میدان مغناطیسی زمین به صورت ناگهانی وبرای همیشه از کار نخواهد افتاد. اما پدیده‌هایی هستند که می‌توانند سبب از کار افتادن موقت میدان مغناطیسی زمین شوند. جاجایی قطب‌های مغناطیسی زمین یکی از این پدیده‌ها است. تاریخ زمین شواهدی از چند صد جابجایی مغناطیسی در خودش جای داده است، رخدادی که باعث جابجایی قطب جنوب و شمال زمین می‌شود و شواهدش در جهت‌گیری کانی‌های مغناطیسی باقی مانده است. حالا سوال اصلی این است که جابجایی بعدی کی رخ خواهد داد و چه تاثیری برای حیات روی زمین خواهد گذاشت؟
ما می‌دانیم که میدان مغناطیسی زمین در طی فرآیند جایجایی از کار نمی‌افتد. اما می‌تواند تا 10 درصد میزان فعلی کاهش یابد. همچنین احتمالی دارد مثلا برای مدتی شاهد وجود میدان مغناطیسی زمین در استوا بوده یا چندین قطب شمال وجنوب داشته باشیم. این پدیده در هر چند میلیون سال به تعداد کم رخ می‌دهد. با این حال فاصله زمانی بین این جابجایی‌ها بسیار بی قائده است و می‌تواند تا ده‌ها میلیون سال طول بکشد. همچنین ممکن است اختلالات موقت رخ دهد و میدان مغناطیسی زمین تا نزدیکی استوا جابجا شده و سپس به محل اصلی‌اش برگردد. آخرین جایجایی کامل میدان مغناطیسی زمین 780 هزار سال قبل رخ داده و جایجایی موقتی در 41 هزار سال پیش داشته‌ایم که حدود 1000 سال طول کشیده است.
قطعی برق یا انقراض دست جمعی
زمین همواره در معرض ذرات پرخطری و با انرژی بالایی قرار داد که حاصل طوفان‌های خورشیدی است. میدان مغناطیسی زمین این ذرات را پراکنده کرده و اجازه ورود مقادیر زیاد آن‌ها به جو زمین را نمی‌دهند. درطول جایجایی اما میدان مغناطیسی ضعیف می‌شود، در نتیجه مقدار بیشتری از این ذرات باردار به سمت زمین روانه می‌شوند. این پدیده می‌تواند باعث اختلال در ناوبری ماهواره‌ها و همچنین قطعی برق شود. در سال 2003 طوفان خورشیدی که به طوفان هالووین مشهور است، باعث قطعی برق محلی در سوئد شد. همچنین بر اثر این طوفان مسیر هواپیما‌ها عوض شد تا برخوردی پیش نیاید و در حرکت ماهواره‌ها اختلال ایجاد شد. طوفان هالووین طوفان کوچکی بود و اثرات یک طوفان بزرگ روی ساختار‌های الکتریکی به خوبی شناخته شده نیست. با این هر روز بدون برق، اینترنت و جی‌پی‌اس تاثیر عظیمی خواهد داشت و یک خاموشی در مقیاس جهانی می‌تواند در هر روز ده‌ها میلیارد دلار خسارت برجای بگذارد.
اما اگر از زاویه دید حیات به ماجرا نگاه کنیم چه؟، ما دقیقا نمی‌دانیم برای ما چه رخ خواهد داد چون در زمان آخرین جایجای هنوز گونه ما روی زمین وجود نداشت. برخی مطالعات تلاش کرده‌اند که رخداد‌های انقراض بزرگ را با این پدیده پیوند بزنند. ما می‌دانیم برخی حیوانات گیرنده‌های مغناطیسی دارند که به آن‌ها اجازه می‌دهد میدان مغناطیسی زمین را حس کرده و از این طریق جهت یابی کنند. ما نمی‌دانیم که این پدیده چه تاثیری روی این گونه‌ها دارد. آنچه مسلم است این است که انسان‌های اولیه مثل هوموارکتوس از این پدیده سال مانده و حیات هم از بارها بروز این پدیده جان به در برده است.
جابجایی قابل پیش‌بینی است؟
حقیقت ساده این است که از سررسید وارنگی قطب‌های زمین گذشته است. این را بگذارید کنار این واقعیت که میدان مغناطسی زمین در حال حاضر با نرخ 5درصد در هر قرن در حال ضعیف شدن است. بنابراین ممکن است در 2000 سال آینده جابجایی رخ دهد. میدان مغناطیسی زمین توسط بخش مایع هسته زمین و چرخش آرام آهن مذاب تولید می‌شود. اخلال و نوعی طوفان در هسته زمین عامل این وارونگی است. اما تشخیص این وارونگی و اختلال کار دشواری است و نمی‌توان به سادگی تغییرات هسته زمین را رصد کرد. با این حال مطالعات اخیر نشان داده‌اند که احتمالا این رخداد در حال وقوع بوده و ممکن است در طی چند قرن آینده رخ دهد. امااثراتش از همین حالا و با آغاز ضعیف شدن میدان مغناطیسی زمین قابل مشاهده است. اخلال در کار ماهواره‌ها و سیستم‌های ناوبری هم می‌توانند کم کم بروز کنند و جهان باید برای بروز چنین پدیده‌ای آماده باشد.
علی رنجبران
No tags for this post.