جایگاه اول ایران در تولید مقالات علوم رایانه ای در خاورمیانه

بررسی آمار مقالات منتشر شده توسط محققان ایرانی در پایگاه استنادی اسکوپوس بین سال های 1996 تا 2013 نشان می دهد که ایران با ثبت 28 هزار و 588 مقاله در این پایگاه توانسته است رتبه جهانی خود از نظر تعداد مقالات سالیانه از رتبه 45 در سال 1996 به رتبه 17 در سال 2013 ارتقا دهد و مقام اول را در بین کشورهای خاورمیانه کسب کند.

شاخص های ذکر شده از جنس شاخص های خروجی و از دستاوردهای تحقیق و توسعه اند که در فرآیند نوآوری مورد توجه خاص سیاستگذاران قرار دارند.

شاخص های ارزیابی مقالات

شاخص های ارزیابی مقالات علمی در مجلات معتبر به دو دسته کمی و کیفی تقسیم می شوند. هدف در شاخص های کمی اندازه گیری تعداد مقالات چاپ شده در طول سال های مختلف است اما این شاخص ها به تنهایی برای ارزیابی مقالات علمی کافی نیستند و به همین دلیل شاخص های دیگری میزان ارجاع به مقالات (Citation) تعداد ارجاع به خود (Self-Citation) و شاخص اچ (H-Index) برای بررسی کیفیت مقالات مورد استفاده قرار می گیرند.

– میزان ارجاع به مقاله: نشان دهنده تعداد کل ارجاعات داده شده به مقاله های یک کشور مشخص است.

– تعداد ارجاع به خود: نشان دهنده تعداد ارجاعاتی است که نویسندگان یک مقاله به مقالات قبلی کشور خود می دهند.

شاخص اچ: این شاخص، بهره وری و تاثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت عددی نمایش می دهد و با درنظر گرفتن تعداد مقالات پر استناد افراد و تعداد دفعات استناد آن مقالات توسط دیگران محاسبه می شود.

این شاخص تلاش می کند که بهره وری علمی و تاثیر علمی کشورها را بسنجدو به طور نمونه شاهص h ایران که 72 است به این مهناست که در کشور 72 مقاله به جهان عرضه شده اند که در طول مدت ارزیابی حداقل 72 بار مورد ارجاع قرار گرفته اند.

به مرور زمان شاخص h کشورها افزایش می کند. به طور نمونه اگر ایران 71 مقاله داشته باشد که 80 بار مورد ارجاع قرار گرفته باشند یک مقاله با 72 ارجاع و 8 مقاله با 71 ارجاع داشته باشد شاخص h کشور 72 خواهد بود اما زمانی که مقاله 72 ام و 8 مقاله پر ارجاع دیگر 80 بار مورد ارجاع قرار بگیرند شاخص h کشور به 80 می رسد.

وضعیت ایران از نظر مقالات حوزه علوم رایانه در بین کشورهای خاورمیانه

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تعداد مقالات علوم رایانه تا پایان سال 2013 (در فاصله سال های 1996 تا 2013 ) بر اساس پایگاه اسکوپوس 28 هزار و 588 مقاله بوده است.

یکی از نکات این جدول این است که ایران در مجموع سال های 1996 تا 2013 موفق به کسب رتبه جهانی 22 دنیا شده است که توانسته با این مقام در بین کشورهای خاورمیانه رتبه اول را کسب کند اما مجموع مقالات سال 2013 موفق به کسب رتبه هفدهم دنیا شده است.

یکی از معیارهای ارزیابی مقالات، تعداد ارجاعات است به طور کلی افزایش تعداد ارجاعات(اعم از ارجاع به خود و ارجاعات کشورهای دیگر) مطلوب است.

با توجه به داده های جدول بالا تعداد ارجاع به خود به تعداد کل ارجاعات در 4 کشور ایران،ترکیه، رژیم اشغالگر قدس و مصر به ترتیب 24.42، 17.58 ، 12.96 و 12.52 درصد بوده است که نشان نمی دهد ایران بیشترین درصد ارجاع به خود را داشته است.

همچنین این اعداد نشان می دهند که 75.59 درصد مقالات علوم رایانه ایران از خارج از کشور مورد ارجاع قرار گرفته اند.

