سال های فراوانی از پایان جنگ تحمیلی و خانمان سوز عراق علیه کشورمان ایران می گذرد، اما هنوز زمین های بسیاری از کشور ما آلوده به مین هستند و نیاز به پاک سازی گسترده دارند. محققان کشور در این زمینه مطالعه ای را انجام داده و بر تعهدات عراق در این خصوص تاکید کرده اند.
مقابله نظامی حکومت‌ها با یکدیگر، سبب کشته شدن جمعیت و آوارگی آنها، خرابی زیرساخت‌ها و مسائلی از این دست می‌شود. پس از اتمام جنگ، بازماندگان و آوارگانی که به موطن خود باز می‌گردند تا سال‌ها با مشکلات ناشی از جنگ دست به گریبان‌اند و این مشکلات، اغلب تهدید کننده حیات آنها نیز هست. در این میان آثار قابل انفجاری نیز از جنگ بر جای می‌ماند که تا مدت‌ها پس از اتمام جنگ و اتمام فعالیت‌های بازسازی، جان ساکنان را تهدید می‌کنند. مهمات عمل نکرده، ادوات جنگی منهدم نشده و مین‌ها بخشی از این بقایا هستند که عامل اساسی در تهدید جان ساکنان به شمار می‌آیند.
بنابر گفته پژوهشگران، کشور ایران پس از هشت سال جنگ ناخواسته و تحمیلی آغاز شده توسط عراق، بالغ بر ۱۲ هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع از مناطق تحت پوشش جنگ را در شرایط کنونی درگیر مشکلاتی کرد که مهم‌ترین آنها آلودگی به مین و مهمات عمل نکرده است؛ امری که هر ساله به کشته و مجروح شدن افراد زیادی منجر می‌شود. بر اساس آخرین آمار سازمان ملل متحد حدود ۱۶۰ میلیون مین عمل نکرده در ۷۰ کشور جهان مدفون است و سالانه ۲۴ هزار غیر نظامی توسط مین‌های زمینی کشته یا مجروح می‌شوند.
طبق اعلام مرکز اطلاعات ملل متحد، در ایران سالانه بیش از ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر کشته و مجروح جدید ناشی از بقایای این گونه مواد منفجره هستند که بیش از ۸۰ درصد از این قربانیان را غیر نظامیان تشکیل می‌دهند. بر این اساس، ایران با دارا بودن حدود ۱۶ میلیون مین خنثی نشده بعد از مصر دومین کشور آلوده به مین دنیاست.
این موضوع باعث شده محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و واحد نجف‌آباد مطالعه ای را طرح ریزی و اجرا کنند که در آن به بررسی تعهدات دولت عراق در خصوص مناطق مین‌گذاری‌شده ایران در جنگ تحمیلی پرداخته شود.
بر اساس این تحقیق، پذیرش قطعنامه 598 از جانب ایران، هرچند پایان مخاصمه مسلحانه بین دولت‌های ایران و عراق بود، اما برای بسیاری از مردم ایران به‌ویژه در مناطق مرزی غرب کشور پایان جنگ و خونریزی نبود. در واقع، مصیبت‌های دست و پنجه نرم کردن هر روز مردم این مناطق با مین‌های کاشته‌شده توسط عراق در طول جنگ تحمیلی، کمتر از زمان جنگ نبود. ازاین‌رو الزام حقوقی دولت عراق به اعلام مناطق مین‌گذاری‌شده در طول جنگ با ایران و پاکسازی آنها از مهم‌ترین دغدغه‌های دولت و مردم ایران است.
به گفته صابر نیاورانی، استادیار و محقق گروه حقوق عمومی و بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و همکارش، «پس از الحاق دولت عراق به پروتکل دوم کنوانسیون منع یا محدودیت استفاده از سلاح‌های متعارف خاص که به‌شدت آسیب‌رسان فرض شده یا آثار کورکورانه دارد و کنوانسیون اتاوا، راه برای الزام دولت عراق به پاکسازی میادین مین ایران بسیار بیشتر از پیش مهیا شده است، اما به‌نظر می‌رسد گام ابتدایی در این زمینه، با وجود تعهدات عرفی، الحاق خود دولت ایران به این کنوانسیون‌ها باشد.
آنها می گویند: در این خصوص، الزامات دولت عراق در خصوص مناطق مین گذاری شده در ایران بر طبق تعهدات بین المللی شامل موارد زیر است: 1) الزام دولت عراق به عدم استفاده و نقل و انتقال مین، 2) الزام دولت عراق به کمک به مأموران و قربانیان مین، ۳) الزام دولت عراق به ثبت اطلاعات مربوط به مین‌ها و شفاف‌سازی، ۴) الزام دولت عراق به اعلام پاکسازی مناطق مین‌گذاری شده، 5) الزام دولت عراق به فراهم آوردن تجهیزات همکاری و مساعدت جهت پاکسازی مناطق مین گذاری شده.
طبق اطلاعات ارائه شده در این تحقیق، الحاق و پذیرفتن عهدنامه‌ها و کنوانسیون‌های منع استفاده و به کارگیری مین از جانب دولت عراق، هیچ شکی در الزام‌آور بودن آن معاهدات از لحاظ حقوقی برای دولت عراق و وجود راه های الزام عراق جهت اجرای این معاهدات باقی نمی‌گذارد.
نیاورانی و همکارش می گویند: تجربه جنگ‌های اخیر نشان می‌دهد وضعیت نبردهای کلاسیک کاملاً تغییر شکل داده است. این نبردها مبتنی بر حملات هوایی تهاجم زرهی و عملیات متحرک هوایی هلی برن هستند و مین گذاری کمتر می تواند در این باره مفید باشد.
به بیان این محققان، بنابراین تغییر شیوه نبرد، کارایی مین‌های ضد نفر زمینی را به عنوان یک سلاح دفاعی به شدت کاهش داده است و به منظور حفاظت از مرزها می‌توان از راه‌های جایگزین همانند حصارهای برقی، دیوارکشی، احداث کانال، پهپاد و نظایر آن ها استفاده کرد و در هر صورت، آن چه ضرورت فوری دارد امر پاکسازی میادین مین است که به همکاری بین المللی نیاز دارد.
البته در این رابطه، باید به تحریم های ظالمانه بین المللی نیز اشاره کرده که توان کشور را در این خصوص کاهش داده است. برای مثال سرویس اقدام علیه بین سازمان ملل که تمامی فعالیت‌های مربوط به آلودگی تسلیحاتی در دنیا را برنامه ریزی و بودجه ریزی می‌کند تا کنون هیچ کمکی در این راستا به ایران نکرده است. در حالی که کشورهای همسایه ما مانند افغانستان و عراق در طول چندین سال گذشته صدها میلیون دلار کمک نقدی و تجهیزاتی مرتبط دریافت کرده اند. گفتنی است این یافته ها که بر اهمیت یافتن راهی برای پذیرش معاهدات بین المللی به منظور به کارگیری تعهدات دولت عراق در پاک سازی میادین مین ایران دارند، در «فصل نامه مطالعات حقوق عمومی» متعلق به دانشگاه تهران منتشر شده اند.
گزارش: محمدرضا دلفیه
No tags for this post.