داریوش مطلبی انتخاب موضوع، ویرایش اثر و بازاریابی را از کمک‌های هوش مصنوعی به بازار کتاب برشمرد و گفت: قرار نیست هوش مصنوعی، جایگزین انسان شود؛ بلکه دستیار انسان خواهد بود.
نشست تخصصی «هوش مصنوعی و تأثیر آن بر بازار نشر» با حضور و سخنرانی، احسان شاه قاسمی، ملیحه دُرخوش و داریوش مطلبی عصر روز شنبه (29 اردیبهشت ماه) در کوشک کتاب شبستان مصلی امام خمینی (ره) برگزار شد.
ملیحه دُر خوش، معاون سیاست‌گذاری منابع علمی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در ابتدای نشست با بیان اینکه هوش مصنوعی نتیجه وب معنایی است، گفت: فرآیند نشر به ۳ بخش قابل تقسیم است. با توجه به این مدل می‌توان به تأثیر هوش مصنوعی در بازار نشر دست یافت. تولید محتوا در بخشی از کار خود به جستجو در منابع موجود در وب ارتباط دارد و هوش مصنوعی می‌تواند به دستیابی به داده‌های بیشتر و عمیق کمک کند. هوش مصنوعی به تولید محتوا در انواع آن تأثیر بسیاری دارد و حتی در انتشار محتوا به عنوان بخش سوم فرآیند نشر، هوش مصنوعی کمک قابل توجهی دارد. در همه مراحل باید به مالکیت معنوی توجه کنیم و برای آن فکری اندیشید.
او در بخش دیگری از سخنان‌اش یادآور شد: دور از ذهن نیست، وارد نمایشگاه کتاب بشوید و با محتواهایی روبه‌رو شوید که نوشته و تولید هوش مصنوعی است. این مسئله می‌توان مسئله بغرنجی باشد زمانی که سازوکاری برایش در نظر نگرفته باشیم. اگر سازوکاری برای استفاده از هوش مصنوعی درنظر نگیریم ممکن است در مواجهه با انواع محتوا به این مهم تردید داشته باشیم که آیا این اثر نتیجه کار هوش مصنوعی است یا محصول یک انسان است.
در خوش با طرح این پرسش «مسئله استفاده از هوش مصنوعی کار اشتباهی است یا نه؟» گفت: باتوجه به پاسخی که به این سؤال داده می‌شود، باید دستورالعملش را در نظر بگیریم.
او به آدابنامه دانشگاه شریف برای فعالیت‌های درسی و پایان‌نامه‌ها اشاره کرد و گفت: در کشور ما دستورالعمل‌های چندانی نیافتم اما آدابنامه دانشگاه شریف در کارهای تحقیقی را دیدم و مفید است. در انگلستان هم دستورالعملی برای استفاده از هوش مصنوعی وجود دارد و ما در ایران در فرآیند نشر دچار نقص استفاده از هوش مصنوعی هستیم و به طور رسمی جایگاهی برای خوداظهاری در تولید محتوا وجود ندارد.
این کتابدار با بیان اینکه نگاهی که به هوش مصنوعی وجود دارد، نگاه مثبتی نیست، ادامه داد: استفاده از فناوری در نگاه اول شاید هولناک بیاید اما می‌تواند برای استفاده از فناوری سازوکاری در نظر گرفت و فرایند استفاده از آن را استاندارد کرد، در این صورت می‌توانیم خودمان را با واقعیت سازگار کنیم. در انتشار محتوا من مخالف استفاده از هوش مصنوعی نیستم، زیرا نباید دستورالعمل‌هایی را ایجاد کنیم که قابل اجرا نباشد و باید از تکنولوژی به نحو درست آن استفاده کنیم. لازم است در انتشار مطالب اعلام شود که چه میزان از هوش مصنوعی استفاده شده و حتی مخاطبان هم در جریان این شیوه تولید محتوا قرار بگیرند. باید ببینیم آیا در نشر ما برای استفاده از هوش مصنوعی سازوکاری تعبیه شده تا به‌صورت استاندارد از فرایند هوش مصنوعی استفاده کنیم یا خیر؟
انفجاری در انتشار کتاب با هوش مصنوعی
احسان شاه‌قاسمی، استاد دانشگاه نیز با تأکید بر این که هوش مصنوعی و هیاهو درباره آن چیز جدیدی نیست، گفت: ۸۰ سال پیش و در سینما درباره هوش مصنوعی صحبت می‌شد و این بحث وجود داشت که هوش مصنوعی به‌قدری قدرتمند می‌شود که آدم‌ها را به‌عنوان برده به کار می‌گیرد.
