وضعیت پژوهش در ایران به خصوص درحوزه پزشکی در این دوره 20 ساله شتاب قابل توجهی داشت، به طوری که به گفته قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از نظر رشد این شتاب، کشور اول دنیا در این دوره زمانی بوده ایم.
دکترشاهین آخوندزاده در توضیح این مطلب به ایرنا گفت: سطح علمی ایران پیش ازسال 1998بسیار پایین بود و بسیاری از کشورهای منطقه از ما جلوتر بودند اما زمانی که ما شروع کردیم به شدت رشد داشتیم و توانستیم جایگاه خوبی را در جهان و منطقه به دست آوریم.
وی درمورد توقف شتاب علمی و دلایل آن اظهارکرد: از حدود سال های 2010 میلادی شتاب علمی ایران به تدریج به حالت توقف رسید البته افت نداشت و دلایل مختلفی در این زمینه دخیل بودند که از جمله آنها می توان به کمبود اعتبارات پژوهشی، نبود زیرساخت های لازم و تحریم ها اشاره کرد.
* کمبود اعتبارات
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اظهارکرد: برای رفع این کمبودها ابتدا باید زیرساخت های لازم فراهم شود و طبق بیانات رهبرمعظم انقلاب، باید سهم پژوهش از درآمد ناخالص ملی به چهار درصد افزایش یابد.
آخوندزاده گفت: این درحالی است که سهم پژوهش از این محل تاکنون حتی به نیم درصد نیز نرسیده است که بی توجهی به این مساله می تواند سبب آسیب جدی به پژوهش کشور شود.
* تحریم ها
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در مورد مشکلاتی نیز که تحریم ها برای بخش پژوهش کشور ایجاد کرده است، توضیح داد: تحریم ها در کنار کمبود شدید منابع، در دوره ای مشکلات زیادی را برای پژوهش کشور فراهم کرد که این مشکلات همچنان ادامه دارد.
آخوندزاده افزود: تحریم ها سبب شد که شتاب علمی کشور از سال 2010 کند شود و اگر چه ایران از نظر پایگاه استنادی اسکوپوس جایگاه اول منطقه و از نظر آی اس آی جایگاه دوم منطقه را در تولید علمی دارا است، اما هم اکنون شتاب علمی سال های 2007 تا 2009 را دیگر نمی بینیم.
*** اقدامات دولت یازدهم برای رفع مشکلات
در دولت یازدهم اقدامات و برنامه های گسترده ای در راستای رفع مشکلات در حوزه تحقیقات پزشکی انجام شده است که از جمله آن می توان از آموزش پژوهش در پزشکی، اجرای برنامه هایی برای جذب نخبگان پزشکی و کاهش مهاجرت آنها، انجام مطالعات هم گروهی (کوهورت) و اختصاص یک درصد از اعتبارات وزارت بهداشت به بخش تحقیقات و فناوری در پزشکی نام برد.
* آموزش پژوهش در پزشکی
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت یکی از مهمترین و اساسی ترین برنامه هایی راکه می تواند به پژوهش در پزشکی و رشد تحقیقات در این زمینه کمک کند، آموزش پژوهش در سطوح بین المللی عنوان کرد و گفت: این مهم در دولت یازدهم مورد توجه قرار گرفته و برنامه هایی در این راستا تدوین شده است.
آخوندزاده اظهارکرد: برای داشتن یک پژوهش موثر باید ابتدا آموزش های لازم در این زمینه به پژوهشگران، اعضای هیات علمی و دانشجویان پزشکی ارائه شود؛ برای این منظور ضمن ادامه برنامه های دولت های گذشته در حوزه معاونت تحقیقات و فناوری، موسسه نیماد در بعد آموزش های بین المللی سال گذشته بیش از 10 کارگاه ملی برگزار کرد که مدرسین آن از کشورهای اروپایی، آمریکایی و ایرانیانی بودند که به عنوان اساتید برجسته در دانشگاه های معتبر دنیا فعالیت می کنند.
وی افزود: این کارگاه ها در سطح کشور برگزار شد که استقبال بسیار قابل توجهی از آنها شد و امیدواریم امسال نیز با شتاب بیشتری ادامه یابد که به همین منظور مقرر شده است در سال جاری حداقل 24 کارگاه ملی برگزار شود.
