این ویروس که تاکنون در ۱۱ استان کشور اعم از تهران، البرز، قم، قزوین، کرمانشاه، آذربایجان شرقی، گلستان، مازندران، گیلان، مرکزی و لرستان شناسایی شده؛ قابلیت‌های منحصربفردی دارد که سبب شده تا اقدامات در راستای ریشه‌کنی آن در برخی جاها عملاً به درب بسته بخورد. روز گذشته بعضی خبرگزاری‌ها از جانب مدیرکل دامپزشکی استان مازندران، دکتر سید حسین رضوانی اینطور نقل کردند: «از آنجایی که طی چند روز گذشته هیچ گزارشی مبنی بر تلفات پرندگان مهاجر یا بومی در این استان ارائه نشده لذا می‌توان گفت که وضعیت سفید حاکم شده اما برنامه ممنوعیت شکار پرندگان مهاجر زمستان‌گذران و سایر پرندگان کماکان به قوت خود باقی است و برای حفظ سلامت شهروندان باید این روند ممنوعیت شکار ادامه داشته باشد.» همه این‌ها در حالی صورت می‌گیرد که کارشناسان محیط‌زیست نسبت به ادامه فعالیت بازار پرندگان فریدون‌کنار که می‌تواند برای جمعیت‌های انسانی هم مشکل‌ساز باشد، بشدت اعتراض دارند و هشدار می‌دهند.
معدوم سازی 2000 قطعه مرغ بومی مبتلا
هشدارهایی که جدی گرفته نمی‌شوند
همانطور که شما نیز لابد شنیده‌اید، پرندگان وحشی آبزی نقش مخازن گسترده خاموش را برای این ویروس ایفاء می‌کنند و درست به همین دلیل است که هشدارهای سازمان دامپزشکی کل کشور در این زمینه می‌بایست جدی تلقی شود. اما متاسفانه علیرغم همه هشدارها هنوز ابهامات زیادی درباره وضعیت برخی از بازارهای خرید و فروش پرندگان از جمله بازار فریدون‌کنار وجود دارد. روز گذشته سرپرست فرمانداری فریدون‌کنار از تعطیلی این بازار خبر داد اما معاونت سیاسی امنیتی استان مازندران آن را رد کرد. فعالان محیط‌زیست می‌گویند در فصل شکار در فریدون‌کنار هیچ‌چیز سر جای خودش نیست. شکار غیرقانونی بسیاری از گونه‌های در معرض خطر همچون اردک‌های سرسفید که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) وضعیت آن‌ها را بسیار نگران‌کننده توصیف کرده، شکار عروس غازها، خوتکاها، غازهای پیشانی سفید کوچک، باکلان‌های بزرگ، حواصیل‌ها و بسیاری دیگر از گونه‌ها از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های دوستداران حیات‌وحش است که این روزها با ماجرای آنفولانزای فوق‌حاد پرندگان ابعاد تازه‌ای هم بخود گرفته است. اکنون پرسش اینجاست که در این شرایط چه کاری درست و چه کاری اشتباه است؟
آنفولانزای فوق‌حاد پرندگان چیست؟
در تعریف آنفولانزا باید گفت که این بیماری به H5N1 محدود نبوده و سایر تحت تیپ‌ها از جمله H5N8 هستند که در حال حاضر در کشور ما وجود دارند و آن‌ها هم اتفاقاً مهم هستند. اما آنفولانزای فوق‌حاد پرندگان یا آنچه که از آن با عنوان H5N1 یاد می‌شود، در اصل یک نوع ویروس آنفولانزاست که منجر به عفونت‌های خیلی حاد و بیماری‌های تنفسی شدید در پرندگان می‌شود. این بیماری در شرایط حاد باعث مرگ پرندگان و یا حتی تلفات شدید در برخی از جمعیت‌های آسیب‌پذیرتر می‌شود. علائم این بیماری آنطور که انتظار می‌رود، مشخص نیست اما در مورد پرندگان آبزی و کنار آبزی علائم می‌تواند به شکل علائم عصبی بروز کند. برخی از پرنده‌ها صرفاً ناقل بیماری هستند و علائم در آن‌ها به هیچ‌وجه بروز نمی‌کند اما برخی دیگر بسرعت تلف می‌شوند و فرصت به حتی مشاهده علائم هم نمی‌رسد. بحث انتقال بیماری به انسان‌ها هنوز ثابت نشده است. عفونت موارد انسانی تنها در شرایطی اتفاق می‌افتد که انسان‌ها با پرندگان بیمار یا محیط‌های آلوده تماس مستقیم داشته باشند بنابراین هر گونه خرید و فروش پرندگان وحشی منع شده است.
