بعضی از مناطق مانند نواحی غرب اقیانوس آرام و قسمت‌هایی از جزایر کاراییب را می‌توان عاری از ویروس هاری دانست. در اغلب کشورهای در حال توسعه گاز سگ وسیله انتقال بیماری به انسان است در حالی که هاری در بسیاری از کشورهای پیشرفته بیماری گوشتخوار وحشی بوده و به ندرت به حیوان‌های اهلی هم سرایت می‌کند. در کانادا و ایالات متحده آمریکا با استفاده از طعمه‌های حاوی واکسن، گوشتخواران وحشی واکسینه می‌شوند و اجرای این برنامه هاری این حیوان‌ها را در مناطق وسیعی تحت کنترل در آورده است. از سال 2000 بسیاری از کشورهای اروپایی نیز از این روش کنترل بیماری پیروی کرده و موفق به کنترل هاری روباه شدهاند.
حیوان‌های حامل بیماری: تمام حیوان‌ها حساس هستند. بسیاری از حیوان‌های اهلی- وحشی خانواده سگسانان از جمله سگ، روباه، كویوت، گرگ، شغال، اسكونك، راكون، مونگوز و سایر حیوان‌های گازگیرنده مخزن طبیعی این ویروس هستند. در كشورهای در حال توسعه سگ مخزن اصلی ویروس است. در مكزیك و آمریكای مركزی و جنوبی خفاش‌های خونخوار، میوه‌خوار و حشره‌خوار نیز آلوده به ویروس هاری وجود دارند؛ در ایالات متحده آمریكا، كانادا و اروپا خفاش‌های حشره‌خوار آلوده به ویروس یافت می‌شوند. در آفریقا و استرالیا خفاش‌های میوه خوار و حشره خوار از مخازن ویروس هاری هستند. خرگوش، سنجاب‌های درختی و زمینی و موش‌های مختلف نیز به ندرت آلوده می‌شوند، درمان كسانی كه ممكن است به‌وسیله این حیوان‌ها گاز گرفته شوند كمتر ضرورت پیدا می‌كند.
تمام حیوان‌ها حساس هستند. بسیاری از حیوان‌های اهلی- وحشی خانواده سگسانان از جمله سگ، روباه، كویوت، گرگ، شغال، اسكونك، راكون، مونگوز و سایر حیوان‌های گازگیرنده مخزن طبیعی این ویروس هستند. در كشورهای در حال توسعه سگ مخزن اصلی ویروس است.
روش انتقال: بزاق حیوان هار حاوی مقادیر زیادی ویروس است. این ویروس از طریق بریدگی‌های ناشی از گاز یا خراش وارد بدن میزبان می‌شود. انتقال ویروس از یك شخص به شخص دیگر از طریق بزاق دهان به‌طور نظری امكان دارد اما هرگز این شكل از انتقال گزارش نشده است. ابتلای به هاری در اثر پیوند عضو (قرنیه، سایر اندام‌ها و رگ‌های خونی، از فوت‌شدگانی كه به دلیل یك عارضة تشخیص داده نشده اعصاب مركزی فوت كرده‌اند)، از کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکایی نیز گزارش شده است. انتشار ویروس از طریق هوا در آزمایشگاه و غارهایی كه مسكن تعداد بسیار زیادی خفاش بوده است به ندرت گزارش شده است. در آمریكای لاتین انتقال ویروس از خفاش‌های خونخوار به حیوان‌های اهلی بسیار شایع است. خفاش‌های حشره‌خوار به ندرت هاری را به حیوان‌های زمینی اعم از اهلی، وحشی یا خانگی، منتقل می‌كنند.
دوره كمون: بسیار متغییر است و معمولا بین 3 تا 8 هفته است و در موارد نادری به کوتاهی چند روز یا به بلندی چند سال می‌رسد. این مدت با وسعت زخم‌ها، محل گازگرفتگی، میزان رشته‌ها و شبكه عصبی محل، فاصله آن‌ها با مغز، مقدار ویروس وارد شده، موانعی مانند البسه و عوامل دیگر، در ارتباط است.
دوره واگیری: این دوره در میزبان‌های حیوانی این ویروس تنها برای برای سگ و گربه اهلی مشخص شده است. این دوره در سگ و گربه از 3 تا 7 روز قبل از ظهور نشانه‌های بالینی شروع و (به‌ندرت بیش از 4 روز) و در تمام دوران بیماری ادامه دارد. در اتیوپی سوش‌های هاری با منبع سگ به مدت طولانی‌تری قبل از شروع نشانه‌های بالینی با بزاق منتشر می‌شوند(14 روز). در یك مطالعه دیگر اسكونك‌ها حداقل 8 روز قبل از بیمار شدن ویروس هاری را منتشر كرده‌اند. اسكونك ممكن است تا 18 روز قبل از مرگ ویروس را منتشر كند.