آخوندزاده خاطرنشان کرد: برگزاری اینگونه برنامه ها با نگاهی جدید به پژوهش کشور و با دغدغه های آموزشی صورت گرفته است که امیدواریم با فراهم کردن امکانات بیشتر در سال های آتی در سطح وسیع تری برگزار شود.
* جذب نخبگان پزشکی
قائم مقام معاون تحقیقات وزارت بهداشت، برنامه ریزی برای جذب نخبگان پزشکی کشور را از دیگر برنامه های مهم این معاونت در دولت یازدهم برشمرد و گفت: در این راستا برنامه هایی مانند دستیار پژوهش، سرباز پژوهش، دوره پسادکترا، پزشک محقق، تکمیل آزمایشگاه های جامع دانشگاه های علوم پزشکی کشور، راه اندازی موسسه نیماد و ارائه تسهیلات به استادیاران جوان و استادان برجسته تدوین و اجرایی شده است.
آخوندزاده اظهار کرد: در دولت جدید اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما محدویت های مالی و بین المللی که عوامل خارجی برای ما ایجاد کرده اند، در بخش پژوهش کشور نیز ایجاد مشکل کرده است.
وی به اجرای برجام اشاره کرد و گفت: با اجرای برجام که تلاش زیادی در راستای تصویب آن صورت گرفته، بسیاری از مشکلات در زمینه معاملات نفتی برطرف شد اما هنوز در بسیاری از حوزه ها تحریم های اولیه باقی مانده است.
آخوندزاده افزود: البته تمام مشکلات پژوهش کشور این نیست و بخش عمده مشکلات به نبود سرمایه گذاری کافی در این زمینه برمی گردد.
وی خاطرنشان کرد: اقداماتی که دولت یازدهم در راستای رفع مشکلات در دست اجرا دارد، شامل پنج راهکار است تا بتوان با استفاده از آنها بار دیگر شتاب لازم به پژوهش کشور داده شود.
** برنامه های جذب نخبگان پزشکی
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت یکی از مزیت های ایران را داشتن نیروی انسانی جوان و نخبه دانست و گفت: جوانان دانشمند و نخبه سرمایه های نیروی انسانی کشور هستند و رسیدن ایران به جایگاه اول در منطقه در حوزه علمی با تکیه بر همین سرمایه ها صورت گرفته است.
آخوندزاده افزود: بر همین اساس، یکی از راهبردهای اصلی وزارت بهداشت در افزایش سطح علمی کشور، جذب نخبگان پزشکی و ممانعت از مهاجرت آنها به کشورهای خارجی با اجرای برنامه هایی مدون در این زمینه است.
* برنامه دستیار پژوهش
وی اجرای برنامه دستیار پژوهش را یکی از برنامه های معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در این راستا عنوان کرد و گفت: این برنامه اکنون در حال اجرا است و در چارچوب آن سالانه تعداد زیادی پزشک، دندانپزشک و داروساز که جزو نخبگان پزشکی محسوب می شوند، طرح خود را در مراکز پژوهشی می گذرانند.
آخوندزاده توضیح داد: در قالب این برنامه، طرح های تحقیقاتی فارغ التحصیلان رشته های پزشکی عمومی، داروسازی و دندان پزشکی که مقالات بین المللی دارند، در مراکز تحقیقاتی پذیرش می شود.
وی خاطر نشان کرد: بر اساس این طرح، این معاونت می تواند سالانه 100 نفر از پزشکان عمومی، دندانپزشکان یا داروسازانی راکه دارای حداقل معدل 17 و یک مقاله منتشر شده در ISI یا MedLine هستند، به بنیاد ملی نخبگان معرفی کند و این افراد طرح خدمات نیروی انسانی خود را به مدت 2 سال در مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی می گذرانند.
* سرباز پژوهش
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: برنامه سرباز پژوهش یکی دیگر از برنامه های این معاونت در راستای جذب نخبگان پزشکی است که طی آن فارغ التحصیلان رشته های پزشکی، دندان پزشکی و داروسازی، دوره سربازی خود را در مراکز تحقیقاتی می گذرانند.
آخوندزاده توضیح داد: بر اساس این برنامه، سالیانه 200 نفر از دانش آموختگان برتر این رشته ها می توانند دوره سربازی خود را به صورت دستیار پژوهش طی کنند، افزود: این طرح درحال حاضر در شهرهای بزرگ درحال اجرا است و امیدواریم بتوانیم در آینده در شهرهای کوچک نیز آن را توسعه دهیم.
