گردشگری کشاورزی، یکی از چندین حوزه گردشگری است که این روزها توجه زیادی در سرتاسر دنیا به آن می شود. همچنین طی دهه های اخیر، نظریات ارائه شده در زمینه توسعه روستایی به سرعت در حال تغییر مسیر از توجه صِرف به افزایش تولید به سوی ویژگی های چندبعدی و چندکارکردی فعالیت های کشاورزی بوده اند.
به گزارش سیناپرس،مهم ترین مفهوم نظری که به ویژه طی دو دهه گذشته درزمینه خط سیر کشاورزی در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه مطرح شده، این است که کشاورزی از عرصه «تولید گرایی» به «فراتولیدگرایی» حرکت کرده است.
دوره تولیدگرایی به سبکی از سیاست و فعالیت کشاورزي اشاره می کند که با افزایش مصرف نهاده ها به ویژه نهاده های شیمیایی تأکید بر حداکثر کردن تولید محصولات کشاورزي دارد، ساختار سیاست گذاری غالب آن بالا به پایین است و عمدتاً از فنونی استفاده می کند که باعث تخریب شدید محیط زیست در مناطق کشاورزی شده است.
اما بر اساس گفته متخصصان، بحران های ایجادشده درنتیجه دنبال کردن چنین الگویی، در دهه 1980 موجب شد که تدابیری برای جبران اثرات منفی سبک تولیدگرایی اندیشیده شود. این قبیل اصلاحات به تدریج منجر به ظهور دوره گذار از تولیدگرایی به سبک جدیدی شد که فراتولیدگرایی نامیده می شود.
کاهش در شدت عملیات زراعی، تنوع بخشی به اقتصاد روستایی، حرکت از تولید صِرف محصولات کشاورزی به سمت مصرف نه تنها مصرف غذا و الیاف، بلکه مصرف خروجی های غیرکالایی ایجادشده توسط کشاورزی، ازجمله تنوع زیستی، مناظر و چشم انداز ایجادشده توسط کشاورزی، حفظ محیط زیست و سکونتگاه های حیوانات و حیات وحش، کاهش نقش دولت در سیاست گذاری و درگیری تولیدکنندگان در مرکز فرایند تصمیم گیری و استفاده از تکنیک، ازجمله ویژگی هاي سیستم های زراعی سازگار با محیط زیست در دوره فراتولیدگرایی هستند.
دراین راستا محققان کشور به منظور توسعه این نوع گردشگری، پژوهشی را انجام داده و مواردی را توصیه کرده اند.
محققانی از موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه تهران در این خصوص، اقدام به انجام پژوهشی کرده اند که در آن، برخی از عوامل موثر بر توسعه گردشگری کشاورزی در باغ‌های مرکبات مورد تبیین قرار گرفته اند.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش، پرسشنامه بوده است. این پرسشنامه توسط تعداد قابل توجهی از باغداران مرکبات تک کارکردی و چندکارکردی در سه استان مازندران، گیلان و گلستان تکمیل شده و سپس داده های حاصل از آن، با استفاده از روش های آماری، تجزیه و تحلیل شده اند.
نتایج بررسی های انجام شده روی این اطلاعات نشان می دهد: عواملی چون شرکت در دوره‌های کارآفرینی، میزان دانش و مهارت در توسعه گردشگری کشاورزی، مهارت و روحیه کارآفرینی باغداران و نگرش آن ها نسبت به متنوع‌سازی فعالیت های کشاورزی، به شکل بسیارزیادی در پذیرش گردشگری کشاورزی موثر هستند.
بر اساس گفته های مریم محمودی، استادیار و محقق موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی واقع در کرج و همکارانش، تغییرات ایجادشده درزمینه کاهش وابستگی کشاورزان به حمایت هاي دولت و همچنین تغییر تقاضاها و بازار در بخش کشاورزی کشور، این انگیزه را چه به صورت تحمیل شده و چه به شکل خود انگیخته در بهره برداران ایجاد کرده و خواهد کرد که کارآفرین تر بوده، هویت و نقششان را به عنوان کشاورز صرف مورد بازنگری قرار داده و بازارهاي جدید و مشاغل جدیدی را مجدداً پیکربندی کنند.
آن ها می گویند: از این رو، باید سازوکارهایی وجود داشته باشند که این گونه فرصت هاي کارآفرینی را تقویت کرده و باعث شوند که کشاورزان به منظور مقابله با چالش های رو به روی خود، کسب و کارهاي زراعی را مجدداً جهت گیری و پیکربندی کرده و مهارت های کارآفرینی خود را توسعه دهند.
نتایج این مطالعه تائید می کنند که دانش و مهارت کارآفرینی بهره برداران، یکی از متغیرهاي تأثیرگذار بر پذیرش و اجراي چندکارکردی کردن کشاورزی و متنوع سازی فعالیت کشاورزی ازجمله ارائه خدمات گردشگری کشاورزی است. از این رو تقویت مهارت های کارآفرینی به عنوان یک پاسخ خلاق و نوآورانه نسبت به تغییرات محیط ازجمله چندکارکردی گرایی کشاورزی است. چراکه کارآفرینی، نیرویی است که سایر منابع را براي برآورده کردن تقاضاهای پاسخ داده نشده بازار بسیج می کند.
به اعتقاد محمودی و همکارانش، هرچند که مقوله چندکارکردی بودن کشاورزی، سیاست گذاران را به اصلاح در سیاست های کشاورزی وادار می سازد، اما در برابر این گونه اقدامات بایستی انتظار داشت در رفتار کشاورزان نیز تغییراتی ایجاد شود.
آنها می افزایند: در این راستا، نظام ترویج کشاورزی می بایست کشاورزان را به سمت رفتارهای کارآفرینانه در کشاورزي سوق دهد و آن ها را تشویق کند که هویت و نقش خود را به عنوان کشاورز در روش جدید مورد بازبینی قرار دهند. یکی از راهکارهای توسعه مهارت های کارآفرینی و همچنین متنوع سازی کسب و کارهاي زراعی، ارائه آموزش های کارآفرینی است که تأثیر این متغیر در اجرا و ارائه خدمات گردشگری کشاورزی نیز در پژوهش ما، معنی دار تشخیص داده شد.
به گزارش سیناپرس، این یافته های جالب توجه که می توانند در ایجاد و گسترش پدیده گردشگری کشاورزی نقش اثرگذاری داشته باشند، در فصل نامه مطالعات مدیریت گردشگری متعلق به دانشگاه علامه طباطبایی منتشر شده اند.
گزارش: محمدرضا دلفیه