آذر پناهی: بازوی تحقیقاتی مجلس 6 پیشنهاد را برای رونق صنعت اسباب بازی ایران ارائه کرده که شامل افزایش محصولات اسباب بازی به فهرست کالاهای مشمول تسهیلت مالیاتی، ایجاد یک نظام آماری و بسترهای مشورتی و توسعه دهنده نظیر استارتاپ‌ها و انکوباتورها، صیانت از حقوق مالکیت معنوقی طراحان و تولیدکنندگا، تشکیل نظام صنفی صنعت اسباب بازی، مقابله با کپی غیرقانونی و قاچا و مشوق‌های ویژه می‌شود.
به گزارش سیناپرس، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرد: اسباب بازی محصولی فرهنگی و از مهمترین عوامل الگوساز و تأثیرگذار در شکل‌گیری شخصیت و پرورش خلاقیت و مهارت‌های کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان است و این صنعت ازجمله صنایع فرهنگی و خلاق محسوب می‌شودکه با تنوع بالای خود گستره وسیعی از علایق و سلیقه‌ها را در بستر سرگرمی و رفتارسازی فرهنگی در برگرفته و از گردش مالی قابل توجهی نیز در صنعت سرگرمی برخوردار است.
این گزارش می‌افزاید: در بازار اسباب بازی ایران، مغایرت‌ها و کمبودهای اطلاعاتی پرشماری در آمارهای موجود، قابل تشخیص است؛ با این حال، درمجموع سهم پایین تولیدات داخلی را نشان می‌دهد و در بعد اسناد و مصوبات نیز رویکرد سیاستی مشخص و هدفمندی قابل دریافت نیست و به طور کلی به سیاستگذاری در این حوزه کم‌توجهی شده است.
بازار 107 میلیارد دلاری اسباب بازی دنیا
ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس این است که اسباب بازی به عنوان یک محصول فرهنگی با سبک زندگی اعضای جامعه به ویژه کــودکان و نوجوانان ارتباطی عمیق و تأثیرگذار دارد و از ایــن رو، ورود و مصرف بی‌رویه اســباب بازیهای خارجی متضمن سبک زندگی غربی، زمینه شکل‌گیری الگوهای نگرشی، هنجاری و رفتاری نامطلوب را در مخاطبان فراهم می‌کند این در شرایطی است که صنعت اسباب بازی نیز با تنوع و گســتره بالای خود، از صنایع فرهنگی و خلاق کلیدی در زمینه سرگرمی و رفتارسازی فرهنگی به حساب می‌آید.
این گزارش می‌افزاید: حجم یا اندازه بازار جهانی اسباب بازی از 90.3 میلیارد دلار در سال 2017 به 107.4 میلیارد دلار در سال 2023 رسیده که نشان‌دهنده نرخ رشد مرکب سالانه 3.5 درصدی در بازه زمانی یادشده است ولیکن در سطح داخلی، متأسفانه آمار و اطلاعات شفاف و جامعی از وضعیت بازار اسباب بازی در دسترس نیست و بررسی آمارهای اندک حاصل از تخمین‌های صورت‌گرفتــه، مغایرت‌ها و کمبودهای اطلاعاتی پرشماری را نمایان می‌سازد.
نبود ضمانت اجرای قانون و کمبود اعتبار
از سوی دیگر، رویکرد سیاستی مشــخص و هدفمندی درخصوص ساماندهی و بهبود صنعت اسباب بازی در اســناد و مصوبات بالادســتی قابل دریافت نیست که نشان‌دهنده کم‌توجهی به سیاستگذاری در این حوزه است، البته در سند ملی توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، صنعت اسباب بازی به‌عنوان یکی از حوزه‌های مهم فناوری‌های فرهنگی و نرم لحاظ شده و هدف کمی مشخصی نیز برای آن تعیین شده است. افزون بر اینکه شورای نظارت بر اسباب بازی تلاش‌های برای بسترسازی و تعریف سازوکارهای تنظیم‌گرایانه داشته اما کافی نبودن مصوبات موجود در مقایسه با انبوه مسایل و چالش‌های ذی‌نفعان گوناگون حوزه اسباب بازی در کشور و اعتبار و ضمانت اجرایی ناکافی مقررات از جمله دلایل ضعف سیاستگذاری محسوب می‌شود.
