رییس مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور بابیان اینکه جهاددانشگاهی در بحث مالکیت فکری خوب عمل کرده است گفت: در حال ترسیم یک نقشه راه هستیم تا بتوانیم همکاری مطلوب و گسترده‌ای با جهاددانشگاهی در این زمینه داشته باشیم.
سیامک اسلامی رییس مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور با اشاره به همکاری مرکز مالکیت معنوی با مراکز علمی و به‌خصوص جهاددانشگاهی گفت: تفاهم‌نامه همکاری سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور و جهاددانشگاهی در سال 1401 منعقدشده و برخی مفاد آن مربوط به مالکیت معنوی است که جهاددانشگاهی نیز در این زمینه خوب عمل کرده است.
وی با تأکید بر اهمیت حقوق مالکیت فکری در دنیای امروز، از چالش‌های موجود در این حوزه و برنامه‌های این مرکز برای بهبود وضعیت دارایی‌های ناملموس (نامشهود) کشور گفت.
اسلامی با اشاره به برنامه‌های مرکز مالکیت معنوی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز علمی، پژوهشی و فناوری، کسب‌وکارهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی و بنگاه‌های اقتصادی کشور در عرصه ملی و بین‌المللی، خاطرنشان کرد: از ابتدای خلقت بشر، موضوع مالکیت معنوی و حمایت از دارایی‌های فکری، همواره اهمیت داشته است ولی سازوکار حمایتی مشخص وجود نداشت. طی صدها سال گذشته همواره ایده‌پردازان و دانشمندان و مخترعان در حال ابداع و نوآوری بودند اما به علت فقدان ارتباطات گسترده، چارچوب توانمندسازی و نظام ثبت ایده، حمایت کاملی از آن‌ها انجام نمی‌شد. در آغاز دوره صنعتی جهان، پایه‌های حقوق معنوی مستحکم شد و به‌تدریج مخترعان و صاحبان کسب‌وکار به فکر ثبت و کسب حمایت از دارایی‌های فکری خود افتادند.
اندیشه پشت دارایی‌های فکری باید حفاظت شود.
وی با اشاره به اینکه اندیشه پشت دارایی‌های فکری باید حفاظت شود ادامه داد: مالکیت فکری به دو حوزه بزرگ شامل مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری تقسیم می‌شود. مالکیت صنعتی شامل مصادیقی مانند اختراع، طرح صنعتی، علامت تجاری و نشانه جغرافیایی است و مالکیت ادبی و هنری که به کپی‌رایت (حق نشر) معروف است به موضوعات مربوط به آثار هنری، ادبی، صوت و تصویر، بازیگری و غیره می‌پردازد. سال 1883 یک سال کلیدی در تاریخ بشر و حوزه دارایی‌های فکری است که اولین کنوانسیون راجع به حمایت از مالکیت صنعتی به‌عنوان کنوانسیون پاریس به تصویب برخی کشورهای جهان رسید و سه سال بعد کنوانسیون راجع به حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری به‌عنوان کنوانسیون برن در سال 1886، به تصویب رسید. این معاهدات بین‌المللی، یک نقطه عطف در تاریخ بشر هستند که حمایت از حقوق ناشی از مالکیت فکری اشخاص را ضابطه‌مند کرد و یکی از عوامل مؤثر در جهش و پیشرفت جوامع انسانی در 140 سال اخیر است. اکنون اختراعات ثبت می‌شوند و مخترع از مواهب آن بهره‌مند می‌شود، به همین ترتیب صاحبان کسب‌وکار می‌توانند از علائم تجاری خود حفاظت کنند و برندهای تجاری به رکن اساسی در سبد دارایی کسب‌وکارها تبدیل‌شده‌اند. همچنین خالقان آثار ادبی و هنری می‌توانند از مواهب مادی آثار خود بهره‌مند شوند و خالقان ایده، آسوده‌خاطر شدند که می‌توانند از ایده‌های خود، حفاظت کنند.
