ردپای ژنتیک، شیوه ای نوین برای سرشماری یوزپلنگ

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، هومن جوکار در نشست خبری با اشاره به جمعیت کوچک و اندک یوزپلنگ آسیایی در ایران، افزود: شرایط به حدی بحرانی است که کوچکترین مسئله ای می تواند این وضعیت بحرانی را تشدید کند.
وی با مرور فعالیت های پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، اظهار کرد: همزمان با آغاز این پروژه، روش و ابزار اندازه گیری جمعیت یوزپلنگ آسیایی، استفاده از ردپاها و آثار یوزپلنگ بود، اما با ورود و نصب دوربین های تله ای در سال 2002 به عنوان روش پایش نوین جهانی، شیوه اندازه گیری جمعیت یوز نیز تغییر کرد. 
جوکار خاطرنشان کرد: نتایج به دست آمده از روش دوربین های تله ای تقریبی است و نمی توان به طور قاطع با استفاده از این ابزار، جمعیت یوز را اعلام کرد به گونه ای که به طور مثال، در الجزایر شاهد بودیم به رغم نصب 400 دستگاه دوربین تله ای در محل زیستگاه یوزپلنگ آسیایی، هیچ تصویری از یوزپلنگ توسط این دوربین ها ثبت نشد. 
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی افزود: در ایران نیز تجربه مشابهی وجود دارد و به رغم نصب 80 دوربین تله ای در منطقه توران استان سمنان به مدت 2 ماه، هیچ تصویری از یوزپلنگ ثبت نشده است اما تنها مدتی پس از جمع آوری دوربین ها، درست در همان منطقه شخصی توانست با دوربین شخصی از یک یوزپلنگ ماده و سه توله اش تصویربرداری کند.
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی اشاره ای هم به محدودیت های ایجاد شده برای سرشماری یوز با استفاده از دوربین های تله ای داشت و اعلام کرد: به همین دلیل، سرشماری یوزپلنگ به روش 'ردپای ژنتیک' کلید خورده است. 
وی در توضیح این روش گفت: در این روش، با جمع آوری نمونه سرگین یوزپلنگ ها از طبیعت و انجام آزمایش های ژنتیکی، اطلاعات ارزشمند و دقیقی از جمعیت، نسبت سنی و نسبت جنسی یوزپلنگ ها به دست خواهد آمد، کار نمونه برداری از سرگین ها از پاییز آغاز خواهد شد. 
وی خاطرنشان کرد: تجربه چند سال گذشته نشان داده است که اصولا یوزپلنگ های ماده، کمتر در عکس های دوربین های تله ای دیده می شوند به گونه ای که می توان گفت به طور میانگین، کمتر از 10 درصد یوزپلنگ هایی که جلوی دوربین قرار گرفته اند، ماده ها بوده اند. 
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با بیان اینکه از طرف دیگر در زیستگاه های جنوبی تر یوز، مانند زیستگاه های استان یزد مدت ها است که یوزپلنگ ماده ای مشاهده نشده، ادامه داد: در بررسی علت این مسئله، به چند نکته برخورد کردیم، نخست این که در این زیستگاه ها مدت ها است که دوربین گذاری گسترده برای پایش جمعیت یوز انجام نشده است، همچنین با بررسی فاکتورهایی مانند جمعیت طعمه یوز، امینت زیستگاه و وضعیت اقلیمی در منطقه حفاظت شده کوه بافق به غیر از افزایش مشاهده پلنگ به عنوان یک رقیب اصلی یوز، تغییر محسوسی به چشم نمی خورد. 
وی افزود: حتی در سایر زیستگاه های استان یزد که شرایط برای زیست یوزپلنگ بهتر شده، بازهم روند کاهش مشاهدات یوز ادامه داشت، به گونه ای که طی سه سال گذشته ما در یزد هیچ یوزپلنگ ماده ای را با دوربین تله ای ثبت نکردیم که این امر نگران کننده است. 
جوکار ادامه داد: یکی از راهکارها، بررسی زیستگاه های میانی است که منظور از آن، مناطقی خارج از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست است که هیچگاه مورد پایش قرار نگرفته اند زیرا این احتمال وجود دارد که یوزهای دیگری در این مناطق زندگی می کنند یا آن که بخشی از جمعیت 10 زیستگاه اصلی به این مناطق مهاجرت کرده اند. 
وی با بیان اینکه اکنون تیمی از کارشناسان پروژه، اردیبهشت ماه امسال بررسی زیستگاه های میانی را آغاز کردند، اظهار کرد: این بررسی با پرسش از اهالی محلی، بررسی میدانی و استفاده از دوربین های تله ای انجام می شود و نتایج این بررسی، سیاست ها و اقدامات آینده پروژه درباره زیستگاه های جنوبی یوزپلنگ را تعیین خواهد کرد زیرا در صورت وجود شواهدی از یوزپلنگ در زیستگاه های میانی، اقدامات حفاظتی برای این زیستگاه ها انجام خواهد شد و در صورت منفی بودن پاسخ بررسی ها، تاسیس ذخیره گاه گونه های کویری ایران در دستور کار قرار خواهد گرفت. 
