در کل این شرایط توپوگرافی و اقلیمی است که امکان رشد درختان حرا را فراهم می‌سازد. می‌توان اینطور گفت که درختان حرا از جمله درختان نمک‌دوست هستند که معولاً در مناطق جزر و مدی گلی یافت می‌شوند. در جهان، اکوسیستم‌های حرا بیش از ۶۰ گونه درخت را شامل می‌شوند. این درختان می‌توانند زیستگاه مناسب را برای بیش از ۲ هزار گونه ماهی، بی‌مهره و گیاه کف‌زی فراهم سازند.
گونه (Avicennia marina) یکی از این ۶۰ گونه است که در خلیج‌فارس پراکندگی قابل‌توجهی دارد و اغلب در خشک‌ترین زیستگاه‌های حرای جهان یافت می‌شود. میزان غلظت نمک در چنین زیستگاه‌هایی گاهی حتی به مراتب بیشتر از حد تحمل فیزیولوژیک بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی است و همین مساله اهمیت حراها را به نوعی چند برابر کرده است.
در حال حاضر وسعت جنگل‌های حرا در محدوده خلیج‌فارس بشدت کاهش یافته و علت این امر هم بیشتر توسعه است. متاسفانه در برهه کنونی تنها حدود ۱۲۵ الی ۱۳۰ کیلومترمربع از رویشگاه‌های حرا در محدوده خلیج‌فارس باقی مانده که رقمی در حدود ۸۰ درصد این میزان هم به سواحل ایران تعلق دارد. برآوردها نشان می‌دهد که در دهه‌ی ۷۰م. مساحت حراهای ایران حدود ۸.۹۰۰ هکتار بوده اما این میزان هم‌اکنون بشدت کاهش یافته است.
شاخص‌ترین گونه حرای خلیج‌فارس
محققی به نام شفرد در سال ۱۹۹۲م. به این نکته اشاره کرد که به علت شرایط سخت محیطی حاکم بر این منطقه و علاوه بر آن تخریب زیستگاه و از بین رفتن نیچ‌های مناسب (مکانی در اکوسیستم که یک گونه از لحاظ سطح غذایی به آن تعلق دارد. تمام خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی که موقعیت یک ارگانیسم یا گونه را از لحاظ نقش، حرفه و یا سطح غذایی در اکوسیستم مشخص می‌کند، نیچ نامیده می‌شود) تنها یک گونه اوری‌هالین (گونه‌ای که می‌تواند در مقابل محدوده وسیعی از غلظت نمک در محیط ادامه بقاء دهد) و هالوفیلیک (گونه‌ای که نیازمند محیط غنی از نمک باشد) موسوم به حرای ابن‌سینا (Avicennia marina) توانسته جمعیت‌های مناسبی را در خلیج فارس تشکیل دهد.
جالب اینجاست که در نواحی شمال غربی محدوده داخلی دریایی راپمی (خلیج‌فارس) به دلیل اینکه درجه حرارت هوا در زمستان تا نقطه انجماد پایین می‌رود، درختان حرایی مشاهده نمی‌شود و به همین علت است که درختان حرا در کویت و بخش اعظم سواحل شمالشرقی عربستان سعودی نمی‌رویند.
در استان بوشهر، گسترش درختان حرا بیشتر در ناحیه خلیج نایبند و بندر دیر (خورهای بردستان و بُردِخون) است. این درختان در خورهایی رشد می‌کنند که آب شیرین بدان‌ها وارد نشده باشد و در عین حال بستر آن‌ها نیز اغلب از جنس خاک رس چسبناک است. در اکثر این مناطق درختان حرا به همراه سایر گیاهان نمک‌دوست زیستگاه‌هایی منحصربفرد را تشکیل داده‌اند. در حال حاضر ۱۶ گونه از گیاهان نمک‌دوست در ۸ قلمرو مختلف گیاهی، شناسایی و به ثبت رسیده‌اند. درختان حرا یکی از زیستگاه‌های مناسب و ایده‌آل برای تغذیه، تولیدمثل و بلوغ لاروهای اکثر موجودات هستند.