مرکز مالکیت معنوی و تمرکز بر امور فروبخش و فرابخش
اسلامی با اشاره به مهم‌ترین برنامه‌های این مجموعه گفت: این مرکز هم‌زمان به اقدامات فروبخش و فرابخش می‌پردازد. یعنی هم فرآیندهای ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری و نشانه‌های جغرافیایی صورت می‌گیرد و درعین‌حال دوره‌های آموزشی عمومی و تخصصی مالکیت فکری در کل کشور برای توانمندسازی متقاضیان برگزار می‌شود. در کنار این‌ها، اموری مانند ارتباط با سازمان‌های بین‌المللی،تفاهم‌نامه‌های همکاری مشترک با سایر کشورها و الحاق به کنوانسیون‌های جهانی انجام می‌پذیرد. یکی از اقدامات مهم مرکز مالکیت معنوی، تدوین سند ملی مالکیت معنوی است که بر اساس آن، تمام حوزه‌های مرتبط با مالکیت فکری اعم از آموزش، صنعت، بازرگانی، انرژی و محیط‌زیست، مشخص و اولویت‌بندی و برنامه‌های اجرایی به همراه دستگاه‌های مسئول و همکار به انضمام نقشه جامع مالکیت فکری کشور تدوین‌شده است. این سند می‌تواند پیوست مناسبی برای برنامه‌های توسعه کشور باشد زیرا همه اشخاص از کشاورز گرفته تا یک نویسنده و یا صنعتگر، در بخش‌های مختلف کشور و درنهایت تولید ناخالص داخلی ما نقش دارند و دارایی‌های معنوی اشخاص باید موردحمایت قرار گیرد.
مالکیت فکری مانند نام و نام خانوادگی هر شخص است
سیامک اسلامی تأکید کرد: مهم‌ترین هدف مرکز مالکیت این است که اهمیت حقوق مالکیت فکری را به عموم اشخاص جامعه نشان دهد و افرادی که می‌خواهند در این حوزه فعالیت کنند همه باید از اصول مالکیت فکری آگاه باشند. اولین نکته‌ای که باید در ذهن هر کس باشد این است که حقوق مالکیت فکری نیز مانند نام و نام خانوادگی هر شخص است واجد شخصیت است. نام من، حکم برند یا علامت من را دارد. از فواید این کار، این است که به افراد بیاموزیم که از ابتدا به برندهای خود اهمیت دهند و مانع از پایمال شدن حقوق معنوی خود شوند. همین‌طور در خصوص سایر جنبه‌های مالکیت معنوی مانند اختراعات، طرح‌های صنعتی، نشانه‌های جغرافیایی و حوزه‌های ادبی و هنری نیز، چنین رویکردی باید جاری باشد.
اسلامی با اشاره به اقدامات موردنیاز برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی در سطح بین‌المللی نیز گفت: در سطح جهانی 26 کنوانسیون در خصوص مالکیت فکری وجود دارد که از میان آن‌ها، کشور ما به 9 کنوانسیون ملحق شده است. ازجمله پیمان همکاری اختراع یا PCT و موافقت‌نامه مادرید که یک معاهده مهم مربوط به کسب‌وکارها و ثبت بین‌المللی علائم تجاری است و به‌واسطه آن، امکان ثبت علائم تجاری شرکت‌های تولیدی و بازرگانی و خدماتی ایران در سایر کشورهای جهان و برعکس، فراهم است. هم‌اکنون در اداره مادرید مرکز مالکیت معنوی، به‌طور روزانه به پرونده‌های ثبت بین‌المللی علامت تجاری رسیدگی می‌شود و این تسهیلات، به‌ویژه برای صادرکنندگان کشور، زمینه حمایت از حقوق علائم تجاری آن‌ها را در کشورهای مقصد، فراهم می‌کند و هم‌زمان از حقوق علائم تجاری شرکت‌های بین‌المللی در ایران نیز حمایت می‌شود.