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در خصوص ذخیره گاه گونه های کویری ایران با شرح این که این ذخیره گاه محیطی محصور و وسیع به اندازه یکی از مناطق چهارگانه خواهد بود، خاطرنشان کرد: این ذخیره گاه از میان یکی از زیستگاه های اصلی یوز انتخاب و یک یوز ماده به این ذخیره گاه منتقل خواهد شد تا در شرایطی امن تر و در زیستگاه اصلی زادآوری انجام شود. در حال حاضر پارک ملی سیاهکوه برای این منظور پیشنهاد شده است اما هرگونه اقدامی در این باره، منوط به نتیجه بررسی زیستگاه های میانی است. 
وی تاکید کرد: این در حالی است که در همین زمان، افزایش جمعیت یوز در میاندشت مشخص است.

*** جاده عباس آباد در محور سمنان- مشهد ایمن سازی می شود
جوکار با اشاره به کشته شدن 6 یوزپلنگ آسیایی در محور عباس آباد (سمنان به مشهد) طی سه سال گذشته، گفت: در موضوع تصادف یوزپلنگ ها ما با یک غافلگیری رفتاری در یوزها مواجه شدیم. 
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی توضیح داد: اینطور نبود که ما بی هیچ اقدامی منتظر کشته شدن یوزها در جاده باشیم زیرا طی دو حادثه پنج یوز از دست دادیم و این به دلیل رفتار عجیب یوزها در تصادف جاده ای بود.
جوکار ادامه داد: معمولا زمانی که یکی از یوزها در جاده تلف می شود، بقیه یوزها به آن منطقه باز می گردند، بنابراین در تصادف آخر که یک یوزپلنگ در جاده تلف شد بلافاصله همه نیروهای خود را به آن منطقه فرستادیم و اجازه ندادیم که یوزپلنگ های دیگر به محل تلف شدن این یوز برگردند و آسیب ببینند.
وی توضیح داد: از آنجا که مخاطرات در این محور بسیار زیاد بود؛ جلسات متعددی را با وزارت راه و شهرسازی برای ایمن سازی این منطقه تشکیل دادیم، مسئولان وزارت راه و شهرسازی معتقد بودند بدون انجام کار کارشناسی دقیق، انجام این پروژه ممکن نیست زیرا ممکن است میلیاردها تومان برای فنس کشی قسمتی از جاده هزینه شود، اما یوزپلنگ از قسمت دیگری عبور کند و دچار حادثه شود. 
جوکار افزود: بنابراین با بودجه ای که بیمه دانا به ما تخصیص داد مطالعاتی را در این زمینه انجام دادیم و با کار کارشناسی انجام شده، مشخص شد که چه بخش هایی باید ایمن سازی شود، وزارت راه و شهرسازی نیز با این مساله موافقت کرد و بودجه آن نیز مصوب شده است و تنها چند مسئله فنی باقی مانده و به زودی پروژه ایمن سازی این محور آغاز می شود.
وی با اشاره به اینکه ایمن سازی جاده بحث پیچیده ای است، گفت: برای نمونه پیشنهاد داده شد که تابلوهای هشدار برای کاهش سرعت خودروها نصب شود اما پلیس راهور گفت؛ تجربه ما نشان می دهد که برخی مردم حتی برای حفظ جان خودشان در جاهایی که بارها هشدار داده شده سرعتشان را کم کنند، اقدام به این کار نمی کنند چه برسد به اینکه بخواهند برای یوزپلنگ این کار را انجام دهند؛ بنابراین این گزینه حذف شد و تصمیم به فنس کشی گرفتیم و قرار شد مطالعه شود که برای محل عبور یوزپلنگ با توجه به اهمیت انتقال ژنتیکی زیرگذر یا روگذر احداث شود، مجددا براساس مطالعات انجام شده مشخص شد؛ برای گوشتخواران زیرگذر مناسب تر است.
وی افزود: بیش از 30 زیرگذر در این محور وجود داشت که ما در برخی از آنها برای بررسی شرایط دوربین نصب کردیم که متاسفانه مردم دوربین ها را بردند اما در نهایت مشخص شد که زیرگذر گزینه مناسبی است، البته در صورت پاسخ ندادن این روش، تعبیه روگذر نیز برای مراحل بعد پیش بینی شده است.
جوکار خاطرنشان کرد: ایمن سازی جاده عباس آباد پیش از فصل سرما که تردد و جابه جایی یوزپلنگ ها بیشتر می شود، صورت خواهد گرفت. 
به گفته وی محور خطرناک تر دیگر که در اولویت قرار دارد محور ساغند است که باید برای ایمن سازی آن اقدام شود.
جوکار با اشاره به کریدورهای ایجاد شده برای حیات وحش گفت: کریدوری در یزد ایجاد شده که مردمی است و جامعه محلی از آن حفاظت می کنند که موجب افزایش جمعیت حیات وحش شده است. کریدور دیگری نیز داریم که یک شخص بدون نیت شکار آن را حمایت می کند، اما نقطه ضعف ما منطقه ای میان میاندشت و توران است که در آنجا هنوز شروع به مطالعه نکرده ایم، داوطلبانی برای ایجاد کریدور حیات وحش در آنجا بوده اما در تلاشیم که شیوه پایداری را برگزینیم و ترجیحا از جوامع محلی برای این کار استفاده کنیم.