او در ادامه سخنان خود گفت: به نظرم در بخش‌هایی از کار محتوا، می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد. اصول اخلاق پژوهش تغییر نکرده است. در هر حال هوش مصنوعی به پژوهشگر کمک می‌کند و در مواردی در وقت او صرف جویی می‌کند و می‌توان با رعایت اخلاق در بخش‌هایی از کارهای پژوهشی از هوش مصنوعی کمک گرفت. هر چند که هوش مصنوعی در حال حاضر در بورس زبان انگلیسی بیشترین فعالیت را دارد و فضای کار برای زبان‌های بومی هم در آن وجود دارد. اتفاق‌های مهمی دارد می‌افتد که در حوزه زبان فارسی کمتر و در زبان انگلیسی بیشتر است. الان پدیدآورنده مسئله است؛ اما خب در ایران موضوعیت ندارد. ما سال‌ها به دلیل اینکه مشکل زبان داشتیم، پشت سر دانشمند چینی و هندی بودیم، باتوجه‌به اینکه پرداخت بین‌المللی نمی‌توانیم داشته باشیم، نمی‌توانستیم ویراستاری مقالات را به ویراستار خارجی بسپاریم، مشکلی که هوش مصنوعی آن را حل کرده است.
این استاد رسانه با اشاره به اینکه هوش مصنوعی نمی‌تواند تولید دانش و علم کند به مرحله‌ای نرسیده که به انسان نظریه‌ای جدید ارائه دهد، گفت: متن‌کاوی عمده کاری است که هوش مصنوعی انجام می‌دهد و نمی‌تواند فراتر برود؛ تکنولوژی خود افزون گری و خود پیشگری ندارد. هوش مصنوعی در زمان کوتاه صدها کتاب را مرور می‌کند. بسیاری از کارهای مهم را هوش مصنوعی نمی‌تواند انجام دهد، فقط به طرز موثری دانش موجود از زمان قبل را در دسترس قرار می‌دهد.
شاه‌قاسمی با تأکید بر این که هوش مصنوع ادبیات را دگرگون خواهد، افزود: با هوش مصنوعی انفجاری در انتشار کتاب‌ها رخ خواهد داد و انحصار کشورهای انگلیسی‌زبان شکسته خواهد شد البته فضا شلوغ خواهد شد؛ اما به‌مرور نویسنده دارای اصالت مشخص خواهد شد. انفجاری در متن‌کاوی رخ خواهد دارد، هوش مصنوعی بخش زیادی از مسیر پژوهش را انجام می‌دهد. هوش مصنوعی با امکان ترجمه همزمان با کیفیت صنعت ترجمه را دگرگون خواهد کرد.
از انتخاب موضوع تا ویرایش و بازاریابی
داریوش مطلبی، استاد دانشگاه نیز با بیان اینکه ابعاد هوش مصنوعی شناخته شده نیست و جامعیت کاملی ندارد، گفت: باید ببینیم هوش مصنوعی یعنی چه؟ دو رویکرد نسبت به این موضوع وجود دارد؛ رویکرد انسانی و رویکرد ایده‌آل. در رویکرد انسانی، هوش مصنوعی سیستم‌هایی هستند که مثل انسان فکر می‌کنند یا مثل انسان عمل می‌کنند. در رویکرد ایده‌آل نیز سیستم‌هایی هستند که منطقی فکر می‌کنند و یا سیستم‌هایی که منطقی عمل می‌کنند.
