زشت و زیبای فناوری‌های اطلاعات

بی تردید در کنار رفاه و آسایش و جاذبه‌ها و هیجان‌هایی که فناوری اطلاعات برای بشر به ارمغان آورده، تغییرهایی در سبک زندگی انسان نیز ایجاد شده که گاهی مسایل فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی و… را نیز نشانه گرفته است. در این مقاله سعی کرده‌ایم به برخی از دستاوردهای مثبت و منفی این فناوری اشاره کنیم.

انتقال سریع اطلاعات: امروزه با دسترسى به اینترنت علاوه برامکان انتقال و انتشار هرگونه اطلاعات طبقه بندى شده، فاصله جغرافیایی و مکانی نیز بی‌معنا شده و فرد قادر است به صورت زنده با آن سوی دنیا ارتباط تصویری و صوتی برقرار کند.

منابع اطلاعاتی فراوان: اینترنت گنجینه‌ای از اطلاعات محسوب می‌شود که دانشی درباره آخرین دستاوردهای به روز پزشکی و فناوری و سایر حوزه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی و…. ارایه می‌دهد.

تجارت الکترونیکی: تجارت الكترونیكى از نمودهاى عینى انقلاب فناورى اطلاعات و ارتباطات در عرصه اقتصاد است. تجارت الكترونیكى توانسته نه تنها محدودیت‌های تجارت سنتی را بردارد بلکه محتواى امر تجارت را نیز دستخوش تغییرهای خود کند. بازارها، پاساژها و مغازه‌هاى مجازى نه تنها هیچ مكان فیزیكى را اشغال نكرده‌اند بلکه امكان بازدید و گردش در این بازارها به صورت لحظه‌اى و در هر نقطه از جهان را میسر و خرید کالاها از طریق پرداخت‌هاى الكترونیكى را فراهم کرده‌اند. این امر باعث شده که تجارت الكترونیكى معجزه قرن تلقى شود.

توسعه کسب و کار: امروزه رشد سریع تعداد کاربران و شکل گیری نیازهای جدید تقاضای روز افزون آنها، وجود نیروی انسانی متخصص آموزش دیده در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، ظهور دولت همراه، تجارت الکترونیک و ارایه خدمات آنلاین، زمینه شکل گیری و توسعه کسب و کارهای جدید در خصوص تولید محتوا، برنامه نویسی، تولید مدیریت و پشتیبانی نرم افزار و اپلیکیشن‌های تعاملی و کاربردی و غیره را فراهم ساخته است.

سلامت الکترونیک: سلامت الکترونیک روش تازه‌ای در مراقبت‌های بهداشتی، تشخیصی و درمانی است که با فرایندهای الکترونیکی و ارتباطی پشتیبانی می‌شود. در این سیستم همه خدمات بهداشتی اعم از پرونده الکترونیک بیمار، تله مدیسین (پزشکی از راه دور)، پزشکی بر اساس شواهد، اطلاع رسانی به شهروندان، اطلاع رسانی به متخصصان و تیم‌های مجازی پزشکی ارایه می‌شود.

آموزش از راه دور: علاقه فراوان مردم به کسب آموزش و حضور در دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر و از طرفی ظرفیت پایین دنیای واقعی برای پاسخ به این نیاز باعث شکل‌گیری آموزش به صورت مجازی شده است؛ در واقع آموزش از راه دور به کارگیری ابزارهای فناوری اطلاعات( استفاده از اینترنت، انواع CDهای آموزشی و تمامی نرم افزارها) در امر آموزش و تربیت است. از جمله فواید این روش کاهش هزینه زمانی و و فضای آموزشی است.

آسیب‌های فناوری اطلاعات

تغییر در هویت و ارزش‌های جامعه: توسعه فن آوری اطلاعات و امكان دستیابی به هرگونه اطلاعات در هر زمینه دلخواه (اخلاقی، علمی، سیاسی، اجتماعی، غیر اخلاقی ) نوعی سردرگمی، بی هویتی و خود باختگی را در كودكان، نوجوانان، جوانان و برخی از اقشار در قبال تفكرهای نوین یا برخی پدیده‌های منفی اجتماعی به وجود می‌آورد. توسعه و گسترش آن در سطح جامعه نیز روی اعتقاد، باورها و ارزش‌های یک جامعه تاثیر می‌گذارد زیرا هجوم بی رویه برخی افكار كه مرتبط با فرهنگ و دیدگاه خاصی است باعث افزایش مطالبات و توقع‌ها در سطح اجتماع( به طور عام) و در سطح خانواده‎ها (به طور خاص) می‌شود.