6 چالش پیش روی صنعت اسباب بازی ایران
بازوی تحقیقاتی مجلس می‌گوید: صنعت اسباب بازی ایران با مسایل و چالش‌های زیادی در ابعاد ساختار و نهاد، مطالعه و پژوهش، آموزش و سرمایه انسانی، ایده و طراحی، مجوز و مالکیت معنوی، تولید، توزیع و فروش، ترویج و تبلیغ و فرهنگ مصرف مواجه است. از این منظر، اصلی‌ترین و پراولویت‌ترین چالش‌های صنعت اسباب‌بازی عبارتند از:
- برخوردار نشدن از تسهیلات بخش فرهنگ: در قوانین و مقررات مالیاتی موجود، محصولات اسباب بازی برخلاف بسیاری از کاالاها و خدمات فرهنگــی دیگر، از معافیت‌هــا، تخفیف‌ها یا اعتبارهای مالیاتی بی‌بهره هستند. ازاین رو، تولیدکنندگان داخلی که عمدتا با درصد اندکی ســود به تولید محصول می‌پردازند، در صورت برخورداری از تسهیلات مالیاتی می‌توانند در عرصه رقابت با شرکت‌های خارجی، بر کیفیت و کمیت کالاها و خدمات خود بیفزایند.
- کاســتی‌های جدی در نظام آماری و مدیریت دانش: یکی از لــوازم سیاســتگذاری کارآمد و طراحی نقشــه راه برای ارتقای صنعت اسباب بازی، در دست داشتن اطلاعات توصیفی و تحلیلی از وضعیت کنونی و روندهای آینده است. ازسوی دیگر، گردش اطلاعات در حوزه اسباب بازی اغلب به طور محفلی و توأم با برداشت‌های شخصی و تجارب فردی است به این ترتیب نبود مراجع داده و اطلاعات، حجم اندک پژوهش‌های انجام‌شده، ضعف اطلاع‌رسانی و کمبود بســترها و رویدادهای هم‌اندیشــی، از مهمترین دلایل شکل‌گیری این مشکل محسوب می‌شوند.
- رعایت نشدن حقوق مالکیت معنوی تولیدکنندگان داخلی و رواج کپی غیرقانونی: به دلیل ضعف نظام حقوقی مالکیت معنوی، بازار کنونی اسباب بازی از محصولات کپی اشباع شده است. بسیاری از محصولات داخلی دارای مجوز و گواهی ثبت، توسط تولیدکنندگان غیرقانونی و غیررسمی با کیفیتی نازل و بدون رعایت اســتانداردهای ایمنی و بهداشتی، کپی شــده و با قیمتی کمتر از محصول اصلی عرضه می‌شوند. اگرچه سازوکاری قانونی برای ثبت طرح‌های اسباب بازی در شورای نظارت بر اسباب بازی و وزارت صمت ایجاد شده است اما به دلیل ضعف پیگیری های قضایــی و اقدامات نظارتی، برخورد با متخلفان به نتیجه خاصی نمی‌انجامد.
- جای خالی نظام صنفی صنعت اسباب بازی: به دلیل گوناگون بودن نــوع مواد اولیه، بعضی از تولیدکنندگان اســباب بازی ذیل اتحادیه‌های نامناسب و پراکنده‌ای مانند خرازی، پلاستیک و نایلون و چوب قرار گرفته و دیگر بازیگران این عرصه نیز از لحاظ صنفی جایگاه مشــخصی ندارند. ازسوی دیگر نبود هویت سازمان یافته و همکاری مناسب در میان فعالان عرصه اسباب بازی ازجمله عوامل اثرگذار است.