معیار دیگر ارزیابی مقالات، تعداد ارجاع به ازای هر مقاله یا میانگین ارجاع مقالات است. داده های جدول نشان می دهند که میانگین تعداد ارجاع به مقالات ایران در حوزه علوم رایانه در فاصله 1996 تا سال 2013 حدود 6.12 درصد و در رقابت با رژیم اشغالگر قدس(13.54) است و کشور قطر با حدود 26.87 درصد میانگین ارجاع به مقالات در این حوزه ار فناوری، در صدر کشورهای منطقه قرار دارد.

این شاخص علاوه بر کیفیت مقالات نشان می دهد مقالات کدام کشور از قدمت بیشتری برخوردار اند،زیرا به طور طبیعی مقالات جدیدتر نسبت به مقالات قدیمی تر مورد ارجاع قرار می گیرند.چون مقالات جدیدتر برای مورد ارجاع قرار گرفتن نیاز به فرصت دارند.

شاخص H 72 برای ایران

شاخص اچ(H-Index) پارامتری برای نشان دادن میزان تاثیرگذاری یا کیفیت مقالات چاپ شده است.

ارزش این شاخص برای ایران در طول 17 سال گذشته 72 بوده است، بدین معنی که 72 مقاله درحوزه علوم رایانه از ایران وجود داشته که به هر کدام از آنها 72 بار ارجاع شده است.شاخص اچ-ایندکس در کشورهای ترکیه و رژیم اشغالگر قدس بیشتر از ایران است.

صدر نشینی ایران در منطقه ار سال 2010

به استناد پایگاه استنادی اسکوپوس، طی 17 سال گذشته (در فاصله سال های 1996 تا 2013 ) ایران از نظر تعداد مقالات چاپ شده رشد چشمگیری داشته است به طوری که از سال 2010 در صدر کشورهای منطقه قرار گرفته است و رتبه جهانی خود را در دنیا از 45 در سال 1996 به 17 در سال 2013 برساند.

جایگاه هفدهم ایران از نظر تعداد مقالات منتشر شده در حوزه علوم رایانه اگرچه ارزشمند است اما برای ارزیابی وضعیت علمی ایران کافی نیست و باید آن را در کنار دیگر شاخص های بررسی کیفیت مقالات داوری کرد.

با وجودی که از نظر تعداد مقالات، ایران از سال 2010 تاکنون کشور اول خاورمیانه بوده است اما میانگین ارجاع به مقالات و مقدار شاخص اچ آن در مقایشه با رژیم اشغالگر قدس و کشور ترکیه در وضعیت مطلوبی نیست.

یکی از دلایل این موضوع می تواند آن باشد که بیشتر مقالات ایران که در سال های اخیر به چاپ رسیده اند، به طور طبیعی هنوز به مقدار لازم مورد ارجاع قرار نگرفته اند.

چاپ 92 درصد مقالات علوم رایانه ای ایران در 7 سال اخیر

به طوری که نزدیک به 92 درصد مقالات ایران در 7 سال اخیر به چاپ رسیده اند و این عدد برای رژین اشغالگر قدس 62 درصد است؛ رشد ارجاعات به مقالات کشور نیز شتاب خوبی دارد و انتظار می رود شاخص H و متوسط ارجاعات به مقالات ایرانی در سال های آینده افزایش چشمگیری یابد.

مستند سازی وارائه تحقیقات یک بخش از توانمندی پژوهشگران است که اگر با قابلیت های کارآفرینانه و پشتیبانی از نوآوری و تبدیل به اختراع و تجاری سازی همراه شود می تواند در رشد اقتصادی و فرهنگی کشور تاثیرگذار باشد.

همپنین گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تاکید می کند، اگرچه ایران در چند سال اخیر از لحاظ تعداد مقالات رتبه اول منطقه را داشته که بسیار ارزشمند است اما از سوی دیگر باید سیاستگذاری لازم برای تجاری سازی نتایج تحقیقات در کشور نیز مورد توجه قرار گیرد.وضعیت مطلوب تعداد مقالات کشور فرصتی است که بر مسئولیت سیاستگذاران برای استفاده از این فرصت و رشد روحیه کارآفرینی، نوآوری و فراهم آوردن بسترهای لازم به منظور تجاری سازی نتایج تحقیقات می افزاید.