* دوره پسادکترا
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اظهار کرد: دوره پسادکترا برای افرادی درنظرگرفته شده است که PHD گرفته اند اما هنوز جذب دانشگاه نشده و احتیاج به کار دارند یا نیاز دارند که رزومه خود را قوی کنند.
آخوندزاده افزود: برای این منظور هر ساله برای جذب تعدادی از این فارغ التحصیلان دوره دکترا که سن کمتر از 40 سال دارند، به دانشگاه های علوم پزشکی اعتبار داده می شود تا بتوانند به مدت یک تا دو سال زیرنظر یک استاد برجسته در مورد طرح های کوچک پژوهشی فعالیت کنند و در این مدت حقوق و دستمزد آنها را وزارت بهداشت پرداخت می کند.
وی ادامه داد: از صندوق حمایت از پژوهشگران نیز برای آنها گرنت می گیریم تا بتوانند در این مدت یک پروژه تحقیقاتی موقت را با یک استاد اجرا کنند؛ اینها پروژه های تحقیقاتی هستند که هم می توانند کاربردی باشند و هم می توانند به صورت مبانی تئوری باشند که مقاله های علمی از آنها ناشی شود.
آخوندزاده با یادآوری اینکه اجرای برنامه پسادکترا یکی از برنامه ها در راستای جلوگیری از مهاجرت نخبگان پزشکی به خارج از کشور است، افزود: بیشتر مهاجرت های این گروه از نخبگان در فاصله زمانی بین فارغ التحصیل شدن آنها تا پیدا کردن کار صورت می گیرد که در برخی موارد به دلیل طولانی شدن این مدت و ایجاد ناامیدی آنها مهاجرت را ترجیح می دهند؛ بنابراین این دوره بسیار خطرناکی از نظر مهاجرت نخبگان به شمار می رود که تلاش می شود با این راهکار این افراد جذب سیستم و از مهاجرت منصرف شوند.
وی با بیان اینکه تمام فارغ التحصیلان دوره دکترای پزشکی می توانند از این تسهیلات استفاده کنند، ادامه داد: علاوه بر داشتن سن زیر 40 سال، داشتن یک پروژه تحقیقاتی و داشتن پذیرش از سوی یک استاد از دیگر شرایط بهره مندی از این فرصت تحقیقاتی است.
* پزشک محقق
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: برنامه دیگری که در راستای کمک به جذب نخبگان پزشکی اجرا شده، برنامه پزشک محقق است.
آخوندزاده اظهار کرد: گروه اول نخبگان پزشکی جذب این دوره شده اند، اقدامات لازم برای جذب گروه دوم نیز درحال نهایی شدن است و گروه سوم آنها نیز امسال جذب دوره می شوند.
وی با بیان اینکه در هر دوره حدود 10 تا 12 نفر جذب می شوند، افزود: این یک سرمایه گذاری بلندمدت است که در قالب آن می توان طی چند سال آینده حدود 100 پزشک محقق را در کشور پرورش داد.
آخوندزاده در توضیح پزشک محقق نیز گفت: پزشک محقق، فردی است که در کنار داشتن تخصص، پی اچ دی نیز دارد و این برنامه می تواند آینده مدیران پژوهشی کشور را تضمین کند.
* راه اندازی موسسه (نیماد) و ارائه تسهیلات به پزشکان محقق
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: اولین موسسه تسهیلاتی (گرانتینگ بادی) حوزه پزشکی در وزارت بهداشت تحت عنوان موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی کشور (نیماد) در دولت یازدهم راه اندازی شده است.
آخوندزاده اظهار کرد: در دوره اول بیش از 20 پروژه ملی از سوی این موسسه تامین اعتبار شده است و فراخوان دوم آن تا یک ماه دیگر به اتمام می رسد که طی آن 30 مطالعه بزرگ ملی حمایت مالی خواهد شد.
وی یادآورد شد: تامین اعتبار برای پروژه های ملی پژوهشی بزرگ کشور می تواند نقش بسیار مهمی در توسعه تحقیقات کشور داشته باشد که این امر در دولت یازدهم محقق شد.