- سهم بالای کالای قاچاق در بازار اسباب بازی ایران: در میان کالاهای قاچاق موجود در کشور کالایی مانند اسباب بازی وجهه آسیب‌زنندگی کمتری دارد؛ برای مثال، در مقایسه با لوازم خانگی. به این ترتیب، در مواقع برخورد با چنین اسباب بازی‌هایی سخت گیری کافی انجام نشده و بخش زیادی از اسباب بازیهای قاچاق کشف و ضبط شده، به روش‌های مختلفی دوباره وارد بازار می‌شود که این اسباب بازی‌ها علاوه بر اینکه ضربه‌ای جدی بر پیکره تولیدکنندگان داخلی وارد می‌آورند، حاوی ارزش‌ها و نمادهای از لحاظ فرهنگی نیز عمدتا آسیب‌زا و مهاجم هستند.
- کم‌توجهی به پیوست‌نگاری و بازارپردازی فرهنگی: عواملی مانند ضعف در تولید داستان و شخصیت‌های بومی و تبدیل آنها به آثار هنری و رسانه‌ای، اســتفاده تولیدکنندگان داخلی از شخصیت‌های خارجی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش فروش و نیز داده‌محور و پژوهش‌بنیاد نبودن فرایندهای بازارسنجی، تبلیغات و فرهنگ مصرف، در مسئله پیوســت فرهنگی بسیار تأثیرگذار هستند.
6 پیشنهاد جالب؛از معافیت مالیاتی یا دادگاه اختصاصی
کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس در نهایت به این جمع‌بندی رسیده‌اند که راهکارهای زیر می‌تواند باعث رونق صنعت اسباب بازی ایران شود:
- افزودن محصولات اســباب بازی به فهرست کالاهای فرهنگی مشمول تسهیلات مالیاتی پیش‌بینی شده در قانون مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات بر ارزش افزوده.
- ایجاد نظام آماری و تهیه و انتشــار گزارش‌هــای ادواری و نیز فراهم‌کردن بسترها و ســازوکارهای مشورتی و توسعه‌دهنده در صنعت اســباب بازی با راهبری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری و به طور خاص ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم.
- صیانت از حقوق مالکیت معنوی طراحــان و تولیدکنندگان با بهره‌گیری توأمان از ابزارهای ســلبی و ایجابی از طریق صدور آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اختصاصی، اعطای گواهی و نشان، امتیازبخشی و اعتبارافزایی به مجوزها، حمایت‌های مادی و معنوی و نیز ایجاد شــعبه تخصصی در مراجع قضایی به‌منظور صیانت از حقوق مالکیت فکری و معنوی.
- تشــکیل نظام صنفی صنعت اســباب بازی بــا بهره گیری از ظرفیت‌های تسهیل‌گرانه موجود ذیل قانون نظام صنفی کشور و قانون کار جمهوری اسلامی ایران و نیز فراه مکردن تمهیدات زیرساختی و فرایندی برای دانش بنیان شدن صنعت اسباب بازی با حمایت وزارت صنعت، معدن و تجارت و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشب نیان ریاست جمهوری.
- مقابله با کپی غیرقانونی و قاچاق از طریق تقویت سازوکارها و ابزارهای نظارتی و نیز فراهم کردن امکان تشخیص و اعتباربخشی به کالاهای اســتاندارد و قانونی تولید داخل به وســیله طراحی و اختصاص شناسه یا نشان معتبر به کالاهای مورد تأیید.
- التزام بخش دولتی به آشناســازی مخاطبان با شخصیت‌ها و جهان داستانی مربوط به اســباب بازی‌ها از طریق آثار دیداری- شنیداری زمینه‌ساز و ترغیب بخش خصوصی به تولید محصول با محوریت شخصیت‌های معرفی‌شده بومی.