محمدرضا دلفیه: هوش مصنوعی، این روزها سر و صدای زیادی برپا کرده و عموم مردم روز به روز با کاربردهای جدیدی از انواع مختلف این پدیده نوین آشنا می‌شوند. گروهی از محققان کشور در یک مطالعه پژوهشی، مزایا و چالش‌های به کارگیری هوش مصنوعی را برای معلمان برشمرده اند.
هوش مصنوعی از مسیرهای مختلفی مانند موتورهای جستجوی وب، برنامه‌های کاربردی موبایل و سامانه‌های مراقبت سلامت درحال ورود به زندگی روزمره مان است. پیشرفت سریع فناوری‌های هوش مصنوعی، برای یادگیری و تدریس نیز پیامدهایی دارد. در واقع، انتظار می‌رود که آموزش متکی بر هوش مصنوعی آموزش و پرورش را متحول سازد. به همین خاطر، سرمایه گذاری‌های هنگفتی در زمینه گنجاندن هوش مصنوعی در امر تدریس و یادگیری صورت گرفته است. با این حال، یکی از چالش‌های مهم انجام این کار به شکل کارآمد، سودمحور بودن اکثر کاربردهای فعلی هوش مصنوعی در آموزش و پرورش است.
به اعتقاد برخی از متخصصان، توسعه دهندگان هوش مصنوعی، اطلاعات چندانی در خصوص کم و کیف یادگیری علوم ندارند و از دانش تربیتی کافی برای پیاده سازی کارآمد هوش مصنوعی در امر تدریس برخوردار نیستند. درواقع، توسعه دهندگان هوش مصنوعی اغلب به انتظارات کاربران نهایی هوش مصنوعی در آموزش وپرورش توجهی ندارند. البته معلمان از جمله مهم‌ترین ذی نفعان و تاثیرپذیران تدریسِ مبتنی بر هوش مصنوعی هستند و به همین دلیل، برای ورود موفقیت آمیز هوش مصنوعی به مدارس باید به دیدگاه‌ها، تجارب و انتظارات آن‌ها در این زمینه توجه کرد. به بیان دقیق‌تر، برای پیوند دادن هوش مصنوعی به حوزه‌های تربیتی، باید مزایای این فناوری‌ها برای معلمان و چالش‌های پیش روی آن‌ها در زمینه تدریس مبتنی بر هوش مصنوعی را بهتر بشناسیم.
گروهی از محققان دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه پیام نور دامغان در این خصوص، اقدام به انجام یک پژوهش کرده اند؛ پژوهشی که در آن نویدها و چالش‌های هوش مصنوعی برای معلمان مورد مرور و بررسی قرار گرفته است.
در این فراتحلیل، پژوهش‌های تجربی انجام شده در خصوص نحوه تعامل معلمان با سامانه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نحوه مشارکت آن‌ها در توسعه سامانه‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی، بررسی شده اند.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که هوش مصنوعی فرصت‌های متعددی را برای بهبود برنامه‌ریزی، پیاده‌سازی و ارزشیابی تدریس در اختیار معلمان می‌گذارد و به طور متقابل معلمان نیز نقش‌های مختلفی را در توسعه فناوری هوش مصنوعی ایفا می‌کنند.
به گفته علیرضا مطلبی نژاد، استادیار و محقق پردیس شهید رجایی دانشگاه فرهنگیان، «یافته‌های ما همچنین مبین این امر هستند که چالش‌های متعددی در زمینه به‌کارگیری هوش مصنوعی در امر تدریس وجود دارد که می‌توان از آن‌ها به عنوان راهنمایی برای توسعه این حوزه استفاده نمود».
آن‌ها می‌گویند: «معلمان می‌توانند از هوش مصنوعی در برنامه ریزی، پیاده سازی و ارزیابی کارشان استفاده کنند. هوش مصنوعی به معلمان در شناسایی نیازهای دانش آموزان کمک می‌کند تا بتوانند مناسب ترین محتوا و فعالیت‌های یادگیری را برای دانش آموزان شان مشخص کنند».
بر اساس این تحقیق، معلمان در حین فعالیت‌های تدریس، مثلا در حین انجام یک کار گروهی، می‌توانند با کمک هوش مصنوعی در لحظه از وضعیت دانش آموزانشان آگاه شوند و بازخورد فوری دریافت یا ارائه کنند.
طبق اظهارات مطلبی نژاد و همکارانش، «پس از تدریس، سامانه‌های نمره دهی خودکار مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به معلمان در ارزیابی کمک نمایند. این مزایا عمدتاً بار کاری معلمان را کاهش می‌دهند و به آن‌ها کمک می‌کنند تا توجهشان را معطوف به مسائل مهمی مانند مداخله و ارزیابی به موقع نمایند».
آن‌ها می‌افزایند: «البته برای این که سامانه‌های هوش مصنوعی بتوانند اطلاعات و بازخورد مناسبی در خصوص نحوه رخ دادن فرایندهای یادگیری از نظر زمانی در حین تدریس معلم ارائه کنند، به مطالعات بیشتری نیاز است. پس از آن، معلمان قادر خواهند بود برای درک بهتر فرصت‌های موجود در این زمینه با سامانه‌های هوش مصنوعی واقعی کار کنند».
در این تحقیق همچنین موارد زیر به عنوان چالش‌های هوش مصنوعی برای معلمان ذکر شده اند: اطمینان پذیری محدود الگوریتم‌های هوش مصنوعی، ظرفیت فنی محدود هوش مصنوعی، نبود زیرساخت‌های کافی در مدارس برای هوش مصنوعی، عدم امکان استفاده از سامانه‌های هوش مصنوعی در چندین موقعیت، ناکارآمدی ارزیابی و سنجش مبتنی بر هوش مصنوعی، دانش ناکافی معلمان در زمینه استفاده از هوش مصنوعی، بی میلی معلمان به هوش مصنوعی و بازخورد کُند هوش مصنوعی.
قابل ذکر است این یافته‌های علمی پژوهشی در فصلنامه «فناوری و دانش پژوهی در تعلیم و تربیت» وابسته به دانشگاه پیام نور منتشر شده اند.