تاکنون هیچ شاهدی به دست نیامده که تایید کند پرندگان آلوده به این ویروس حتی پس از پخت مناسب توانسته باشند برای انسان‌ها مشکلی ایجاد کنند. اما مهم‌ترین چالش برهه کنونی، امکان ارتباط پرندگان وحشی و پرندگان اهلی بالاخص در استان‌های شمالی کشور از جمله در مازندران و گیلان است. مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، دکتر فرشاد طهرانی در مصاحبه با خبرگزاری سیناپرس یادآور شد از آنجایی که در برخی استان‌ها، امکانات آزمایشگاهی وجود دارد لذا نمونه‌ها تنها برای تایید نهایی و قطعیت به تهران ارسال می‌شوند. این مقام مسوول افزود: «تلفات قوهای فریادکش منطقه فریدون‌کنار و سرخ‌رود که در اواسط دی‌ماه گزارش شد، نشان می‌دهد که این گونه نیز متاسفانه درگیر ویروس شده است. در حال حاضر برای ما این مساله اهمیت دارد که قوهای فریادکش هم از جمله گونه‌هایی هستند که به طور مشخص با بیماری آنفولانزای فوق‌حاد پرندگان ارتباط پیدا کرده‌اند. تعداد این تلفات برای ما چندان اهمیتی ندارد در واقع برای ما بیش‌تر این مساله اهمیت دارد که بیماری در چه گونه‌هایی خودش را نشان داده است. از طرف دیگر برای ما نحوه جمع‌آوری نمونه‌های آلوده و دفع آن بسیار مهم است چرا که اگر بعنوان مثال این پرندگان آلوده درست جمع‌آوری نشوند و یا توسط سایر حیوانات اعم از کلاغ، گرگ، روباه یا کفتار برداشته و به جای دیگر انتقال داده شوند؛ آنوقت است که می‌توان انتظار یک بحران جدی را در اثر پخش عامل آلودگی داشت. خوشبختانه در حال حاضر ارتباط خوبی با سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان مازندران و استان مرکزی (تالاب میقان) برقرار شده است. کارشناسان با گشت‌زنی‌های مستمر، مناطق مشکوک را پایش و در صورت مشاهده موارد احتمالی، آن‌ها را به سازمان‌های دامپزشکی ارجاع می‌دهند و از این طریق پیش زمینه کارهای اساسی‌تر اجرایی می‌شود. به کلیه افرادی که به هر شکل با این مساله درگیر هستند، توصیه می‌شود که از هرگونه اقدام خودسرانه جداً خودداری کنند.»
کشورهای درگیر با معضل آنفلولانزای پرندگان
مجادلات بر سر تغذیه دستی پرندگان کماکان ادامه دارد
دکتر جمشید منصوری، استاد دانشگاه و نویسنده کتاب راهنمای پرندگان ایران درباره این مساله به سیناپرس می‌گوید: «به نظر شخص من غذا دادن به پرندگان وحشی کار اشتباه و غلطی است، اینکار به حدی بد است که باعث شده تا جمعیت برخی از گونه‌های شاخص پرندگان میانکاله تخلیه و به جایی مانند سرخ‌رود که در آنجا غذا در دسترس است، منتقل شود. اشکال دوم این است که تغذیه دستی به حیات‌وحش یا به طور مشخص به پرندگان به این معناست که شما کلاً ویژگی‌های طبیعی را در نظر نگرفته‌اید. حیوانی که به غذادهی دستی عادت می‌کند، در طولانی‌مدت آسیب خواهد دید یعنی اگر فرضاً روزی شما به آن غذا ندهید، حیوان خیلی راحت تلف خواهد شد. در عین حال تجمع پرندگان در یک نقطه باعث می‌شود که خطر بیماری‌زایی نیز افزایش پیدا کند. مرگ تعداد زیادی قو (حدود ۴۰ الی ۴۶ بال) نشان می‌دهد که چرا ما باید هشدارهای از این دست را جدی‌تر بگیریم. بدیهی است که وقتی پرندگان وحشی در جایی تجمع می‌کنند، احتمال آلودگی افراد هم بیش‌تر و بیش‌تر می‌شود. تمام حرف ما این است که پوشش گیاهی، بذری که در آب می‌افتد یا حتی همان اندک نانی که کودکان از سر تفریح در آب می‌ریزند؛ در جای خود نیاز پرندگان را رفع می‌کند اما زمانی‌که شما چندین تن ماده غذایی را یک‌مرتبه در یک محیط و زیستگاه کوچک تخلیه می‌کنید، همه‌چیز در اکوسیستم بهم می‌ریزد. در گذشته نیز قوها به این منطقه می‌آمدند اما به تعدادی که ظرفیت برد منطقه اجازه می‌داد در حال حاضر غذادهی شرایطی را ایجاد کرده که کل اکوسیستم برهم خورده است. متاسفانه در حال حاضر شاهد رواج چنین کارهای اشتباهی هستیم، بعنوان مثال هر ساله در حدود حدود ۳ الی ۵ هزار فرد کاکایی وارد ابتدای رودخانه چشمه‌گیله تنکابن می‌شوند. ماهی‌فروشان نیز درست در همین منطقه تمام آشغال‌های ماهی و زباله‌هایشان را در رودخانه تخلیه می‌کنند. نتیجه این شده که جمعیت کاکایی‌ها سال به سال بیش‌تر می‌شود و از طرف دیگر رفتارهای تهاجمی هم در کاکایی‌ها به کرات دیده شده، علت آنهم همین غذادهی و همین کارهای اشتباه از جانب عوامل انسانی است.»
