اضافه وزن و چاقی مشکل بزرگ بیشتر کشورهای جهان است که از نظر علمی از طریق محاسبه شاخص BMI (تقسیم وزن به مجذور قد) تشخیص داده می‌شود. افراد با شاخص نمایه توده بدنی بین 29.9-25 دارای اضافه وزن و افراد با BMI بیشتر از 30 به چاقی مبتلا هستند. هر چند این شاخص بسیار معتبر است، اما با توجه به اهمیت چگونگی توزیع بافت چربی اضافه در بدن، اندازه‌گیری اندازه دور کمر (WC) نیز ضروری است. اندازه دور کمر (WC) بیشتر از 88 سانتی متر در زنان و بیشتر از 102 سانتی متر در مردان به عنوان «چاقی شکمی» تفسیر می شود. نتایج مطالعات نشان داده است که کبد چرب بیشتر از آنکه با BMI ارتباط داشته باشد با چربی احشایی (که به وسیله اندازه گیری دور کمر تعیین می شود) یا به عبارت دیگر با توزیع چربی در بدن ارتباط دارد.
در این زمینه مطالعه ای که در ایران انجام شد، نشان داد که اگر چربی شکمی از 21 و 42 صدم درصد در زنان و 13 و 76 صدم درصد در مردان بیشتر شود، خطر ابتلا به کبد چرب به طور چشمگیری افزایش پیدا می کند. در واقع این مطالعه بیان می کند که لاغر بودن یا به عبارت دیگر داشتنBMI کمتر از 18 و 5 دهم، به معنای لاغر سالم و یا بدون چربی نیست. همچنین تحقیقات نشان می دهد که چاقی شکمی ارتباط مستقیمی با مقاومت به انسولین دارد. مقاومت به انسولین (IR) به عدم برداشت گلوگز در کل بدن، با وجود ترشح انسولین تعریف می شود. در این زمینه مطالعه ای که در ایران صورت گرفت نشان داد که اگر چربی شکمی از 19 و 23 صدم درصد در زنان و 11و 97 صدم درصد در مردان بیشتر شود، خطر ابتلا به مقاومت به انسولین و متعاقب آن بروز دیابت نوع 2 به طور چشمگیری افزایش پیدا می کند.
اهمیت اندازه‌گیری تمام این شاخص ها به دلیل این است که چاقی شکمی یا «چاقی سیبی شکل»، در کنار پرفشاری خون، اختلال چربی خون و افزایش قند خون، یکی از فاکتورهای سندرم متابولیک است و در افزایش ابتلا به بیماری قلبی عروقی، دیابت نوع 2، کبد چرب، بیماری مزمن کلیه و چند نوع سرطان نقش دارد. با توجه به شیوع روزافزون این بیماری ها و هزینه های زیاد کنترل و درمان آنها، لازم است پیشگیری و درمان چاقی شکمی به عنوان یک عامل خطر مهم بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
برای کاهش چاقی شکمی توصیه‌های غذایی و دارویی غیر علمی و حتی خطرناک زیادی با جنبه تبلیغاتی رواج دارد، اما باید هوشیار بود و با صبر و حوصله و زیر نظر کارشناسان و متخصصان تغذیه چاقی شکمی را درمان کرد. در ادامه تعدادی از توصیه‌های علمی برای پیشگیری و درمان چاقی شکمی بیان شده است:
- کاهش متعادل کالری دریافتی و نه رژیم های سخت و محدود (زیر نظر کارشناس یا متخصص تغذیه)
- پیروی از یک برنامه ورزشی متعادل، منظم و قابل اجرای هوازی و مقاومتی (30 تا 60 دقیقه در روز)
- مصرف متعادل منابع فیبر غذایی (نان و غلات سبوسدار، میوه و سبزی تازه، حبوبات و مغزها)
- مصرف متعادل چربی های مفید مثل روغن زیتون و مغزها
- مصرف متعادل شیر و لبنیات کم چرب
- مصرف متعادل پروتئین به ویژه پروتئین‌های گیاهی سویا و حبوبات
- مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان
- مصرف متعادل ادویه های ضد التهاب (زردچوبه، زیره و دارچین)
- محدودیت مصرف نوشیدنی‌های شیرین (گازدار و بدون گاز مثل شربت های خانگی)
- محدودیت مصرف مواد غذایی دارای چربی های اشباع و ترانس (انواع کیک و کلوچه و فست‌فودها حتی خانگی)
«راضیه محب پور حقیقی»
کارشناس تغذیه مرکز بهداشت شهدای والفجر شیراز