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی افزود: زیستگاهی برای یوزپلنگ آسیایی به وسعت توران در کرمان وجود دارد که به دلیل ناامنی منطقه تاکنون نتوانسته ایم آنجا را بررسی کنیم یا دوربین تله ای نصب کنیم بنابراین در مورد این زیستگاه اطلاع چندانی نداریم.
جوکار وجود سگ های گله در زیستگاه های شمالی را تهدیدی جدی برای یوزپلنگ دانست و گفت: باید به روشی دست پیدا کنیم که دام ها با تهیه آغل های دیگر به بخش دیگری منتقل شوند، همچنین در برخی از زیستگاه ها مستثنیات مردم وجود دارد که باید خریداری شود زیرا شاهد ایجاد آسیب برای یوزپلنگ ها از سوی سگ های نگهبان و جوامع محلی بودیم.
*** یوزپلنگ گونه بسیار دشواری برای حفاظت است
مرتضی اسلامی مدیرعامل انجمن یوزپلنگ نیز در این نشست با بیان اینکه تاکنون تنها دو یوزپلنگ ماده توسط دوربین های تله ای شناسایی و ثبت شده اند، گفت: اگرچه روش تخمین جمعیت با استفاده از دوربین های تله ای، دقیق نیست اما مسئله مهم این نیست که در صورت عدم تشدید روش های حفاظت از یوزها، این گونه تا انتهای دهه 90، منقرض خواهد شد. 
وی با بیان اینکه جمعیت و پراکندگی یوزپلنگ آسیایی با کاهش چشمگیری روبه رو شده و وضعیت بحرانی است، افزود: همه دستگاه های دولتی، مردم، سمن ها و رسانه هاباید برای حفظ این گونه ارزشمند تلاش کنند. 
اسلامی ضمن تاکید بر این موضوع که اعلام وضعیت بحرانی برای یوزپلنگ آسیایی به معنای زیرسوال بردن روش ها و تلاش ها برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نیست، تصریح کرد: اگر این تلاش ها نبود، شاید امروز شاهد انقراض این گونه بودیم. 
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ خاطرنشان کرد: به رغم همه کاستی ها و ضرورت افزایش اقدامات و حمایت ها، اقدامات پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، مانع از افزایش سرعت انقراض شده است.
به گفته وی، فاز سوم پروژه پایش ملی یوزپلنگ آسیایی تا پایان سال 95 تکمیل می شود و در آن زمان می توان به اطلاعات قابل قبول تر و مطمئن تری دست یافت.
اسلامی با اشاره به تهدیدهای کنونی برای حفظ و افزایش جمعیت یوزپلنگ آسیایی، اظهار کرد: زندگی عشایری و مهاجرت عجیب و پیچیده یوزها، حفاظت از آن ها را بسیار دشوار کرده به گونه ای که می توان گفت یوز گونه بسیار دشواری برای حفاظت است. 
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ادامه داد: مهاجرت یوزها دارای نکته منفی، دشوار کردن حفاظت و نکته مثبت، حفظ ارتباط جمعیت ها است.
به گفته وی، شکار و تصادف جاده ای، کاستی های موجود در حفاظت از کریدورهای مهاجرتی یوزها، سگ های گله، کمبود نیوری محیط بانی را از جمله چالش های حفاظت از یوز برشمرد و افزود: استفاده از توان بخش خصوصی در کنار توان دولتی، خریداری و آزادسازی مستثنیات در مناطق حفاظت شده، افزایش فعالیت های آموزشی در روستاهای حاشیه یوز، افزایش مشارکت مردمی در بحث حفاظت از طرق مختلف همچون گسترش اکوتوریسم در روستاهای حاشیه ای، افزایش تعداد محیط بانان و امکانات مورد نیاز آن ها از جمله اقدامات ضروری برای حفظ این گونه ارزشمند است.
اسلامی ضمن تاکید بر ضرورت ممنوعیت کامل فعالیت هایی همچون جاده سازی و معادن در مناطق حفاظت شده، تصریح کرد: اگرچه اکنون در برخی زیستگاه ها هیچ گزارشی از مشاهده یوز وجود ندارد، اما این معنای حذف این مناطق از پروژه های حفاظتی نیست بلکه باید با ارتقاء حفاظت زمینه را به گونه ای ایجاد کرد که در صورت مهاجرت و جابه جایی یوزها، امکان زیست در این زیستگاه ها برای آن ها فراهم شود. 
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ گفت: یکی از موفقیت های ما این است که به رغم عدم دانش ما در خصوص یوزپلنگ آسیایی در ابتدای دهه 80، اکنون سطح وسیعی از اطلاعات در مورد این گونه داریم که البته همچنان نیازمند تکمیل و افزایش آن هستیم. 

No tags for this post.