نظرات دامپزشکان نیز در این زمینه قابل‌تعمق است. دکتر علی برهانی‌کیا، دامپزشک و یکی از کارشناسان فعال در حوزه محیط‌زیست در این زمینه می‌گوید: «در بحث کارشناسی این بیماری خاص بهتر است که به نظر کارشناس بیماری آنفولانزا رجوع شود. از آنجایی که این مساله برای شخص من مهم بود، در نتیجه شخصاً صحبتی با آقای دکتر محمد حسین فلاح، دامپزشک و متخصص اپیدمیولوژی دانشگاه تهران و از کارشناسان بخش آنفولانزای موسسه رازی و عضو تیم بررسی اپیدمی آنفولانزای کشور داشتم که این صحبت‌ها را به عینه نقل میکنم. نخست اینکه پرنده‌ها برای استراحت و پیدا کردن غذا از محلی به محل دیگر می‌روند و در این ضمن با دفع ترشحات و مدفوع کردن ویروس را در محیط پخش می‌کنند. افزایش تراکم پرندگان در طی زمستان منجر به بروز مشکلات مرتبط با آنفولانزا می‌شود. پرندگان برای مهاجرت نخست تشکیل گروه داده و برای استراحت و تغذیه وارد تالاب‌ها یا زمین‌هایی می‌شوند که قبل از آن‌ها پرنده‌های مهاجر دیگری هم حضور داشته‌اند و یا دارند. حرکت از یک محل به محل دیگر بالطبع با دفع ویروس همراه است و هرچه این جابجایی بیش‌تر باشد، احتمال بروز مشکلات بیش‌تری هم وجود دارد. در هر صورت چه غذا داده شود و چه نشود، پرندگان شب‌ها برای استراحت کنار یکدیگر تجمع خواهند کرد اما اگر غذارسانی در حدی انجام شود که پرندگان برای پیدا کردن غذا جابجا نشوند، این مساله می‌تواند امکان انتشار ویروس را کم‌تر کند.»
دکتر ایمان معماریان، فارغالتحصیل رشته دامپزشکی دانشگاه تهران و فلوشیبهای بیهوشی، مقیدسازی و بیماری‌های حیات وحش از کشورهای نامیبیا، هلند و اسپانیا در این زمینه به سیناپرس می‌گوید: «مرگ بیش از ۳ پرنده آبزی در هر نقطه یک اخطار کاملاً جدی است و از آنجایی که آمار تلفات قوهای فریادکش خیلی بیش‌تر از ۳ فرد بوده در نتیجه هیچ‌گونه اهمالی قابل‌بخشش نیست. غذادهی دستی ممکن است که ظاهراً زیبا باشد اما در مورد شیوع آنفولانزا اتفاقاً می‌تواند دردسرساز باشد و علاوه بر آن می‌تواند میزان تلفات را هم افزایش دهد. زمانی که پرندگان از جایی به جای دیگر مهاجرت می‌کنند، کلونی‌های مختلف تشکیل می‌دهند و بالطبع وارد تالاب‌ها و زیستگاه‌های مختلفی می‌شوند. متاسفانه دو مساله باعث افزایش تراکم کلونی‌های طبیعی می‌شود: یک مورد شکار غیرمجاز است و مورد دوم همین غذادهی است بنابراین هر دوی این‌ها می‌توانند در افزایش تلفات نقش بسزایی داشته باشند. مساله در اینمورد اخیر اتفاقاً خیلی ساده است یعنی اگر در شرایط عادی یک کلونی ۱۰ تایی درگیر می‌شد، در صورت غذادهی این احتمال افزایش پیدا کرده و می‌تواند حتی کلونی‌های چندهزارتایی را هم درگیر کند. بنابراین توجه به هشدارها ضروری است جدای از اینکه در ظرف هفته گذشته شاهد صحنه‌های دردآور دیگری همچون توزیع چیپس و پفک برای پرندگان وحشی نیز بوده‌ایم که همه این موارد حاصل احساسات اشتباه و رواج آن است.»
گزارش : فرناز حیدری
No tags for this post.