در طول سواحل و جزایر عمان، درختان حرا توانسته‌اند در بیش از ۲۰ منطقه پراکنده مانند شمال بتینه، صور، خلیج مسیره، بارالحکمان و منطقه ظفار اجتماعاتی را تشکیل دهند. ارتفاع رشد حرا در دریای عمان بین ۲ تا ۶ متر و در دریای عرب حدود ۱۰ متر گزارش شده در حالی که در محدوده داخلی دریایی راپمی (خلیج‌فارس) بالاخص در سواحل غربی، ارتفاع درختان حرا زیاد نیست و اغلب حراهای خلیج فارس هم کوتاه قد گزارش شده‌اند.
جوامع حرای عمان، اجتماعات جانوری اعم از ماهی‌ها (بیش از ۱۰۰ گونه)، خرچنگ‌ها و میگوها (میگوی هندی و میگوی ببری سبز) و دوکفه‌ای‌ها را شامل می‌شود. علاوه بر این‌ها بالغ بر ۲۰۰ گونه پرنده، ۳ گونه لاک‌پشت و ۴ گونه پستاندار در این منطقه شناسایی شده است. باکلان‌ها، حواصیل‌ها، اگرت‌ها، کفچه نوک‌ها، فلامینگوها، بسیاری از پرندگان روی آب‌چر، کاکائی‌ها، پرستوهای دریایی، سلیم‌های خرچنگ‌خوار و شنی و آبچلیک‌های پاسرخ از جمله گونه‌های شاخص پرندگان حرای منطقه عمان هستند. از میان لاک‌پشت‌ها نیز لاک‌پشت سبز، لاک‌پشت لاگرهد و لاک‌پشت عقابی اغلب در حال لانه‌گذاری و تخم‌گذاری در سواحل شنی مناطق حرا مشاهده می‌شوند. در کشور قطر نیز حراها بیشتر در سواحل شمالشرقی به چشم می‌خورند و تنها گونه موجود در قطر نیز همان (Avicennia marina) است.
تفاوت‌های اساسی
فروردین تا آبان‌ماه دوره‌ای است که حراها در آن زادآوری می‌کنند در حالیکه اگر این زمان را با سایر گیاهان مقایسه کنید، متوجه یک تفاوت اساسی می‌شوید: اغلب گیاهان در طول سال فعالیت داشته و حداقل رشد آن‌ها مربوط به اواخر پاییز و اوایل زمستان است. شواهد نشان می‌دهد که علیرغم شرایط طاقت‌فرسای اکولوژیکی، گونه حرای ابن‌سینا جزو رویش‌های با تولید بالا در سطح جهان محسوب می‌شود. این گونه در عین حال جزو گونه‌های غالب در ناحیه دلتای هند، پاکستان نیز هست. البته در این نواحی جمعیت‌های محدودی از سایر گونه‌ها مانند (Aegicera corniculata)، (Rhizophora mucronata) و (Ceriops tagal) نیز به چشم می‌خورد.
ریشه‌های حرا اغلب بر روی بستر به راحتی دیده می‌شود و نحوه زادآوری آن‌ها نیز به طور کلی با سایر گونه‌های گیاهی تفاوت‌هایی جالب دارد. بعضی درختان مانگرو ریشه‌های بیرون آمده ایجاد می‌کنند که در نزدیکی درخت مادر ریشه دوانده و ایجاد درختان جدید می‌کنند و برخی دیگر ایجاد دانه‌هایی می‌کنند که حتی قبل از افتادن از درخت هم دارای ریشه هستند و نتیجه چنین زادآوری‌هایی همان مرداب‌های مانگرو خیلی انبوه است که معمولاً هم به سرعت گسترش پیدا می‌کنند.
گزارش: فرناز حیدری
No tags for this post.