جهاددانشگاهی در بحث مالکیت فکری خوب عمل کرده است
وی با اشاره به همکاری مرکز مالکیت معنوی با مراکز علمی و به‌خصوص جهاددانشگاهی گفت: تفاهم‌نامه همکاری سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور و جهاددانشگاهی در سال 1401 منعقدشده و برخی مفاد آن مربوط به مالکیت معنوی است. جهاددانشگاهی نیز در این زمینه خوب عمل کرده است و به‌عنوان نمونه پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و پارک علم و فناوری البرز، تجارب موفقی در این زمینه‌دارند. البته ما در حال ترسیم یک نقشه راه هستیم تا بتوانیم همکاری مطلوب و گسترده‌ای با جهاددانشگاهی در این زمینه داشته باشیم.
اسلامی اضافه کرد: بازطراحی خدمات مالکیت معنوی در دستور کار قرار دارد. ما درزمینه ارائه خدمات در حال بهبود مستمر هستیم و تا بهمن‌ماه امسال سامانه هوشمند مالکیت معنوی به بهره‌برداری کامل می‌رسد و متقاضیان ثبت مالکیت معنوی در سراسر کشور، باتجربه کاربری جدید و متفاوتی مواجه خواهند شد و همه این امور برای سهولت بیشتر در ارائه خدمت‌رسانی است. همچنین در بعد قانونی نیز در این زمینه تغییرات قابل‌توجهی انجام‌شده که در حال به‌روزرسانی وظایف و تکالیف ما در حوزه حقوق مالکیت فکری است. در حوزه بین‌المللی نیز برنامه‌های مشترکی با سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو) و برخی کشورها داریم. برای مثال، پروژه‌های توانمندسازی محیط مالکیت فکری برای فعالان نشانه‌های جغرافیایی در محصولات فرش، زعفران و پسته با همکاری وایپو در جریان است و برای توانمندسازی سایر محصولات ازجمله زیلوی میبد و خرمای پیارم حاجی‌آباد، و همچنین ارزیابی اختراعات و داوری و میانجی‌گری اختلافات مالکیت فکری نیز، تفاهم‌نامه مشترک چهارساله‌ای با کشور سوییس منعقدشده است.
کشور ما از نظر نشانه‌های جغرافیایی، غنی است
اسلامی با اشاره به پیشینه تاریخی کشور ما تأکید کرد: کشور ایران از پیشینه تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی بی‌نظیری برخوردار است. این پیشینه به حدی غنی است که می‌توان محصولات متنوع کشاورزی و صنایع منحصربه‌فردی را در سراسر کشور، مشاهده کرد که در حال تولید است. مرکز مالکیت معنوی با همکاری دستگاه‌های مربوط، تلاش ویژه‌ای برای ثبت ملی و بین‌المللی نشانه‌های جغرافیایی دارد تا افرادی که در این بخش‌ها زحمت می‌کشند و غالباً ناشناس باقی می‌مانند و در بازار، جایگاه مشخصی ندارند، از حاصل زحمات خود منتفع شوند. تاکنون 179 نشانه جغرافیایی به ثبت ملی و 69 نشانه جغرافیایی به ثبت جهانی رسیده است. برای مثال با توجه به عضویت کشور در کنوانسیون لیسبون، ده‌ها نشانه جغرافیایی فرش ایرانی به ثبت رسیده و محصولاتی مانند آبگینه تهران و منبت آباده، ثبت بین‌المللی شده است و این اقدام موجب می‌شود تا از حقوق ذینفعان در خارج از کشور حمایت و ارزش این نشانه‌ها حفظ شود.
