با توجه به آمارهای بالای هدر رفت مواد غذایی در سطح دنیا و اهمیت این موضوع در تأمین غذای موردنیاز جوامع، سرمایه‌گذاری‌هایی برای کاهش هدر رفت در مراحل مختلف کشاورزی انجام شده است که یکی از موفق ترین روشها بهره‌گیری از سیستم های ایجاد زنجیره هوشمند در کشاورزی است.
از جمله راهکارهای دیگر ارائه شده می توان به اصلاح ژنتیکی و افزایش ماندگاری محصولات، مکانیزاسیون، حمل و نقل تخصصی محصولات کشاورزی، ارتقای توان فراوری، بسته بندی صحیح، توزیع هوشمند محصولات و روشهای فرهنگ‌سازی خانگی اشاره کرد که همه این روشها از طریق اجرای «زنجیره هوشمند» تحت لقای این سیستم قرار می گیرد. به‌طوری‌که می توان با صرفه ترین عملیات ممکن با بیشترین کارایی را برای افزایش تولید ارائه داد. در کنار هوشمندسازی زنجیره تولید و تامین مواد غذایی، راهکارهای ساده برای کاهش ضایعات مواد غذایی وجود دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد.
راه های ساده برای کاهش ضایعات مواد غذایی:
به اندازه ظرفیت یخچال خود خرید کنیم
همیشه قبل از اینکه به خرید برویم، ابتدا موجودی یخچال خود را بررسی کنیم تا محصول تکراری نخریم. ممکن است یک یا چند مورد از نیازهای ما در یخچال و پشت سایر مواد غذایی پنهان شده باشد و متوجه موجودی آن نشویم؛ بنابراین، همیشه قبل از رفتن به فروشگاه، نگاهی به محتویات درون یخچال و کابینت‌های خود بیاندازیم. همچنین به اندازه ظرفیت یخچال خود خرید کنیم تا مواد اضافه بیرون و در هوای گرم خراب نشود. با این کار ضایعات غذایی خود را به کمرتین میزان ممکن کاهش می دهیم.
از قبل لیست خرید تهیه کنیم
به یاد داشته باشیم که همیشه و قبل از رفتن به فروشگاه، لیست خرید خود را طبق موجودی فعلی تهیه کنیم تا بدانیم نیازهای واقعی ما چیست؟ بدون لیست، با پیشنهادات وسوسه کننده‌ای مواجه می شویم که اغلب به آنها نیازی نداریم. بنابراین پیشنهاد می شود سبد خرید خود را با چیزهای تصادفی که نیازی به آن نداریم افزایش نداده و به لیست خود وفادار بمانیم. همین طور توصیه می شود هنگام گرسنگی به خرید نرویم، چرا که بدون شک بیش از نیاز یا خواسته خود خرید خواهیم کرد.
خرید عمده و تعداد بالا را ترک کنیم
برخی خانواده ها تمایل دارند دفعات خرید خود را کمتر کنند و برای تهیه تمام مواد موردنیاز، یک باره اقدام کنند. اما همین امر از جمله علت های هدررفت مواد غذایی خواهد بود که توصیه می شود همیشه به اندازه نیاز یک ماه خود خرید کنیم و به ویژه درباره مواد غذایی تازه که مواد نگهدارنده ندارد، محتاط‌تر باشیم. بررسی تاریخ انقضا از دیگر مواردی که با رعایت آن می‌توانیم ضایعات مواد غذایی را کاهش دهیم، جلوگیری از فاسد شدن و در نهایت، دور ریختن مواد غذایی است. بنابراین، مطالعه برچسب مواد غذایی و آگاهی از مقدار زمان باقی مانده، به مصرف این محصولات پیش از فاسد شدن کمک می‌کند.
غذای خود را به درستی ذخیره کنیم
غذای فاسد یا خراب اصلی ترین مشکل ایجاد ضایعات غذایی است. ساده ترین راه برای جلوگیری از هدر رفت مواد غذایی، ذخیره محصولات به روش هایی است که طراوت آنها را حفظ می‌کند. روش صحیح نگهداری مواد غذایی را بیاموزیم و اگر میوه و سبزی اضافی داریم، آنها را منجمد کنیم تا هفته ها و ماه‌ها بتوان از آن استفاده کرد.