پیشگیری:
1)ثبت نام و صدور پروانه نگهداری سگ، واكسیناسیون تمام سگ‌ها، جمع‌آوری و معدوم كردن حیوان‌های بی‌صاحب و ولگرد در كشورهایی كه هاری حیوان‌ها به صورت بومی وجود دارد، ضروری است. تمام گربه‌ها نیز باید واكسینه شوند. مردم و صاحبان حیوان‌های خانگی باید به لزوم محدود كردن حركت سگ و گربه آشنا شوند. مردم باید بدانند كه نگهداری حیوان‌های وحشی نسبت به حیوان‌های خانگی خطرناك است. در صورتی كه كنترل سگ از نظر اجتماعی عملی نباشد باید تمام سگ‌ها به‌طور مكرر واكسینه شوند.
2) برنامه بیماریابی در حیوان‌ها باید به‌شكلی مستمر اجرا شود. امكانات آزمایشگاهی برای انجام آزمایش فلورسنت آنتی‌بادی بر روی حیوان‌های وحشی كه انسان و سایر حیوان‌ها را در معرض ابتلا قرار داده‌اند و همچنین حیوان‌های اهلی كه نشانه‌های بالینی بیماری را دارند، باید فراهم شوند.
3) سگ و گربه ظاهرا سالم كه انسان را گاز گرفته باید برای 10 روز نگهداری و تحت نظر باشد. سگ‌ها و گربه‌هایی كه نشانه‌های بالینی مشكوك دارند باید كشته شده و برای هاری آزمایش شوند. وقتی حیوانی گاز می‌گیرد اگر مبتلا به هاری باشد معمولا در مدت 4 تا 7 روز نشانه‌های بیماری را با تهیج شدن، تغییر در رفتار یا فلج و بالاخره مرگ نشان خواهد داد. تمام پستانداران وحشی كه شخص را گاز می‌گیرند باید بلافاصله كشته و مغز آن‌ها برای تشخیص هاری آزمایش شود.
4) سرحیوان مرده‌ای كه مشكوك به ابتلا به هاری است باید فورا بدون دستكاری به همراه یخ بسته‌بندی كرد.
5) سگ و گربه واكسینه نشده به وسیله حیوانی كه هاری او قطعی است، گزیده شدهاند باید بلافاصله معدوم شوند و اگر كشتن آن‌ها عملی نباشد برای 6 ماه در محل‌های خاص و تایید شده تحت نظر دامپزشك در قرنطینه نگهداری شده و 30 روز قبل از آزاد شدن واكسینه شوند. در صورتی كه این حیوان قبلا واكسینه شده است باید دوباره او را واكسینه كرده و حداقل برای 45 روز با بستن قلاده حركتش را محدود كرد.
6) ایمن‌سازی حیوان‌های وحشی مخزن ویروس هاری با واكسن تخفیف یافته خوراكی در کنترل هاری حیوان‌های وحشی در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی موثر بوده و در سایر نقاط دنیا نیز قابل اجرا است.
7) اجرای برنامه‌های كنترل مشترك با سازمان حفاظت حیوان‌های وحشی برای كاهش جمعیت اسكونك، راكون و سایر مخازن زمینی و وحشی ویروس هاری، در مناطقی كه هاری این نوع حیوان‌ها شیوع دارد، در اطراف قرارگاه‌ها، اردوگاه‌ها و محل‌های مسكونی انسان، می‌تواند از انتشار همه‌گیری‌های بیماری این حیوان‌ها به محل زندگی انسان جلوگیری كند. در اجرای برنامه كاهش موضعی جمعیت این نوع از حیوان‌ها باید توجه داشت كه آن‌ها از سایر مناطق دور دست به محل‌های تحت كنترل مهاجرت نكنند.
8) كسانی كه به شــدت در خطر ابتلا به بیماری هستند باید با واكسن موثر و بی‌خطر تهیه شده روی سلـــول، واكسینه شوند. واكسن در 3 نوبت و هر نوبت یك سانتی‌متر مكعب درون عضله در روزهــای صفر، 7 و 21 تا 28 تزریق می‌شود.
دكتر حسین صباغیان/ استاد اسبق اپیدمیولوژی دانشكده بهداشت علوم پزشكی تهران
No tags for this post.