* ارائه تسهیلات به استادیاران جوان
به گفته آخوندزاده، باید به استادیاران جوان و اساتید برجسته که به درجه نخبگی رسیده اند، به صورت ویژه نگاه شود و از آنها در ادامه راه تحقیق و کسب دانش حمایت کرد؛ در همین راستا دو برنامه به منظور ارائه حمایت های مالی در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به اجرا گذاشته شده است.
وی افزود: در اجرای دور اول برنامه ارائه تسهیلات به استادیاران جوان، از 280 استادیار جوان با ارائه 100 میلیون ریال به هر کدام از آنها حمایت مالی شد تا پروژه تحقیقاتی اولیه آنها تامین اعتبار شود. امسال قرار است این میزان به 150 میلیون ریال افزایش یابد.
آخوندزاده ادامه داد: علاوه بر این از نخبگان پزشکی که ما را به مرجعیت علمی در دنیا می رسانند نیز حمایت مالی ویژه ای صورت گرفته است؛ در سال گذشته از 295 نفر از دانشمندان علوم پزشکی کشور که اچ اندیکس 15 به بالا داشتند، برای اجرای یک پروژه تحقیقاتی گرنت 250 میلیون ریالی اعطا شد.
وی ابراز امیدواری کرد که این برنامه در سطح استادیاران جوان و نخبگان پزشکی در سال جاری با قوت بیشتری پیگیری شود.
** تکمیل آزمایشگاه های جامع پزشکی
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به دیگر اقدامات صورت گرفته در دولت یازدهم در حوزه تحقیقات در پزشکی اشاره کرد و افزود: تکمیل آزمایشگاه های جامع پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور ازجمله این اقدامات است که در قالب آن تاکنون 10 آزمایشگاه جامع تحقیقاتی دانشگاه های علوم پزشکی در نقاط مختلف کشور تکمیل شده است و تجهیز 10 آزمایشگاه دیگر نیز امسال آغاز خواهد شد.
** کوهورت و ثبت بیماری ها
آخوندزاده به انجام مطالعات هم گروهی بزرگ (کوهورت) و ثبت بیماری ها به عنوان برنامه دیگر معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در دولت یازدهم اشاره کرد و گفت: نتایج این مطالعات و ثبت بیماری ها، اطلاعات بسیار ارزشمندی را برای سیاستگذاری در حوزه بهداشت و درمان کشور در اختیار سیاستگذاران می گذارد.
وی خاطرنشان کرد: شبکه مطالعات کوهورت و شبکه ثبت بیماری ها در ایران در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت شکل گرفته و اعتبار قابل توجهی به این امر اختصاص یافته است که نتایج آن در یکی دو سال آینده اعلام خواهد شد.
آخوندزاده افزود: در حال حاضر 15 مطالعه هم گروهی بزرگ (کوهورت) در سراسر کشور درحال انجام است که معروف ترین آن کوهورت گلستان است. همچنین برنامه ای برای ثبت حدود 30 بیماری در دست اجرا است.
وی ادامه داد: به طور کلی تاکنون بیش از 100 مقاله پژوهشگران پزشکی ایران در سطح بین المللی بیشترین ارجاعات را داشته اند که بخش قابل توجهی از این مقالات مربوط به کوهورت گلستان است؛ بنابراین این مطالعات می تواند در افزایش کیفیت تولیدات علمی ایران در کنار سیاستگذاری در حوزه بهداشت و درمان کشور بسیار موثر باشند.
** اختصاص یک درصد از اعتبارات وزارت بهداشت به پژوهش
آخوندزاده یادآور شد: در سال گذشته به دستور وزیر بهداشت یک درصد از اعتبارات وزارت بهداشت به امر پژوهش اختصاص یافت که ضمن تکمیل آزمایشگاه های جامع و اجرای کوهورت، 36 پروژه بزرگ ملی (مگا پروژه) در نقاط مختلف کشور تامین اعتبار شد.
وی افزود: این مگاپروژه ها شتاب چرخ پژوهش کشور را بیشتر می کنند، سرعت بیشتری به آن می بخشند و ضمن ایجاد پویایی، سبب ایجاد زیرساخت های لازم در دانشگاه ها می شوند که در افزایش مقالات کیفی و بالا بردن سطح پژوهش کشور می توانند موثر باشند.