اگر فقط مقدار کمی در روز نان مصرف می کنیم، مقدار اضافه را در فریزر قرار داده و هر بار چند برش به اندازه نیاز را یک ساعت قبل از مصرف بیرون بیاوریم. حتی می‌توان نان را در مایکروویو یا روی شعله گاز گرم کرد تا حس تازگی داشته باشد. برای باقی مانده برش‌های خشک شده نیز راه حلی وجود دارد که آنها را دور نریزیم. با کمک یک مخلوط کن، بهترین آرد سوخاری خانگی را به همراه کمی ادویه تهیه کنیم.
همچنین در مورد نحوه صحیح نگهداری مواد غذایی باید گفت محصولاتی مانند سیب زمینی، سیر و پیاز هرگز نباید در یخچال قرار گیرد. این موارد باید در دمای اتاق نگهداری شود. جدا کردن غذاهایی که گاز اتیلن بیشتری تولید می کند، روش عالی دیگر برای کاهش فساد مواد غذایی است. اتیلن باعث افزایش بلوغ در مواد غذایی می شود و می تواند منجر به فساد شود.
برخی از نکات نگهداری مواد غذایی شامل این موارد است:
قرار دادن دمای یخچال زیر ۵ درجه سانتی‌گراد ذخیره مواد غذایی در ظروف محکم و درب دار همیشه باقیمانده مواد غذایی کنسروی باز شده را به یک ظرف مناسب منتقل کرده و از نگهداری این نوع از غذاها داخل قوطی خودداری کنیم. وسایل را در قفسه‌ها جابجا کنیم هنگام خرید مواد غذایی جدید از فروشگاه، تمام وسایل قدیمی موجود در کابینت و یخچال خود را به جلو بیاوریم و مواد جدید را به عقب انتقال دهیم. با در دسترس قرار دادن گزینه‌های قدیمی‌تر، خطر فاسد شدن یا کپک زدن این مواد بسیار کمتر می‌شود و به کاهش ضایعات مواد غذایی کمک کرده‌ایم.
هوشمندانه آشپزی کنیم
آیا دستور تهیه غذای موردنظر تنها نصف پیاز را می‌طلبد؟ در چنین مواقعی که مواد اولیه برای تهیه هر چیزی، اضافه می‌ماند، آنها را دور نریزیم و برای تهیه چیزهای دیگر مورد استفاده قرار دهیم. همیشه راه های بسیار خوبی برای تبدیل آنچه تصور می‌کنیم زباله مواد غذایی است به چیزهای جدید وجود دارد. به عنوان مثال می‌توانیم هویج، کلم، خیار و سبزی های باقیمانده را به سالاد تبدیل کرده و همراه غذا میل کنیم. از میزان آب کمتری استفاده کنیم ما نمی توانیم بدون آب، غذا تولید کنیم؛ هرچند نقش کشاورزان در مصرف بهینه آب برای پرورش مواد غذایی بسیار پررنگ است، اما کاهش ضایعات مواد غذایی نیز به نوبه خود سبب صرفه جویی در تمام منابع آبی که برای تولید آن صرف شده است، می شود.
ضایعات غذایی خود را کمپوست کنیم
به عنوان آخرین توصیه پیشنهاد می شود که میوه ها و سبزی های کهنه و مانده را خرد و با هم مخلوط کرده و به صورت کود در باغچه خانه بریزیم. به این ترتیب مناسب ترین استفاده را از باقیمانده میوه ها و سبزی ها داشته ایم.
سخاوتمند باشیم
اگر به هر دلیلی مقداری از خوراکی‌ها یا غذاها باقی ماند و امکان نگهداری درست آنها را نداشتیم، پیش از اینکه مجبور به ریختن در سطل زباله شویم، آن ها را به افراد نیازمند بدهیم. حتی ریختن باقیمانده غذاها، به ویژه خرده‌های نان و برنج برای حیوانات و پرندگان علاوه بر مهربانی، تأثیر مطلوبی در کاهش زباله دارد.
الهام اشرفی
دکترای ژنتیک و بهنژادی گیاهی دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز