عکس ثبت‌شده منجم ایرانی، عکس هفته ناسا شد
مدتی پیش، عکس ثبت شده توسط حسن حاتمی، عکاس، پژوهشگر خورشید و عضو مرکز نجوم ادیب اصفهان، در پانزدهمین دوره از رقابت‌های جهانی عکاسی نجومی رصدخانه گرینویچ سال ۲۰۲۳، به‌عنوان عکس برگزیده معرفی شد. این عکس در موزه سلطنتی گرینویچ نصب و در کتاب عکاسان نجومی سال توسط موزه سلطنتی گرینویچ به چاپ رسیده است. دو تصویر ثبت شده توسط حسن حاتمی، به یاد و نام خواهر مرحوم او، «ماه افروز» (Moon Illuminator) به معنای روشنایی بخش ماه (خورشید)، نام گرفته و اکنون بر روی صفحه اول وب سایت ناسا/ سوهو به‌عنوان عکس هفته قرار گرفته است.
آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی ایسنا با حسن حاتمی، عکاس این تصویر زیبا و بی‌نظیر از خورشید است.
تصاویری که شما از خورشید به ثبت رسانده‌اید اکنون به تصاویری جهانی تبدیل شده است و ناسا این عکس را تلفیقی از علم و هنر دانسته. چه شد که تصمیم به ثبت چنین تصویری از خورشید گرفتید؟
زمانی که من بر روی داده‌های سوهو (SOHO) کار می‌کردم، در حین کار کردن متوجه وجود ایرادی در روند پروژه سوهو در رابطه با داده‌های فضا پیما شدم. با کار کردن بر روی این پروژه، به نتایج رضایت‌بخش و قابل قبولی دست یافتم. از این داده‌ها دو عکس به دست آمد که یکی از آن دو عکس به‌عنوان عکس منتخب در پانزدهمین دوره از رقابت‌های جهانی رصدخانه گرینویچ ۲۰۲۳ شناخته شد. در واقع، کار کردن بر روی داده‌های سوهو، به انجام پروژه‌ای منجر شد و یکی از این دو عکس که حاصل کار کردن بر روی این داده‌ها بود، در رقابت جهانی رصدخانه گرینویچ برگزیده و موفق به کسب افتخار شد.
این عکس در موزه سلطنتی گرینویچ نصب و در کتاب عکاسان نجومی سال توسط موزه سلطنتی گرینویچ به چاپ رسیده است. همچنین، قرار است به‌زودی در موزه تاریخ طبیعی آمریکا، مرکز آسمان و زمین رز(Rose) هم به نمایش گذاشته شود.
وب سایت سوهو/ ناسا این تصویر را به دو صورت و به‌عنوان عکس هفته انتخاب کرده و با ارائه توضیحی بر روی وبسایت قرار داده است. این دو تصویر چه تفاوتی با یکدیگر دارند و شامل چه اطلاعاتی می‌شوند؟
دو تصویر نشان داده شده، دو سیستم مختصات از خورشید را نشان می‌دهند؛ یکی به‌صورت سیستم مختصات قطبی و دیگری که نقشه تختی دارد. حالت قطبی، حالت طبیعی است که درک زمانی بهتری را از فعالیت‌های خورشید به ما می‌دهد.
در واقع، یکی از کاربردهای رنگ‌های مصنوعی این است که به ما کمک می‌کنند بتوانیم اطلاعات را از هم تفکیک کنیم. به عبارتی، اینجا کاربرد رنگ‌های مصنوعی تا اندازه‌ای از دیگر تصاویر پردازش شده تفاوت دارد، زیرا دیگر تصاویر پردازش شده صرفا می‌خواهند طول موج‌ها را از هم تفکیک کنند، در حالی که اینجا، در این تصاویر ما با زمان هم کار داریم. به همین دلیل این عکس عنصر زمان را هم شامل می‌شود و به شکلی چهاربعدی محسوب می‌شود، یعنی نه تنها بعدهای مکان را به ما انتقال می‌دهد، بلکه اطلاعات زمانی را هم شامل می‌شود.
در وبسایت سوهو/ ناسا در توضیح این تصویر برگزیده و ثبت شده توسط شما به موضوع رنگ مصنوعی و تصاویر خامی که خاکستری رنگ هستند اشاره شده است، آیا معیاری برای رنگی شدن این تصاویر خام وجود دارد؟
بسیاری از تصاویری که از تلسکوپ و رصدخانه فضایی، به دست می‌آیند به خودی خود رنگی ندارند، یعنی معنایی ندارد که رنگ داشته باشند، زیرا طول موج‌هایی که تهیه می‌کنند در طیف مرئی قرار ندارند و نامرئی می‌شوند. از این‌رو، ما یک سری اصطلاحات را برای خود تعریف کرده‌ایم، برای مثال، ما طول موج مرئی که چشم‌های‌مان در محدوده ۴۰۰ نانومتر می‌بینند را با رنگ آبی می‌شناسیم، ۵۰۰ نانومتر را اصطلاحا سبز در نظر می‌گیریم و حدود ۶۰۰ نانومتر را قرمز.
برخی از طول موج‌هایی که در این عکس استفاده شده ۱۷ نانومتر است که در محدوده فرابنفش شدید و نزدیک به پرتو ایکس قرار می‌گیرند، پس طبیعتا نمی‌تواند رنگ داشته باشد و از گستره و توان دید انسان هم خارج است. تصویر، اطلاعات و جزییات واضح زیادی ندارد و به همین دلیل ما باید اطلاعاتی که در تصویر وجود دارد را استخراج کنیم تا واضح و مشهود شوند. درنتیجه، برای اینکه این اطلاعات قابل درک شوند و به شکلی که ذهن ما از محیط اطراف خود می‌شناسد، تبدیل شوند، ما با استفاده از اصولی، یک‌سری رنگ مصنوعی به آن‌ها می‌دهیم.
طیف رنگ‌های «ماه افروز»، عکس ثبت شما توسط شما، بسیار گسترده و زیبا است. آیا این رنگ‌ها حامل نشانه و نکته‌ای هستند؟
بله، رنگ قرمز، نشان از قدیمی‌ترین پدیده‌ها است. رنگ آبی، نزدیک ترین و جدیدترین رخدادها نسبت به ما را نشان می‌دهد و رنگ سبز به مفهومی بین دو رنگ سبز و آبی اشاره دارد. یعنی اول پدیده‌های قرمز رخ داده است، بعد از آن، سبز و سپس آبی. تصویر مستطیلی شکل اطلاعات مکانی قابل توجهی به ما می‌دهد. در واقع، می‌توان فاصله بین پرتاب‌های جرم تاجی را با دقت بهتری در آن درک کرد و تصویر بالا می‌تواند اطلاعات زمانی خوبی در اختیار ما قرار دهد و همچنین می‌توان هماهنگی بین پدیده‌ها را در آن مشاهده کرد.