گسست میان نسلى: اینترنت شکاف میان نسل‌ها را عیان‌تر کرده است. اکنون نه تنها شکاف میان نسل اول و دوم بلکه شکاف میان نسل دوم و سوم نیز هویدا شده است و هیچ یک زبان دیگرى را نمى‌فهمند.

ترویج مادی‌گرایی و کمرنگ شدن معنویت در خانواده: گرایش به رفاه افراطی، از پی‌آمدهای فن آوری مدرن و فرهنگ مدرنیته است که کانون خانواده را از عواطف و احساسات معنوی دور کرده و به دل‏مشغولی‌های مادی و دنیوی سرگرم ساخته است. زمانی که ارزش‏ها، نگرش‌ها و باورهای حاکم بر روابط افراد خانواده بر اساس گرایش‏های مادی باشد، لذت‏طلبی و سودطلبی، روابط انسانی را از معنویت تهی می‏کند. تغییر ارزش‏های معنوی و اعتقادی، سبب تغییر نگرش خانواده‌ها و فرزندان آنها به مسایل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و نادیده گرفته شدن ارزش‏های اصیل انسانی می‌شود. در چنین وضعیتی، خانواده دیگر کانون پرورش احساس‌ها و عواطف معنوی و انسانی نیست و انحصار خود را در برآوردن نیازهای جنسی و عاطفی از دست می‌دهد. در نتیجه، تعهد و مسوولیت‏پذیری اعضا در مقابل خانواده سست می‌شود و آنها را برای برآوردن نیازهای خود، به فضای بیرون از خانواده هدایت می‏کند.

مصرف‌گرایی افراطی در خانواده‌ها: فن آوری مدرن رسانه‏ای از طریق گسترش سبک زندگی مدرن با ظاهر زیبا و فریبنده‏اش، و رواج مصرف بی‏رویه در خانواده و ترغیب به خرید و مصرف کاذب کالاها، سلامت روحی و روانی افراد را با توجه به نیاز رو به رشد، تهدید می‏کند زیرا با مصرف‏گرایی افراطی، مشکل‌های مالی گریبانگیر خانواده می‌شود و خانواده را به کار و اشتغال تمام‌وقت مجبور می‌سازد. در چنین خانواده‏هایی، درآمد یک نفر، پاسخ‏گوی این نیازهای کاذب نیست. در چنین شرایطی افراد خانواده بیشتر کار می‌کنند و کمتر همدیگر را می‌بینند. آنها بیشتر وقت خود را بیرون از خانه می‌گذرانند؛ بقیه ساعت‌ها را نیز با خستگی از کار و فعالیت بیرون به سر می‌برند که مانع ارتباط صمیمی و گرم آنان می‌شود. این امرهمچنین فرصت والدین را برای تربیت فرزندان محدود می‌سازد. در نتیجه خانه به خوابگاه و استراحتگاه شبانه تبدیل می‌شود و کارکردهای دیگر آن فراموش می‏شود.

افزایش ارتباط‌های نامتعارف میان قشر جوان: ایجاد ارتباط ناسالم و كنترل نشده كودكان و نوجوانان با افرادغریبه از طریق اتاق گفت‌گو از دیگر آسیب‌های توسعه شبکه اینترنت است. این اتاق‌های گفت‌وگو معمولا با نام‌های جعلی و مجهول می‌تواند زمینه‌های لازم برای ایجاد برخی از مفاسد اجتماعی را به وجود آورد. به عنوان مثال در یك اتاق گفت وگو مردی ۶۰ ساله می‌تواند خود را دختری ۱۴ ساله معرفی كند و به اذیت و آزار دیگران بپردازد. خطر این اتاق‌های گفت‌وگو به مراتب خیلی بیشتر از سایت‌های غیراخلاقی است زیرا امکان کنترل و محدود کردن این سایت‌ها وجود دارد.

افزایش جرایم اینترنتی: انتشار اخبار کذب، ارسال مطالب، تصاویر و فیلم‌های مستهجن، آموزش و تبلیغ تروریسم، هتک حرمت افراد، استفاده از فضای متعلق به دیگران، ارسال پیام‌های مخرب، اخلال در دسترسی به دیگران، نقض حق مالکیت، هک و ویروسی کردن سایت‌ها و اجازه ورود به حریم خصوصی افراد از طریق ایمیل‌ها، بخشی از جرم‌های اینترنت محسوب می‌شوند. به جرم‌های اینترنتی می‌توان کلاهبرداری، سوء استفاده از نام شرکت‌ها، سرقت اینترنتی و استفاده از علایم اینترنتی، نفوذ به سایت‌های دولتی و خصوصی، رزرو کردن آدرس سایت‌ها بر اساس نام شرکت‌ها و افراد و باج خواهی از آنها، طراحی برنامه‌های مخرب، سرقت، جنایت و سیار موارد از طریقEmailو Chat را هم اضافه کرد.

