تجمع نيتريت ونيترات در محصولات کشاورزی و تأثیر سوء آن ها بر سلامتي موضوعي است كه امروزه توجه زیادی را به خود جلب نموده است. تأثیرسمی نیترات، ناشی از احیای شیمیایی آن توسط نوعی آنزیم باکتریایی و تبدیل نهایی آن به نیتریت در محصولات کشاورزی است.
تجمع نیترات در گیاهان اغلب به میزان و نوع کودهای موجود در خاک وابسته است. امروزه در اثر کاربرد بی‌رویه کودهای شیمیایی و به دنبال آن جذب و احیاء نیترات به نیتریت در طول انبارداری، سلامت جامعه بشری مورد تهدید قرار دارد. بنابراین بررسی منابع مختلف کودهای نیتروژنه اعم از شیمیایی و دامی و تاثیر آن ها بر عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی اهمیت خاصی دارد.
تجمع نیترات در گیاهان اغلب به میزان و نوع کودهای موجود در خاک وابسته است. امروزه در اثر کاربرد بی‌رویه کودهای شیمیایی و به دنبال آن جذب و احیاء نیترات به نیتریت در طول انبارداری، سلامت جامعه بشری مورد تهدید قرار دارد.
محققینی از دانشگاه تربیت مدرس، با در نظر داشتن چنین هدفی، یک مطالعه علمی پژوهشی را به انجام رسانده اند که در آن، تاثیر استفاده از سه نوع مختلف کود نیتروژنه شامل کودهای شیمیایی اوره، کود دامی گوسفندی و کود دامی گاوی بر کمیت و کیفیت غده های سیب زمینی آزمایش گردیده است. مقدار هر یک از این کودها به گونه ای تنظیم شد که بتواند مقدار نیتروژن مورد نیاز برای تولید مناسب و بهینه سیب زمینی را تامین نماید.
این محققین پس از انجام کشت و کار و تولید شدن غده های سیب زمینی، میزان نیترات و نیتریت آن ها را با کمک دستگاه طیف سنج نوری (اسپکتروفتومتر) در زمان برداشت، 20 و 40 روز پس از برداشت مورد آزمایش قرار دادند.
نتایج این آزمایشات نشان می دهد که کودهای دامی نسبت به کود شیمیایی، برتری شایان توجهی در میزان تولید غده سیب زمینی داشته و در این میان استفاده از کود گوسفندی برتری مناسبی را نشان داده است. با این حال افزایش بیش از حد کودها چه شیمیایی و چه دامی، تاثیر زیادی بر افزایش ماده خشک محصول نداشته و بیشترین درصد ماده خشک غده در سطوح پایین کودهای دامی مشاهده شده است.
این نتایج همچنین نشان می دهد که شمار روزهای پس از برداشت در تجمع نیترات تاثیری نداشته، ولی در تجمع نیتریت اثر معنی‌داری داشته و با افزایش روزهای پس از برداشت، غلظت نیتریت به طورچشمگیری در غده های سیب زمینی افزاش یافته است. بدین گونه که غلظت نیتریت در آخرین مرحله اندازه گیری (40 روز پس از برداشت) به میزان 1.63 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن خشک مشاهده شده که در مقایسه با نخستین زمان اندازه گیری حدودا 6 برابر شده است!
در بین نوع کودهای مورد استفاده، بیشترین تجمع نیترات و نیتریت با کاربرد بالاترین میزان کود شیمیایی مشاهده شده است. بر اساس این نتایج، به طورکلی با افزایش میزان نیتروژن در تیمارهای کودی، تجمع نیترات و نیتریت بیشتر شد، ولی این تجمع در کودهای دامی نسبت به کود شیمیایی کمتر بوده است.
این یافته ها که در دوفصلنامه علمی پژوهشی «کشاورزی بوم شناختی» وابسته به انجمن علمی کشاورزی بوم شناختی ایران منتشر گردیده، حاکی از آن است که کاربرد مقادیر زیاد کودهای شیمیایی و دامی منجر به افزایش نیترات خاک، کاهش درصد ماده خشک و افزایش تجمع نیترات و نیتریت غده‌ها می شود، با این حال چنین تجمعی در کودهای شیمیایی نسبت به کودهای دامی بسیار بالاتر می‌باشد.
طبق اعلام محققین، می توان از این پژوهش چنین نتیجه گرفت که با کاهش استفاده از کودهای نیتروژنی به ویژه کودهای شیمیایی و همچنین بهینه کردن شرایط انبار از لحاظ دما و رطوبت، می‌توان تجمع نیترات و نیتریت در غده سیب‌زمینی را کاهش داده و بدین ترتیب محصول سالم تری را تولید کرد.
گزارش: محمدرضا دلفیه
منبع: صمدی هشجین، ع.ا. و همکاران. 1395. تاثیر منابع مختلف نیتروژن بر ماده خشک و تجمع نیترات و نیتریت در غده سیب‌زمینی (Solanum tuberosum. L). کشاورزی بوم شناختی، 6(1): 41-28.
No tags for this post.