حجی که در پایان آن و در تاریخ 18 ذی‌الحجه و در مسیر حرکت پیامبر(ص) از مکه به مدینه، به شهادت منابع، در منزل جُحفه، آنجا که راه مردم مصر و حجاز و عراق از یکدیگر جدا می‌شود، در موضعی که به نام غدیر خم معروف شده است، جبرئیل بر پیامبر(ص) فرود آمده و با خطاب: «بلّغ ما اُنزِلَ اِلیک…..» از آن حضرت خواسته آنچه را از طرف خداوند فرستاده شده بر مردم ابلاغ کند. چون اگر ابلاغ نکند رسالتش کامل نشده است.(سوره مائده، آیه 67) به دنبال این وحی، پیامبر(ص) دستور توقف را صادر کرد و بعد از اقامه نماز ظهر به جماعت، بر روی نقطه بلندی که از جهاز شتر ترتیب داده بودند، قرار گرفت.
با صدای بلند و رسایی، خطبه‌ای خواند که در ضمن این خطبه، حدیث معرف ثقلین را ایراد فرمود و دست حضرت علی(ع) را گرفت و بلند کرد و آن حضرت را به عنوان جانشین خود معرفی کرد و فرمود: « مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ، فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ. أَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ…». هرچند ماجرای جانشینی پیامبر(ص)، بعد از رحلتش به گونه دیگری پیش رفت که مجال طرح و تشریح آن اینجا نیست اما در منابع آمده که در همین تاریخ که پیامبر(ص)، امام علی(ع) را به جانشینی خود برگزید، ابوبکر و عمر و عثمان و طلحه و زبیر، نخستین کسانی بودند که با علی(ع) دست بیعت دادند و مراسم تبریک و بیعت تا مغرب ادامه داشت.
غدیر؛ نقطه عطفی در تاریخ اسلام
واقعه غدیر که یکی از اعیاد بزرگ شیعیان است، همواره یکی از نقاط عطف تاریخ بوده و بسیاری از منابع، رویدادهای بزرگ تاریخی را در صورتی که در ماه ذی‌الحجه اتفاق افتاده باشد، با فاصله زمانی‌اش از واقعه غدیر می‌سنجند. به عنوان مثال این‌خلّکان که از دانشمندان و مورخان اهل سنت و شافعی مذهب در قرن هفتم است، در اثر مشهورش «وفیات‌الاعیان»، درباره تاریخ بیعت مردم با المستعلی‌ابن‌المستنصر، یکی از خلفای عباسی می‌گوید:« در سال 487 در رزو عید غدیر خم که روز هیجدهم ذی‌الحجه است، مردم با او بیعت کردند….» همچنین درباره پدر خلیفه یاد شده به نام المستنصر بالله‌العبیدی نیز اذعان آورده است:« وی در سال 487، دوازده شب به آخر ماه ذی‌الحجه باقی مانده بود، درگذشت. این شب همان هیجدهم ماه ذی‌الحجه، شب عید غدیر است….» به گفته ماریا دقاق در دانشنامه ایرانیکا، بهترین منبع شیعه دوازده امامی که در عصر مدرن در زمینه غدیر خم نگاشته شده است، کتاب الغدیر عبدالحسین امینی است. این کتاب در یازده جلد با این هدف نگاشته شده که همه مطالب را در زمینه غدیر خم در آثار اهل سنت و شیعی اعم از حدیث، تاریخ، تفسیر قرآن، شعر و نیز زندگی نامه افراد مشهوری که در زمره راویان یا حافظان این حدیث بودند جمع‌آوری کند.
الغدیر علامه امینی
کتاب الغدیر ۲۰ جلدی است که ۱۱ جلد آن به زبان عربی چاپ شده است و در ۲۲ جلد به زبان فارسی ترجمه شده‌است. نویسنده در این کتاب به ۱۱۰ تن از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین پیامبر که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند اشاره می‌کند. آنگاه ۳۶۰ تن از راویان حدیث غدیر از قرن دوم تا چهاردهم را بر می‌شمارد. در پایان هم اشعار شاعران مختلف را درباره این موضوع ذکر می‌کند. علامه امینی برای تدوین این کتاب به کتابخانه‌های کشورهای مختلف از جمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب، مصر و کشورهای دیگر دنیا مسافرت کرد. وی درباره کتاب چنین گفته است: من برای نوشتن الغدیر، 10هزار کتاب را از بای بسم الله تا تای تمت خوانده‌ام و به 100هزار کتاب مراجعه مکرر داشتم.
مهرداد نصرتی
No tags for this post.