تغذیه سالم در دوران بارداری

تغذیه در دوران قبل از بارداری تاثیر زیادی بر روند بارداری دارد، به طوری که تغذیه نامناسب در دوران بلوغ و حتی کودکی می تواند رشد و نمو را تحت تاثیر قرار دهد و با توقف رشد قدی و یا رشد ناکافی محوطه لگن در دختران، موجب محدود شدن فضای لگن شود. همچنین کمبود مواد مغذی در دوران قبل از بارداری می تواند موجب کاهش ذخایر مواد مغذی و تاثیر منفی بر باروری گردد. از طرفی میزان ذخایر چربی بدن قبل از بارداری به طور موثری بر قابلیت باروری تأثیر دارد به طوری که افراد با ذخایر چربی کمتر از انتظار، بیشتر قاعدگی ندارند و یا با اختلال در تخمک گذاری مواجه اند. علیرغم آن چه گفته شد تحقیقات نشان داده است که اصلاح رژیم غذایی می تواند از اختلالات تخمک گذاری کاسته و باروری را بهبود بخشد.

وزن گیری در دوران بارداری

تمام زنان در دوران بارداری در هر شرایط تغذیه ای که باشند (کم وزن، طبیعی، دارای اضافه وزن و یا چاق) باید افزایش وزن مناسبی داشته باشند. الگوی افزایش وزن به اندازه افزایش وزن اهمیت دارد. میزان افزایش وزن در طول ماه های مختلف دوره بارداری یکسان نیست. وزن گیری مناسب مادر در سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری تضمین کننده سلامت مادر و جنین در دوران بارداری و سال های بعدی زندگی است. بهترین معیار برای قضاوت در مورد وزن گیری مناسب در طی بارداری استفاده از جدول و نمودار وزن گیری مادران باردار است.

اصول کلی تغذیه در دوران بارداری

برای داشتن یک بارداری و زایمان ایمن، خانم ها باید قبل از بارداری نکات زیر را رعایت کنند: برنامه غذایی مناسب داشته باشند و سه اصل تعادل، تناسب و تنوع را رعایت کنند. به این معنی که در روز به مقدار کافی، متناسب و به شکل متنوع از انواع مواد غذایی در گروه های غذایی اصلی استفاده کنند. قبل از باردار شدن تا حد امکان وزن خود را به محدوده طبیعی برسانند و بهتر است تا رسیدن به وزن مطلوب، بارداری خود را به تاخیر اندازند. ترجیحاً از سه ماه قبل از بارداری تا پایان ماه چهارم بارداری روزانه یک عدد قرص ترکیبی اسید فولیک و ید مطابق شیوه نامه مصرف کنند. در صورت وجود کم خونی قبل از بارداری، بهتر است درمان صورت پذیرد، همچنین استفاده از منابع غذایی غنی از آهن در هنگام درمان کم خونی ضروری است. منابع غذایی آهن شامل سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و جعفری و کلم بروکلی، انواع حبوبات، گوشت قرمز و جگر، سبوس ها، تخم مرغ، مغزدانه ها (گردو، بادام، پسته) و خشکبار هستند.

نیاز های تغذیه ای در دوران بارداری

کربوهیدرات: نقش اصلی کربوهیدرات ها تامین انرژی برای بدن است و میزان نیاز به کربوهیدرات ها در بارداری بیشتر از شرایط عادی است.

منابع کربوهیدرات: انواع نان ها، برنج، گندم، جو، ماکارونی و سایر فرآورده ها چربی: چربی منبع عمده تامین انرژی برای بدن است و به جذب ویتامین های محلول در چربی نیز کمک می کند.

منابع چربی: انواع روغن های جامد و مایع و چربی های حیوانی و روغن کبدماهی

پروتئین: کمبود پروتئین در بارداری پیامدهای نامطلوبی از جمله اختلال در رشد و سنتز سلول ها و بافت های جنین را به دنبال دارد. حداکثر نیاز به پروتئین در دوران بارداری مربوط به سه ماهه سوم بارداری است .

