وزن مناسب مادر در شروع بارداری و وزن گیری مطلوب در دوران بارداری عامل مهمی در سلامت مادر و جنین است. افزایش وزن محدوده مشخصی دارد که بر اساس BMI پیش از بارداری و در برنامه مراقبت ماردان باردار از سوی مراقبان سلامت و بهورزان تعیین و به طور مرتب پایش می شود.
مواد مغذی موردنیاز دوران بارداری:
مادر باید به مقدار کافی انرژی و مواد مغذی ضروری در دوران بارداری دریافت کند تا وزن گیری مطلوبی داشته باشد. این مواد عبارتند از «کربوهیدرات» که ماده اصلی تامین کننده انرژی هستند؛ «پروتئین» که نقش مهمی در رشد و ساخت سلول ها دارد؛ «چربی» منبع مهم تامین کننده انرژی و ویتامین های محلول در چربی (A,D,K,E) هستند؛ «ویتامین ها و مواد معدنی» که نقش مهمی در متابولیسم و سلامت ارگان های مهم بدن را دارد.
تعریف مادر باردار دارای اضافه وزن و چاقی:
اگر بر اساس وزن پیش از بارداری، BMI مادر بیشتر از 25 باشد، مادر باردار دارای اضافه وزن و اگر BMI بیشتر از 30 باشد، مادر مبتلا به چاقی است؛ در دوران بارداری روند وزن گیری مادر نشانه وضعیت مناسب تغذیه است، بنابراین چنانچه شیب نمودار وزن مادر از منحنی مرجع بیشتر باشد، وزن گیری مادر نامطلوب و بیش از حد انتظار است.
توصیه های تغذیه ای برای مادران باردار دارای اضافه وزن و چاقی (BMI بیشتر از 25)
برای کنترل افزایش بیش از حد وزن در دوران بارداری، اصلاح رفتارها و عادت های غذایی نامناسب می تواند کمک کننده باشند که توصیه های زیر از این موارد هستند:
افزایش دریافت پروتئین از طریق استفاده از انواع حبوبات، مصرف سفیده تخم مرغ کاملا پخته، استفاده از شیر و لبنیات کم چرب، مصرف گوشت مرغ و ماهی و گوشت قرمز آب پز یا کبابی.
افزایش مصرف فیبر از طریق مصرف نان های سبوس دار، مصرف سبزی خوردن یا سبزی های محلی و سالاد همراه غذا، مصرف میوه های تازه به عنوان میان وعده، استفاده از خشکبار، مصرف خود میوه به جای آب میوه و استفاده از انواع سبزی در طبخ غذا.
کاهش مصرف غذاهای پر کالری مانند شیرینی، کیک، آبنبات، شکلات، چیپس و نوشابه
کاهش دریافت چربی از طریق کاهش مصرف سرخ کردنی ها و مصرف غذا به شکل آب پز، بخارپز، کبابی یا تنوری کردن؛ همچنین کاهش مصرف کره، خامه، سرشیر، دنبه و پیه و چربی های قابل رویت گوشت ها، استفاده از شیر و لبنیات کم چرب(کمتر از 5/2 درصد چربی)، ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻛﺮﺩﻥ ﻣﺼﺮﻑ ﻛﻠﻪ ﭘﺎﭼﻪ، ﺩﻝ، ﻗﻠﻮﻩ، ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﻣﻐﺰ، ﺳﻮﺳﻴﺲ، ﻛﺎﻟﺒﺎﺱ ﻭ پیتزا.
ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮﻑ ﻣﻮﺍﺩ ﻗﻨﺪﻯ از طریق استفاده از خرما و کشمش به جای قند به همراه چای، ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﻴﻮﻩ ﻫﺎﻯ ﺗﺎﺯﻩ ﺑﻪ ﺟﺎﻯ ﺷﻴﺮﻳﻨﻰ ﻭ ﺷﻜﻼﺕ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﻴﺎﻥ ﻭﻋﺪﻩ، استفاده از میوه هایی مانند سیب، هلو و گلابی که قند کمتری دارند و خودداری از مصرف کمپوت و محدود کردن مصرف انواع شکلات و شیرینی.
کاهش مصرف مواد نشاسته ای از طریق ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻛﺮﺩﻥ ﻣﺼﺮﻑ ﻧﺎﻥ، ﺑﺮﻧﺞ ﻭ ﻣﺎﻛﺎﺭﻭﻧﻰ ﺑﻪ هفت سهم در روز؛ ﺧودداری از مصرف برنج و ماکارونی در وعده شام و استفاده از خوراک ها به همراه مقداری نان، ﺍﺳــﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﻴﻮﻩ ﻭ ﻳﺎ ﺳﺒﺰﻯ ﻫﺎ ﻭ ﺳﻴﻔﻰ ﻫﺎ (ﻛﺎﻫﻮ، ﺧﻴﺎﺭ، ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻰ ﻭ ﻫﻮﻳﺞ) ﺑﻪ ﺟﺎﻯ ﻧﺎﻥ ﻭ ﭘﻨﻴﺮ، ﺑﻴﺴﻜﻮﺋﻴﺖ ﻳﺎ ﻛﻴک ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻭﻋﺪﻩ ﻫا، ﺧﻮﺩﺩﺍﺭﻯ ﺍﺯ ﻣﺼﺮﻑ ﻧﺎﻥ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺞ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺻﺮﻑ ﻏﺬا، اﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻧﺎﻥ ﻫﺎﻯ ﺳﺒﻮﺱ ﺩﺍﺭ ﺑﻪ ﺟﺎﻯ ﻧﺎﻥ ﻫﺎﻯ ﻓﺎﻧﺘﺰﻯ (ﻧﺎﻥ ﺳﻨﮕک ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺎﻥ ﻫﺎ ﺳﺒﻮﺱ ﺩﺍﺭﺩ).
انجام کارهایی که مانع از زیاد خوردن و کنترل اشتها می شود مانند نوشیدن یک لیوان آب پنج دقیقه پیش از صرف غذا، غذا خوردن در مکان ثابت به حالت نشسته، کشیدن غذا در ظرف های کوچک، مصرف تنها یک نوع غذا سر سفره، خوردن سالاد بدون سس پیش از غذا.
رزیتا ضیائی
کارشناس واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهرستان استهبان