او با اشاره به استفاده انتشاراتی‌ها، استارت‌آپ‌ها از هوش مصنوعی گفت: کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه تولید محتوا بوده است.
داریوش مطلبی در ادامه درباره تأثیر هوش مصنوعی بر نشر، بیان کرد: اولین کار هوش مصنوعی در تولید اثر، انتخاب موضوع است؛ در شیوه‌های سنتی، موضوع را بر اساس نیازهای بازار انتخاب می‌کنیم. البته در ایران مترجمی و نویسنده موضوع را تولید می‌کند بعد سراغ ناشر می‌رود، درحالی‌که در دنیا ناشر سراغ نویسنده می‌رود و با بازارسنجی و شناخت بازار موضوع را انتخاب می‌کند. در این شیوه سنتی، تجربه شخصی محققان و ترجیح مؤلفان تأثیرگذار بود. هوش مصنوعی تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در شبکه‌های اجتماعی و جاهای دیگر به ما نشان می‌دهد که موضوع موردنیاز بازار چیست؟ به نظرم تا زمانی که تولید مبتنی بر نیاز بازار نباشد، تولید مناسبی نخواهیم داشت، به همین دلیل بخش اعظمی از شمارگان کتاب‌های ما زیر ۱۰۰ نسخه است. تقریباً ۸۵ درصد از کتاب‌ها بر اساس نیاز واقعی جامعه نبوده و هوش مصنوعی می‌تواند به مدد نشر بیاید.
این پژوهشگر حوزه نشر کاربرد دیگر هوش مصنوعی را در نگارش و ویرایش اثر خواند و گفت: صنعت نشر ما با ویرایش بیگانه است. شاید ۲۰ درصد ویراستاری حرفه‌ای می‌کنیم، ناشران دپارتمان ویرایش حتی در حوزه تخصصی ندارند و هوش مصنوعی به‌دقت می‌تواند به این موضوع کمک کند، البته هنوز هوش مصنوعی در زبان فارسی ابتدایی است هرچند در سال‌های اخیر پیشرفت داده است.
او با انتقاد از شبکه توزیع و بازاریابی نشر و بیان اینکه در این زمینه خلأها داشته و نشر الگوی عملی و حرفه‌ای نداریم، گفت: بخش اعظمی از ناشران ما برنامه مشخصی برای بازاریابی شبکه توزیع را ندارند و به شیوه‌های سنتی مثلاً شرکت در نمایشگاه کتاب، برگزاری جلسه نشست با حضور نویسنده و تبلیغ کتاب از طریق رسانه اقدام می‌کنند. آن‌ها داده‌ها را بررسی نمی‌کنند، بازارپژوهی ندارند و با هوش مصنوعی می‌توانیم در این زمینه نیز داده‌هایی دقیق داشته باشیم. مثلاً اینکه از یک کتاب کجاها را با تمرکز بیشتری می‌خوانند از کجا سرسری رد می‌شوند و یا بخشی را چندباره می‌خوانند و های‌لایت می‌کنند. در این صورت داده‌های بسیاری شکل می‌گیرد ،اینکه عادات خواندن چیست و بر اساس نیاز جامعه کار کنند. در واقع چگونه و برای چه کسی تولید کنند.
مطلبی خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین کارهای هوش مصنوعی در حوزه نشر، شخصی‌سازی محتوا است؛ الان دیگر کسی کتاب ۵ جلدی نمی‌خواند و هوش مصنوعی کمک می‌کند تا کتاب را خلاصه کند.
او در پایان تأکید کرد: قرار نیست هوش مصنوعی، جایگزین انسان شود بلکه دستیار انسان خواهد بود؛ چراکه هوش مصنوعی پیچیده‌ترین محاسبات را انجام می‌دهد؛ اما ساده‌ترین کارها را نمی‌تواند انجام بدهد. در واقع با هوش مصنوعی ارزش‌افزوده‌ای ایجاد خواهد شد، البته باعث کم‌رنگ‌شدن و حذف برخی از حوزه‌ها می‌شود.