در سالهای اخیر محققان ژنوم چندین گونه از پشه آنوفل را که ناقل مالاریا محسوب می شود توالی سازی کرده اند. از جمله این گونه ها می توان به تقریبا نیمی از تمامی گونه هایی اشاره کرد که در سراسر آفریقا عامل انتقال این بیماری به انسان محسوب می شود. مطالعات اخیر محققان توانسته آنها را به این واقعیت سوق دهد که چه ژنهایی پشه آنوفل را قادر می سازد که در بدن انسان شروع به کلنی سازی کنند. در سالهای اخیر درک موجود در زیست شناسی تولید مثل این حشره افزایش خیره کننده ای یافته و حالا محققان یک گام دیگر به سوی خلاص شدن از شر این بیماری برداشته اند. آنها دل به مهندسی ژنتیکی بسته اند تا از این طریق پشه های ناقل مالاریا را خلع سلاح کنند.
سالها بررسی در دنیای مالاریا محققان را به این نتیجه رسانده که هیچ شیوه ای به اندازه روشهای مبتنی بر شناخت کامل از ساختار ژنتیکی و درک درست از ژنها و انواع آنها ندارد. محققان با بررسی عوامل ژنی تأثیرگذار در تخم گذاری پشه آنوفل، این تئوری را مطرح می کند که با انجام اصلاحات ژنتیکی، ضریب انتقال مالاریا از پشه به انسان به حداقل برسد. این ایده بیش از 20 سال است که ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است اما در این میان یک چالش بزرگ وجود دارد و آن اینکه چگونه می توان روند اصلاح ژنتیکی پشه های آنوفل را در دنیای وحش با سرعتی همپای روند به کار رفته در خصوص پشه های آزمایشگاهی انجام داد، آن هم در یک بازه زمانی کوتاه؟ ایده های مختلفی برای حل این چالش مطرح شده است. برخی می گویند که می توان دسته بزرگی از پشه های اصلاح شده ژنتیکی را از محیط آزمایشگاهی راهی حیات وحش کرد اما واقعیت این است که حتی چنین دسته بزرگی هم در برابر جمعیت عظیم پشه های ساکن در طبیعت کاری نمی توانند انجام دهند.
در سالهای ابتدایی قرن بیستم میلادی بود که یک محقق ایتالیایی با همکاری یک جراح ارتشی بریتانیایی متوجه شدند مالاریا به وسیله انگلی از انسان به انسان منتقل می شود که در این میان نیش پشه ماده متعلق به دسته محدودی از آنوفلهای نقش رابط را ایفا می کند. همین کشف بوده که بیش از یک قرن محققان در سراسر جهان را برای دستیابی به درک بهتر از ساختار زیست شناسی این پشه و تنوع آن ترغیب کرده است. همین تلاشها موجب شده تا در برخی مناطق محدود جهان روند انتقال مالاریا کنترل شده و حتی متوجه شود. اما نابودی در این چنین سطحی تنها به مناطق اندکی از جهان محدود می شود از جمله جنوب اروپا و چندین ایالت جنوبی آمریکا. در این نواحی فاکتورهای مؤثری در کنترل و نابودی مالاریا وجود داشته که از آن جمله باید به شمار اندک افراد مبتلا و محدود بودن کلنی این حشرات نسبت به جمعیت انسانها اشاره کرد. در مقابل، برخی نواحی از آفریقا به دشت متأثر از مالاریا قرار گرفته است، جایی که همه ساله حدود 200 میلیون نفر آلوده به این بیماری می شوند. تحقیقات نشان می دهد که پشه های آلوده ممکن است یک فرد را در طول روز برای چندین بار نیش بزنند. دقیقا به همین دلیل است که بیش از 90 درصد از 438 هزار مرگ ناشی از مالاریا در سال 2015 مربوط به آفریقا بوده است.
نکته مهم اینجاست که در دهه های گذشته روشهای مختلفی برای مقابله با مالاریا ارایه شده است اما اکثر این روشها تأثیرگذاری چشمگیری نداشته اند. روشهایی نظیر نابودی گسترده مکانهایی که این پشه در آن زندگی می کند، استفاده از ترکیبات شیمیایی، اسپری آفت کشها و سایر روشهای سنتی از جمله واکسیناسیون و استفاده از داروهای مختلف مجموعه اقداماتی بوده که بشر در چند دهه گذشته انجام داده اما عملا نتیجه مورد نظر حاصل نشده است. حالا اما جامعه علمی متوجه این واقعیت شده که کنترل مالاریا با تکه بر روشهای ژنتیکی و استفاده از فناوری اصلاح ژنتیکی روشی تأثیرگذار خواهد بود.
به طور کلی تنها پشه های آنوفل ماده مالاریا را به انسان منتقل می کنند. از این رو روشهایی که به تولید شمار بیشتری از پشه های نر نسبت به ماده در طبیعت منجر شود به کنترل این بیماری کمک زیادی خواهد کرد.
برای دسترسی به جدیدترین شماره TheScientist فایل پیوست را ملاحظه فرمائید.
مترجم: مهدی پیرگزی
No tags for this post.