موضوع سرقت علمی آثار و پژوهش ها از زمانی که دانشگاه رفتن و اخذ مدرک تحصیلی به عنوان یکی از معیارهای با سواد بودن و ارتقای شغلی یا به بیان دیگر پز اجتماعی مطرح شد، وجود داشته است. اما پس از گزارش جنجالی که در خصوص سرقت علمی و در ادامه گزارش قبلی Science مبنی بر فروش پایان نامه و مقاله در خیابان انقلاب در مجله "Nature" منتشر شد، این موضوع رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. به گونه ای که توجه ها بیشتر بر روی این موضوع متمرکز شده و فعالیت هایی نیز در این رابطه انجام گرفت.
یکی از جدیدترین فعالیت هایی که پیرامون این موضوع در کشور انجام گرفته برگزاری همایش "بررسی راهکارهای پیشگیری از سرقت علمی" با شعار گفتمان سازی و اخلاق مداری در حوزه تولید علم است که با همت پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی و همکاری مرکز تحقیقات مخابرات ایران و مشارکت سایر دستگاه‌های اجرائی چهارشنبه ششم بهمن ماه در تهران برگزار می شود.
سیناپرس به بهانه همین همایش گفت و گویی با حبیب اله اصغری، رئیس پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی و دبیر همایش انجام داده است.
بعد از انتشار گزارشی از سوی مجله Nature ،موضوع سرقت علمی و فروش پایان نامه در کشور بسیار مورد توجه قرار گرفت. به گونه ای که صحبت هایی صورت گرفت مبنی بر اینکه سرقت علمی در ایران بیداد می کند. نظر شما در این خصوص چیست؟
در این مورد که می گویید سرقت علمی در کشور بیداد می کند، نظرم با شما متفاوت است. ما ابتدا باید گمانه ای از آنچه در دنیا در حال اتفاق افتادن است داشته باشیم تا سپس بتوانیم ایران را با آن مقایسه کنیم.
مصداق آن کار علمی است که در یکی از دانشگاه های آمریکا انجام شده و یک میلیارد مقاله و پژوهش را بررسی کرده است. این اقدام از آن جهت ارزشمند است که توانسته نقشه ای از سرقت علمی در دنیا ترسیم کند. در این نقشه می بینیم که یک مقدار در رابطه با این موضوع در ایران سیاه نمایی شده است.
البته من اینگونه ادعا نمی کنم که سرقت علمی در ایران وجود ندارد اما در مقایسه با دیگر کشورها، رتبه اول و دوم یا سوم نیستیم. بنابراین، اینکه بخواهیم ادعا کنیم سرقت علمی در کشور بیداد می کند، اینجور نیست. البته باید با آن چیزی که وجود دارد ولو هرچقدر هم کم باشد مبارزه شود و این اصلا جای بحث ندارد.
اما نمی توان از این موضوع چشم پوشی کرد که چند سالی است این موضوع به معضلی در جامعه علمی کشور تبدیل شده است. اگر دلیل آن را افزایش سرقت علمی نمی دانید پس دلیل آن چه می تواند باشد؟
ببینید سرقت عادی را تصور کنید، افزایش جمعیت باعث افزایش سرقت در جوامع می شود. در اینجا هم افزایش مقالات علمی موجب افزایش سرقت می شود که این امری کاملا بدیهی است.
فکر می کنید چه خلاء و مشکلی وجود دارد که منجر به بروز این معضل می شود؟
اولا خیلی ها برای منافع شخصی این کار را می کنند. یعنی یک سری مزایایی در این کار می بینند. مثلا ارتقای استاد، ارتقای رتبه یک پژوهشگر در یک پژوهشکده اینها برای فرد مزیت و ارزش دارد چراکه اگر ارزش نداشت دیگر کسی سراغ آن نمی رفت،اگر لزوم ارائه مقاله نبود دیگر سرقتی هم صورت نمی گرفت.
برخی از دوستان برای حل این مشکل راهکار ارائه داده اند و معتقدند برای جلوگیری از آن به طور کلی در بحث ارتقای اساتید تالیف مقاله را حذف کنیم که این راهکار اصلا معنا ندارد ما باید بتوانیم هر چیزی را سرجای خودش حل کنیم. اینکه استاد مقاله علمی ارائه ندهد و ارتقا پیدا کند و یا دانشجو مقاله و پایان نامه ارائه ندهد خیلی دور از ذهن است. اتفاقا دانشجو باید بتواند در عرصه بین المللی عرض اندام کند تا بتوانیم به او بگوییم دکتر.
راهکار شما برای حل این مشکل چیست؟
بیش از آنکه به دنبال برخورد با متخلفان باشیم باید در پی فرهنگ سازی و گفتمان سازی در این حوزه باشیم که به نوعی در حوزه علم به این مقوله به صورت جدی نگاه کنیم و با آن شوخی نداشته باشیم. یعنی باید به گونه ای فرهنگ سازی شود که مولف بداند چگونه به دنبال تولید محتوایی برود که هم سالم بوده و هم قابل ارجاع و دسترسی برای عموم مردم باشد.
موضوع دیگر بحث جدی پرداختن به قوانین و آیین نامه هااست. به گونه ای که بتوانیم آن را با منشورهای اخلاقی پیوند بزنیم. به بیان دیگر این مقوله را جوری در ذهن افراد جا بیندازیم که احساس کند وقتی یک تقلب علمی انجام می دهد مانند این است که از دیوار مردم بالا می رود. باید منشور اخلاقی این فرهنگ را در پژوهشگر و دانشجو ایجاد کند که سرقت علمی بدترین کاری است که می تواند انجام دهد.
موضوع دیگر برای حل این معضل نیز برخورد اساتید است. به این معنا که استاد بتواند با دانشجو تعامل مداوم داشته باشد و از او کار بخواهد. وقتی دانشجو موظف باشد هر هفته گزارش بنویسد دیگر وقت نمی کند به دنبال سرقت برود چراکه، به هرحال مجبور می شود از خودش چیزی ارائه دهد. از سوی دیگر باید قواعدی وجود داشته باشد مبنی بر اینکه تعداد دانشجویی که استاد راهنما می گیرد مناسب باشد تا وقت کند و بتواند با همه آنها تعامل مستقیم داشته باشد.
با توجه به اهمیتی که شما و مجموعه جهاددانشگاهی برای صیانت از محصولات فکری و لزوم توجه به مالکیت فکری در کشور قائل هستید، چه اقدامی تا به حال در این زمینه انجام داده اید؟
با توجه به اهمیت ایده ها، تجاری سازی، یافته های پژوهشی، تولیدات علمی و فکری و محصولات فرهنگی و حمایت و صیانت از دستاوردهای پژوهشگران، دستاورد جدید جهاد دانشگاهی در قالب یک سامانه پیشگیری از سرقت علمی با نام "همتاجو" طراحی شده که در روز همایش رونمایی می شود. نقطه قوت این سامانه این است که علاوه بر اینکه مانند سایر سیستم ها متن را شباهت یابی می کند، در مواقعی که چیدمان کلمات تغییر کرده و محتوا سرقت شده است، این قابلیت را دارد که موضوع بازآرایی کلمات را هم مد نظر قرار دهد.
گفتگو: هانیه حقیقی
No tags for this post.