سیامک اسلامی با اشاره به لزوم پیوستن ایران به حداقل 20 کنوانسیون بین‌المللی در حوزه مالکیت فکری گفت: به‌رغم اینکه عضو 9 معاهده جهانی هستیم ولی تکمیل پیوستن به کنوانسیون‌های مختلف بین‌المللی برای ما اهمیت خاصی دارد. همچنین الحاق به کنوانسیون‌های برن و رم در زمینه مالکیت ادبی و هنری، در دستور کار قرار دارد و از معدود کشورهایی هستیم که عضو کنوانسیون برن نشدیم. البته در دوره گذار هستیم و اگر از این مرحله عبور کنیم پیشرفت قابل‌توجهی خواهیم کرد. هم‌اکنون در حال پیوستن به موافقت‌نامه لاهه (ثبت بین‌المللی طرح‌های صنعتی)، موافقت‌نامه وین (طبقه‌بندی بین‌المللی عناصر تصویری علائم)، موافقت‌نامه استراسبورگ (طبقه‌بندی بین‌المللی اختراعات)، پیمان مراکش (تسهیل دسترسی به آثار منتشرشده برای افراد نابینا و کم‌بینا و توان‌خواه)، پیمان حقوق اختراع (استانداردسازی و تسهیل ثبت ملی و منطقه‌ای اختراعات)، پیمان حقوق علامت تجاری (استانداردسازی و تسهیل ثبت ملی و منطقه‌ای علائم تجاری) و همچنین سند ژنو موافقت‌نامه لیسبون (حمایت از اسامی مبدا و نشانه‌های جغرافیایی) هستیم. همچنین به‌موجب ماده 52 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور (مرکز مالکیت معنوی) نماینده کشورمان در سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو) است که یکی از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل متحد می‌باشد و مقر آن در ژنو سوییس است. در این راستا، مرکز مالکیت معنوی، هماهنگ‌کننده ملی امور مربوط به مالکیت فکری کشور با وایپو و سایر کشورهای جهان است.
اسلامی با اشاره به اهمیت حوزه آموزش در زمینه مالکیت فکری اظهار کرد: ما تعامل خوبی با وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی داریم و برنامه‌های مفصلی برای رشته‌های کلاسیک و غیرکلاسیک مالکیت فکری تدوین کرده‌ایم. ازلحاظ شاخص جهانی نوآوری، رتبه نسبتاً خوبی داریم و خوشبختانه کشور ما هرسال در این شاخص، رشد داشته و در سال 2022 رتبه ایران در این شاخص به 53 رسیده است، درحالی‌که این رتبه در سال‌های 2021 و 2020 به ترتیب 60 و 67 بود. این شاخص، چکیده زحمات تمام دستگاه‌های اجرایی و آموزشی و فناوری کشور است و حدود 10 عامل محاسباتی این شاخص، به‌طور مستقیم مربوط به عملکرد مرکز مالکیت معنوی می‌باشد.
رشته دکتری مالکیت فکری راه‌اندازی می‌شود
با توجه درخواست‌های متعدد جامعه علمی کشور و مطابق هماهنگی انجام‌شده با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در حال انجام هماهنگی‌های لازم برای راه‌اندازی دوره دکتری تخصصی مالکیت فکری با گرایش‌های مختلف هستیم و در گام نخست، مقرر است این رشته در برخی مراکز آموزشی ازجمله دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی و علامه طباطبایی تأسیس شود. یکی از برنامه‌های اجرایی مرکز مالکیت معنوی، تقویت مالکیت فکری در حوزه کلاسیک است و به‌صورت ویژه، دوره‌های ملی و بین‌المللی توانمندسازی کارشناسان، دانشجویان، پژوهشگران و اساتید مالکیت فکری را برگزار می‌کنیم. در شهریور 1401، نخستین مدرسه تابستانی مالکیت فکری را با همکاری آکادمی سازمان جهانی مالکیت معنوی برگزار کردیم که بازخوردهای خوبی در میان فراگیران داشت. دوره‌های بین‌المللی مالکیت فکری در موضوعات متنوع و کاربردی، به‌طور مستمر در حال برگزاری می‌باشد و متناسب با نیاز مخاطبان، طراحی می‌شود. همچنین دوره‌های آموزش کاربردی مالکیت فکری ویژه کسب‌وکارهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی کشور در حال برگزاری می‌باشد و در حال تدوین برنامه مشترک آموزشی با همکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران هستیم.
اسلامی در گفتگو با بازارکار در پایان با اشاره به اهمیت بی‌بدیل حقوق مالکیت فکری تأکید کرد: مالکیت فکری، یک روح سیال است. دنیای امروز، دنیای مالکیت فکری می‌باشد و خواسته من از عموم اشخاص جامعه این است که بیش‌ازپیش به دارایی‌های غیرملموس خود اهمیت دهند زیرا ارزش دارایی‌های معنوی، هر روز در حال افزایش است.