منابع پروتئین: انواع گوشت ها، حبوبات، مغزدانه ها، تخم مرغ و لبنیات

فیبر: بخشی از میوه ها، سبزی ها و دانه های خوراکی به ویژه حبوبات و غلات است که در بدن انسان هضم نمی شود. مصرف فیبر موجب حجیم شدن مدفوع شده و در نتیجه از بروز یبوست پیشگیری می کند. زنان باردار باید به مصرف نان های سبوس دار، غلات کامل، سبزیجات برگ سبز و زرد و میوه های تازه و خشک تشویق شوند.

ویتامین ها: در بارداری برخی ویتامین ها از اهمیت خاصی برخوردارند. بعضی از این ویتامین ها از طریق رژیم غذایی قابل تامین است، اما در سایر موارد استفاده از یک مکمل ضروری است.

فولات (اسید فولیک): نیاز به اسید فولیک در دوران بارداری به علت تولید بیشتر گلبول های قرمز خون و شکل گیری دستگاه عصبی جنین افزایش می یابد. علاوه بر توصیه به مصرف منابع غنی اسید فولیک، لازم است مکمل آن نیز طبق دستور العمل کشوری برای خانم های باردار تجویز شود. مصرف به موقع و کافی این ویتامین از ایجاد ضایعات عصبی خصوصا نقص مادرزادی لوله عصبی پیشگیری می کند.

منابع غذایی حاوی فولات: سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و جعفری و کلم بروکلی، انواع حبوبات، گوشت قرمز و جگر، سبوس ها و تخم مرغ

ویتامین D: بهترین منبع برای تولید ویتامین D نور خورشید است. سطوح پایین ویتامینD در طی بارداری فرد را مستعد ابتلا به پره اکلامپسی می کند. کمبود ویتامینD در مادر با کمبود کلسیم نوزادی و مشکلات مینای دندان در کودکی، ارتباط دارد.

منابع غذایی حاوی ویتامینD: غذاهای دریایی مثل ماهی سالمون و ساردین و شاه ماهی، روغن کبدماهی کاد، میگو، زرده تخم مرغ، قارچ ها، شیرها و غذاهای غنی شده، غلات و جو دوسر هستند.

مواد معدنی

آهن: وجود آهن برای تولید گلبول های قرمز خون، افزایش هموگلوبین، رشد و نمو و تامین ذخایر کبدی جنین ضروری است. مکمل آهن علاوه بر منابع غذایی غنی از آهن طبق دستور العمل کشوری به صورت قرص فروس سولفات روزانه یک عدد از پایان ماه چهارم بارداری تا 3 ماه پس از زایمان باید مصرف شود .

منابع غذایی حاوی آهن: سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و جعفری و کلم بروکلی، انواع حبوبات، گوشت قرمز و جگر، سبوس ها، تخم مرغ، مغزدانه ها (گردو، بادام، پسته و …) و خشکبار منابع غذایی حاوی آهن هستند.

ید: با توجه به نقش ید در متابولیسم بدن و تولید انرژی و نیز تکامل مغز جنین، میزان ید مورد نیاز در دوران بارداری افزایش می یابد، به طوری که کمبود ید در دوران بارداری منجر به عقب ماندگی ذهنی، هیپوتیروئیدی و گواتر و سایر مشکلات در نوزاد می شود، همچنین نیاز به مصرف منابع غنی از ید (مانند انواع ماهی) در دوران شیردهی بیش از دوران بارداری است.

منابع غذایی از نظر ید فقیرند و مادران باردار باید برای تامین ید مورد نیاز بدن از نمک یددار تصفیه شده به مقدار کم استفاده کنند، همچنین مطابق با شیوه نامه، از ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان مکمل مولتی ویتامین مینرال حاوی ید مصرف شود.

مریم کمالی

کارشناس تغذیه مرکز خدمات جامع سلامت شهید اکبری شبکه بهداشت و درمان شهرستان فیروزآباد