گزارش تصویری و تحلیل فنی از برج رادکان
پایه بنا از خارج دوازده ضلعی بوده و دارای پوشش آجری با تزئینات کاشی فیروزه ای است ، گنبد بنا مخروطی شکل و از آجر ساخته شده است . بر روی ساقه گنبد آثار کتیبه دیده می شود که از بین رفته و قابل خواندن نیستند . در ساقه گنبد چهار نورگیر کارگذاشته شده و در ضلع جنوبی برج راه پله باریکی به صورت مارپیچ در ارتفاع حدودا ً5 /2 متری از سطح زمین قرار دارد که تا بالای گنبد می رود و در بخش های بالایی آن آسیب دیدگی شدیدی مشاهده می شود .
تزئینات آجری روی بدنه خارجی به صورت گره های آجری با نقش کلی لوزی است . احتمالاً پی بنا از سنگ بوده و مصالح به کار رفته در کل بنا ، آجر ، ماسه و گچ است .
گنبد داخلی کلاً از بین رفته و تزئیناتی در داخل بنا دیده نمی شود . نمای داخلی بنا به صورت هشت ضلعی بوده و از خارج تا ارتفاع 5/2 متر به صورت دوازده ضلعی و از آن قسمت به بالا تا زیر گنبد مخروطی و قبل از کتیبه به صورت سی و شش ترک است که هر ترک به صورت نیم ستون کار شده است .
هرتسفلد مستشرق آلمانی در بخش آثار ایران میل رادکان را مقبره یکی از حکام مغول خراسان دانسته است . دونالد ویلبر در کتاب معماری بناهای ایلخانی در مورد این بنا چنین اظهارمی کند :
« در حدود هشت کیلومتری شمال جاده شمالی مشهد و دریای خزر ، در نقطه ای در حدود یک سوم راه بین مشهد و قوچان قرار دارد .
این ساختمان که میل رادکان نامیده می شود توسط عده ای از سیاحان بازدید شده است . مساله عمده تعیین تاریخ آن است و خصوصیات کلی سبک بنا تاریخ آن را بعد از 1200 میلادی قرار می دهند . اولین مطالعه جدی کتیبه توسط ماکس فن برشم انجام گرفت و او تاریخ بنا را قرن هفتم هجری قمری ذکر می کند . بعدها هرتسفلد 680 هـ ـ ق را تعیین کرد و همچنین اظهار نمود که این بنا قبر امیر ارغون خان است که در رادکان بوده و در سال 1272 میلادی فوت کرد .
کلمه ششصد در کتیبه به وضوح باقی مانده ولی آخرین حرف کلمه بعد معلوم نیست . کالبد ساختمان برج ، شکاف برداشته و این شکاف از نقطه ای که کلمه مزبور وجود داشته ، گذشته است و با در نظر گرفتن عرض شکاف ، به نظر می رسد که محل اصلی ، گنجایش کلمه هشتاد را نداشته است و کلمه نود جای کمتری می گرفت و محتمل به نظر می رسد که این برج بین 1280 و 1300 میلادی ساخته شده باشد .
وضعیت بنا خوب است ، پایه آسیب دیده ، سوراخ های بزرگ در کالبد بنا وجود دارد ، قسمت فوقانی سردر مدخل خراب شده .
نوع نقشه : مقبره برجی گنبد دار ؛ از داخل هشت گوش و از خارج 36 نیم ستون روی پایه 12 ضلعی ساخته شده است .
نمای خارجی : پی از پاره سنگ ؛ پایه دوازده ضلعی آجری ؛ ستون های نیمه گرد آجری که از بالای پایه تا قرنیز ممتد است و در بالا به وسیله طاقچه سه برگه آجری ستون ها به هم متصل می شود ؛ دو سردر ورودی در جنوب شرقی و شمال غربی ؛ کتیبه دورتادور از سفال ؛ گنبد خارجی مخروطی شکل .
نمای داخلی : صفحه دیوارهای داخلی ساده ؛ پلکان پیچی بین دیوار از بالای پایه تا خط آغاز گنبد داخلی ؛ زیر گنبد داخلی چند ردیف آجر چینی در زوایای هشت گوشه ؛ گنبد داخلی تقریباً خراب شده است ؛ یک سلسله دیوار شمعی گنبد خارجی را نگاه داشته است .
خصوصیات ساختمانی : بنا دارای تعدادی لبه برجسته یا ستون از نوع ابنیه شمال و شمال شرقی ایران است .
تزئینات : آجر : معمولی به ابعاد 21 سانتیمتردر 5/4 میلیمتر زرد رنگ ؛ برش ( طاقچه های سه برگه )؛ قالب گیری ( پایه ) .
سفال : سفال نیلی لعابدار در کتیبه و موزاییک در آویز های اتصالی طاق های سه برگه ؛ سفال بی لعاب ؛ تزئین زمینه کتیبه .
( این برج ) قدیمی ترین مقبره برجی در ایران با نیم ستون متصل در سطح خارجی است . »
در کتاب بناهای تاریخی مشهد درباره ارتفاع برج چنین نوشته شده است : " ارتفاع برج 25 متر و قطر خارجی بیست متر و قطر داخلی 14 متر است ….. یکی از ورودی های برج به آثاری از ویرانه های بنا باز می شود که گویا مسجد جامع شهر بوده و فعلاً اثری از آن نیست . "
بر اساس نوشته دونالد ویلبر این بنا از نظر خصوصیات ساختمانی ، با برج علی آباد کاشمر و مقبره برجی علاالدین در ورامین ، مقبره برجی بسطام ، ری و گنبد کاووس قابل مقایسه است .
این تشابه به حدی است که کارشناسان گمان دارند که برج علی آباد کاشمر از روی این برج الگو برداری کرده است . در کل در ساخت این برج از شیوه برج سازی در معماری قرن هفتم و هشتم استفاده شده است .
این بنا به شماره 146 و در تاریخ 15 / 10 / 1310 به ثبت رسیده است .
