به فشارخون ماکزیمم (سیستول) 140 میلی متر جیوه یا بیشتر و یا مینیمم (دیاستول) 90 میلی متر جیوه یا بیشتر و یا افزایش فشارخون تدریجی در بارداری، فشار خون بالا گفته می شود.
فشار خون یکی از عوارض جدی و خطرناک است که ممکن است در طی حاملگی مادران را گرفتار کند و از آنجا که همیشه علامتی ندارد، معاینه های دقیق زمان بارداری و اندازه گیری فشار خون در هر ویزیت به مادران باردار توصیه می‌شود.
در صورتی که فشار خون مادر قبل از بارداری بالا باشد و با فشار خون بالا وارد حاملگی شود به آن فشار خون مزمن گفته می‌شود. اگر مادر قبل از حاملگی داروی کاهنده فشار خون استفاده می کرده، پیش از بارداری باید دارو‌ها زیر نظر پزشک و متخصص زنان در صورت لزوم تعویض و یا مقدار آن تغییر کند. به همین دلیل مراقبت های پیش از بارداری بسیار حائز اهمیت است. همچنین لازم است سلامت مادر از نظر صدماتی که فشار خون می‌تواند به ارگان های دیگر مانند قلب و کلیه بزند، بررسی شود.
در افراد سالم، در نیمه نخست حاملگی و به ویژه بعد از سه ماهه دوم حاملگی، فشار خون (به ویژه فشار خون دیاستولیک یا فشار خون مینیمم) اغلب کاهش پیدا می کند. بنابراین خانمی که فشار خون مزمن دارد، ممکن است با همین پدیده مواجه شود و فشار خون در نیمه اول حاملگی مقداری کاهش پیدا کند. اما در خانم های مبتلا به فشارخون مزمن، مسمومیت حاملگی به آن افزوده می‌شود، بعد از ۲۰ هفته فشار خون افزایش پیدا می‌کند و مشکلات مربوط به مسمومیت حاملگی (پراکلامپسی) ایجاد می‌شود.
سبک زندگی ناسالم ممکن است منجر به فشار خون بالا در دوران بارداری شود، همچنین خوب است به نکات زیر توجه داشته باشیم:
داشتن اضافه وزن، چاقی و نداشتن فعالیت بدنی، از مهمترین عوامل خطرزای ایجاد فشار خون بالا است.
زنانی که نخستین بارداری خود را تجربه می کنند، بیشتر احتمال دارد که به فشار خون بالا مبتلا باشند. احتمال فشار خون بارداری در حاملگی های بعدی با همسر یکسان کمتر می شود.
سن مادر نیز یک عامل است؛ زیرا زنان باردار بالای 40 سال بیشتر در معرض خطر هستند.
زنان مبتلا به فشارخون بالا، قبل از بارداری در معرض خطر بیشتری برای عوارض مرتبط در دوران بارداری نسبت به افراد دارای فشار خون طبیعی هستند.
عوامل خطر رایج برای فشار خون بالا مانند چاقی و سابقه فشار خون بالا می تواند از طریق رژیم غذایی و ورزش و مصرف نکردن دخانیات و الکل کاهش یابد؛ البته در دوران بارداری، افزایش وزن اجتناب ناپذیر است، اما توصیه می شود زنان باردار با پزشک خود مشورت کنند تا یک وزن هدف که برای آنها مناسب است تعیین کند.
رژیم های غذایی برای مادران باردار در افراد مختلف، متفاوت است. با یک متخصص تغذیه صحبت کنید که هنگام ایجاد یک برنامه تغذیه برای شما، وزن و قد شما را باید در نظر داشته باشند.
بارداری باعث تغییرات هورمونی و همچنین تغییرات روحی و جسمی می شود. این می تواند استرس ایجاد کند، که باعث می شود کنترل فشار خون سخت تر شود. تکنیک های کاهش استرس بسیار کمک کننده است.
گاهی اوقات بیماری فشارخون بارداری قابل کنترل نیست و پزشکان مجبور به ختم بارداری و خارج کردن جنین نارس می شوند. این نوزادان در معرض خطر قرار دارند، برخی از اعضای بدن مانند ریه و سیستم گوارش این نوزادان هنوز کامل نشده و به همین دلیل آنان می توانند در معرض آسیب قرار گیرند و برای کامل شدن اعضای بدن باید در بخش مراقبت های ویژه نوزادان نگهداری شوند.
حضور جنین در بخش مراقبت های ویژه نوزادان در چنین مواردی، اغلب طولانی مدت است و گاهی اوقات تا 20 روز می رسد که این کار علاوه بر مشکلاتی برای مادر و نوزاد، هزینه زیادی را هم به خانواده ها تحمیل می کند.
فشارخون بارداری می تواند به عروق جفت صدمه بزند، صدمه به جفت سبب کاهش خون رسانی و اکسیژن به جنین می شود و رشد آن را کند می کند. اگر این وضعیت طولانی شود، جفت جنین به طور کامل نارس شده و این شرایط می تواند به مرگ جنین بیانجامد.
فشارخون بارداری می تواند عوارض جدی برای مادر و جنین داشته باشد، اگر این بیماری به موقع تشخیص داده نشود، هم مادر و هم جنین در معرض خطرات جدی قرار می گیرند. با توجه به مراقبت های مناسب دوران بارداری که در حال حاضر در خانه های بهداشت، مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی، بیمارستان ها و پرشکان انجام می گیرد، این بیماری زودتر تشخیص داده می شود و در نتیجه مادران باردار به عوارض کمتری دچار می شوند.
با توجه به اهمیت شناسایی زودهنگام بیماری های مزمن در کاهش عوارض این بیماری ها، پویش ملی سلامت با شعار «آگاهی زودتر، مراقبت موثرتر» از ۲۰ آبان در استان همزمان با سراسر کشور آغاز شده است و در این پویش افراد بالای ۱۸ سال و تمامی مادران باردار در هر سنی با اندازه گیری فشار خون و انجام رایگان آزمایش قند خون در مراکز دولتی ارائه دهنده خدمت در مناطق شهری و روستایی، مورد ارزیابی قرار می گیرند.
آمنه مشغول الذکر
کارشناس سلامت مادران معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز