جذب دارد که علاوه بر انتخاب دانشگاه‌های برتر، این ملاک‌ها مبنای توزیع مشوق‌ها و کمک‌های سالیانه به دانشگاه‌ها در حوزه کمک به جذب و پذیرش دانشجویان بین‌الملل است که خود می‌تواند دانشگاه‌ها را تحریک و تشویق کند که این اصول را رعایت کنند. همچنین کمک‌های تخصیص داده به موسسات زیرمجموعه وزارت علوم در قالب تفاهم‌نامه‌هایی بوده که قابل پیگیری و نتیجه‌گیری باشد. برای مثال یکی از تکالیف، ارایه اطلاعات دانشگاه‌ها در وب‌سایت‌شان به حداقل 5 زبان بین‌المللی برای تسهیل پذیرش دانشجوی خارجی بوده است.
*برگزاری نمایشگاه بین‌المللی جاذبه‌های تحصیلی در ایران
همچنین در مهرماه سال جاری شاهد برگزاری نمایشگاه بزرگ بین‌المللی جاذبه‌های تحصیلی در ایران در مصلای بزرگ تهران خواهیم بود که از همه دانشگاه‌ها، موسسات جذب و اعزام، سفارتخانه‌ها، شرکت‌های فرهنگی مرتبط، نمایندگی‌های خارج از کشور دعوت بعمل آمده و بسترسازی شده تا در این نمایشگاه شرکت کنند تا تجربیات‌شان را به اشتراک بگذارند و فرصتی برای اطلاع‌رسانی بیشتر باشد.
در عین حال یکی از مطالبی که در آئین‌نامه تسهیل جذب دانشجویان بین‌المللی فراهم شده این است که دانشگاه‌های وزارتین موظف شدند برای دانشجویان بین‌المللی برنامه‌های فرهنگی پیش‌بینی کنند. بحث ما این نیست که دانشجوی بین‌المللی فقط منبع درآمدی برای موسسات آموزش عالی ما باشد یا فقط به امور تحصیلی و صدور مدرک آن بپردازد؛ بلکه هدفمان این است که کار فرهنگی هم در این زمینه انجام شود، چرا که این دانشجویان در هر صورت سفیران فرهنگی ما در کشورهای خود خواهند بود ما در حوزه اقدامات فرهنگی با وجود کارهای انجام شده هنوز ضعف بسیاری داریم و لیکن می‌توانم بگویم روند رو به رشد است و توجه به این حوزه در زمینه دانشجویان خارجی می‌تواند نیروی محرکی برای حوزه‌های دانشجویان داخلی هم باشد.در حوزه خدمات رفاهی، دانشگاه‌ها را موظف می‌کنیم برای دانشجویان خارجی خوابگاه تأمین کنند یا روی آن نظارت داشته باشند، طبیعتاً این موضوع در حوزه دانشجویان داخل هم بهتر اتفاق می‌افتد.
فارس: در حوزه خوابگاه و خدمات رفاهی در حال حاضر چه تعداد واحد در اختیار دانشجویان خارجی قرار گرفته است؟
سوزنچی: در حال حاظر ظرفیت خوابگاهی ما برای دانشجویان داخلی هم کمتر از نیمی از ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها است. برای دانشجویان خارجی بورسیه، به دلیل بورسیه بودن باید خوابگاه پیش‌بینی شود. با توجه به آمار بورس‌های اعطا شده در چهار سال گذشته تا کنون تعداد دانشجویان بین‌المللی بورسیه شاغل به تحصیل بیش از 5 هزار نفر است و همه این دانشجویان از خدمات خوابگاهی استفاده می کنند.
ولی برای دانشجویان شهریه‌پرداز، دانشگاه موظف است زمینه اسکان را از تامین خوابگاه ملکی، استیجاری و خودگردان فراهم کند و در هر صورت دانشگاه باید بر محل سکونت دانشجویان خارجی خود اشراف داشته باشد. با توجه به لزوم دادن خدمات مناسب به دانشجویان خارجی که میهمان هستند و همچنین پایش‌هایی که باید صورت بگیرد از دانشگاه‌ها خواسته شده روی وضعیت خوابگاه‌های این دانشجویان متمرکز باشند و خوابگاه تامین کنند تا این افراد در خوابگاه ساکن شوند.و در نهایت باید بگویم مردم ما هم باید فرهنگ‌شان در مورد پذیرش دانشجوی خارجی اصلاح شود. در حال حاضر در قانون پیش‌بینی شده که حتی ملاحظات امنیتی که برای اتباع خارجی در نظر گرفته شده در حوزه دانشجویان بین‌المللی تسهیل می‌شود؛ یعنی به فردی که دانشجو است با نگاه بهتری دیده می‌شود. مجددا متذکر می‌شوم که مردم ما باید توجه داشته باشند که دانشجویان خارجی سهمی از ظرفیت پذیرش دانشجوی داخلی را نگرفته‌اند. بعضی‌ها فکر می‌کنند این دانشجویان خارجی که به کشور آمده‌اند باعث می‌شوند که از سهمیه دانشگاه داخل کم شود، در حالی که با توجه به پرداخت شهریه برای حضور این افراد افزایش ظرفیت در پذیرش پیش‌بینی شده است.
اگر سازمان سنجش برای یک رشته در دانشگاهی 50 نفر سهمیه در نظر گرفته آن دانشگاه می‌تواند 10 درصد معادل این ظرفیت را دانشجوی خارجی جذب کند، نه اینکه از آن تعداد کم کند و صندلی‌ها را در اختیار دانشجویان خارجی قرار دهد.یا به عبارت دیگر دانشجویان خارجی از جمله دانشجویان افغانستانی یا عراقی نه تنها از سهمیه فرزندان ایرانی استفاده نمی‌کنند؛ بلکه برخی از دانشگاه‌ها ما توانسته‌اند با جذب دانشجوی خارجی هم وضعیت و کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه خود را ارتقا دهند و هم بستر توسعه را برای جذب بهینه دانشجوی داخلی بیشتری فراهم کنند و بدینوسیله سرانه آموزشی و پژوهشی خود را بهبود بخشند و این موضوع به نفع آموزش عالی است.
فارس: و کلام آخر؟
سوزنچی: با همه تلاش‌ها و برنامه‌هایی که در زمینه جذب دانشجویان بین‌الملل صورت گرفته ما در مقایسه با کشورهای پیشرو و همچنین با توجه به ظرفیت‌های داخلی خود، در این زمینه هنوز در اول راه هستیم و باید تلاش‌های بیشتری صورت پذیرد تا این فاصله کمتر شود و ما به جایگاهی در شان جمهوری اسلامی دست پیدا کنیم.
