سالمرگ آگوست کُنت

نسل آن روز اروپا در دهه‌های آغازین قرن نوزدهم دنبال راه برون‌رفتی از این مسمومیت بود و فلسفه‌ای تحققی را می‌طلبید که آگوست کُنت پای در میدان گذاشت. آگوست کُنت و یا به گفته پدر و مادرش ایزیدرو آگوست ماری فرانسوا کزاویه در ۱۹ ژانویه ۱۷۹۸، در مون‌پلیه فرانسه به دنیا آمد و در آستانه 60سالگی در ۵ سپتامبر ۱۸۵۷در پاریس در یکی از خانه‌های کوچه‌ی موسیولوپرنس در آغوش شاگردانش درگذشت. او طراح مثبت گرایی در علوم اجتماعی و بنیان گذارجامعه شناسی جدید و ابداع کننده لغت جامعه شناسی است. از اینرو آرا و نظریاتش از اهمیت ویژه ای بر خوردارند. سنت‌ها و آيين‌هاي دانشگاهي در نظر آگوست کنت بسيار تحقير‌آميز جلوه مي‌كرد و به كساني كه مي‌توانستند به سهولت در زمره يارانش قرار گيرند، عميقاً بدگمان بود.

آنچنان در مورد درستي نظرات خود ايمان داشت كه با ناشران و مريدان خود ستيز مي‌كرد و در برخورد با هواداران دلسوزي چون استوارت ميل و گروته (Grote)، هنگامي كه دريافت كه حمايت مالي آن‌ها به منزله تسليم آنان به سلطه معنوي او نيست، راه خشم در پيش گرفت. با اين همه هيچ يك از اين سختيها و يأسها در گسترش و تكامل برنامه‌هاي او براي اصلاح دخالت نيافت. برنامه‌هايي كه بسياري از آن‌ها در زمان مرگش(در 1857)، فقط به مرحله طرح اوليه رسيده بودند. کنت بر اولین نظریه پردازان جامعه‌شناسی به ویژه اسپنسر و دورکیم بسیار نفوذ داشت. بخشی از افکار او را باید به‌عنوان واکنشی در برابر انقلاب کبیر فرانسه و روشن اندیشی به شمار آورد که او آن را علت عمده این انقلاب می‌انگاشت. او از هرج و مرجی که در جامعه رواج یافته بود بسیار رمیده بود و به آن دسته از اندیشمندانی که بانی روشن‌اندیشی و انقلاب بودند، انتقاد داشت. به اعتقاد جورج ریتزر در «نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر»، او با کاتولیک‌های ضدانقلابی فرانسه به ویژه دوبونالد و دومیستر هم‌آواز و تحت تأثیرشان بود. وی همچنین از فرانسیس بیکن، فیلسوف انگلیسی که به آزمایش‌های استقرایی پایبند بود؛ توماس هابز، بارون دو منتسکیو، کانت و بیش از همه کلود هانری سن سیمون متأثر بود. کنت در جوانی، عمیقاً متأثر از اسمیت و ژان باتیست سه، اقتصاددانان سیاسی لیبرال بود.

 

ویل دورانت چه می‌گوید

ویل دورانت در کتاب ارزشمند تاریخ فلسفه خود، در تعریض زیرکانه و جذابی معتقد است که کُنت در جوانی عاشق بنجامین فرانکلین، نظریه‌پرداز سیاسی، سیاستمدار، فیزیکدان و فعال مدنی آمریکایی بود و در همان ایام تحت تاثیر القائات دبیر سن سیمون، طرفدار و شیفته این باور شد که اجتماع باید مانند امور طبیعی تحت قوانین علمی درآید و هدف اصلی هر فلسفه باید پیشرفت و ترقی سیاسی و اخلاقی بشریت باشد اما کُنت مانند اغلب کسانی که طالب اصلاح عالمند دریافت که حتی اصلاح خانه شخصی چقدر سخت و دشوار است و در 1827، پس از دو سال ازدواج ناهنجار، اختلال حواس پیدا کرد و خواست تا خود را در رودخانه سِن غرق کند و ما تا اندازه‌ای کتاب پنج جلدی «فلسفه تحققی» و چهار جلد کتاب «سیاست تحققی» را مدیون کسی هستیم که او را از غرق شدگی نجات داد.

به اعتقاد دورانت، این کتاب‌ها از لحاظ وسعت میدان عمل و تأملی که در آن به کار رفته، در قرون جدید، تالی «فلسفه ترکیبی» هربرت اسپنسر هستند.

نظریات و کارهای علمی کنت

عمده‌ترین نظریات، مفاهیم و کارهای علمی کنت عبارت‌اند از: اثبات گرایی (Positivism): مفهوم اثبات گرایی به روش تحقیقی کنت اطلاق می‌شود.

او اثبات‌گرایی را عامل اساسی پیشرفت انسان دانسته و مدعی بود که از طریق مشاهده و آزمایش و مقایسه می‌توان موفق به کشف پدیدارهای اجتماعی شد. او اصرار داشت که جامعه را می‌توان از طریق علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و همانند تحقیقات علمی در سایر علوم، موفق به کشف پدیدارهای عینی شد. او از این جهت به روش اثبات گرایی توجه خاص کرد و معتقد بود، بررسی شرایط اجتماعی و حل مشکلات اجتماعی فقط از طریق روش علمی امکان‌پذیر است. به بیان دیگر اصرار او به اثبات گرایی ناشی از بحران‌های اجتماعی بعد از انقلاب فرانسه بود که وجود تحقیق علمی را برای تبیین مشکلات اجتماعی ضروری می‌دانست.

مدل ارگانیکی آگوست کُنت

هر چند کنت تحقیق تجربی خاصی در باب جامعه ارائه نکرد ولی مدل یا انگاره‌ای را پیشنهاد کرد که بعدها به مدل ارگانیکی معروف شد. به این نظریه که جامعه با موجود زنده شباهت دارد، نخستین‌بار توسط کنت پرداخته شد. کنت در مقایسه بین موجود زنده و جامعه معتقد به شباهت‌های زیر بود:

ـ جامعه از اعضا و موسسات مختلف تشکیل شده و همانند ارگان‌های موجود زنده، کل واحدی را تشکیل می‌دهد.

ـ نهادهای اجتماعی همانند اعضا و اندام موجود زنده، ساخت و کارکرد خاصی دارند.

ـ اجزای جامعه همانند اعضاء موجود زنده با یکدیگر مرتبط بوده و به‌طور کلی در دوام و بقاء ساخت اصلی خود مؤثر و دخیلند. نکته دیگر این‌که جامعه هم مانند موجود زنده براساس قانون تکامل از مرحله ابتدایی و ساده به مرحله کامل‌تر و پیچیده‌تر رسیده است.

مهرداد نصرتی

No tags for this post.