افزایش اختلال‌های روانی: غرق شدن جوانان، نوجوانان و کودکان در دنیای اینترنت می‌تواند موجب بروز مشکلاتی شود زیرا این افراد به جای قرار گرفتن در جامعه و داشتن تحرک بدنی و فکری بیشتر زمان خود را صرف حضور در دنیای مجازی می‌کنند. در این شرایط، زمان برای جامعه پذیری فرهنگی و اجتماعی افراد به شدت کاهش می‌یابد و افراد به ویژه جوانان و نوجوانان درگیر کشاکش میان ارزش‌های دنیای واقعی و مجازی می‌شوند. این افراد زمانی که نتوانند بین این دو ارزش تعادل برقرار کنند به قول «امیل دورکیم» جامعه شناس فرانسوی، دچار ناهنجاری یا انومی خواهند شد.

فردگرایی در خانواده: یکی از ارزش‌های فرهنگ مدرن، فردگرایی است که از جنبه‌های گوناگون، زندگی اجتماعی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. پی‌آمد فردگرایی، احساس بی‏معنایی و کمرنگ شدن ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی است. توجه و تمرکز بر فرد و تمایل‌های او در فرهنگ مدرنیته، او را از زندگی گروهی و خانوادگی دور و خودبینی ایجاد می‏کند. همچنین فردگرایی، روابط درون خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد و با تقویت گرایش‌های فردی، حقوق و مصالح فردی بر حقوق و مصالح خانواده تقدم می‏یابد. یکی از ویژگی‏های خانواده، به عنوان نهادی اجتماعی، مقدم بودن فرهنگ جمع‌گرایی بر خواسته‌های فردی است.  فن آوری مدرن، رابطه افراد با یکدیگر و ارتباط کلامی و عاطفی اعضای خانواده را محدود می‌سازد. در نتیجه فردگرایی افراطی را گسترش می‏‏دهد، زندگی جمعی در نهاد خانواده را تضعیف و انسجام و همبستگی خانواده را نابود می‌کند.

تغییر شیوه سپری کردن اوقات فراغت: پیش از ورود فن آوری‌های مدرن، اوقات فراغت در خانواده، بیشتر به صورت کمک به دیگران، درد دل‏ و گفت‏وگو کردن، سیر و سیاحت در طبیعت و دیدار اقوام و آشنایان می‏گذشت. امروزه رسانه‏ها، اوقات فراغت خانواده‌ها را به گونه‏ای پر کرده‏اند که فرصت حضور آنها در جمع صمیمی خانواده از بین رفته است. فن آوری مدرن، خانواده‌های امروزی را گرفتار نوعی کاستی و سردی در روابط و مناسبت‌ها کرده است و افراد به جای اینکه به دیدار یکدیگر بروند از طریق چت و پست الکترونیکی با هم ملاقات می‌کنند که این خود باعث از هم‌گسیختگی اجتماعی در بین افراد یک جامعه می‌شود.

منزوی شدن كودكان: كودكانی كه از بدو زندگی در دوران كودكی به دلیل كمبود فضاهای تفریحی و آموزشی در منزل با بازی‌های كامپیوتری مشغول می‌شوند به مرور نوعی انزوا طلبی را پیش می‌گیرند كه در نهایت باعث منزوی شدن آنها از اجتماع می‌شود. كودک در دوران رشد می‌بایست با هم نوعان و كودكان هم سن خود بازی‌های دست جمعی انجام دهد تا ارتباطات اجتماعی را فرا گیرد. منزوی شدن كودك و بازی با افرادی كه در دنیای واقعی وجود خارجی ندارند در آینده ممكن است اثرهای بسیار منفی و نامطلوبی را روی رفتارهای اجتماعی كودک ایجاد کند.همچنین توسعه فناوری اطلاعات به ویژه استفاده گسترده و عمومی از اینترنت امكان دسترسی همه اقشار اجتماعی به ویژه كودكان و نوجوانان را به همه گونه اطلاعات و تصاویر فراهم می آورد و از آنجا كه كودكان به دلیل عدم شكل گیری شخصیت قادر به انتخاب بهینه‌ها نیستند بنابراین به مرور اطلاعات دریافتی اینترنت یا سایر سیستم‌های فن آوری اطلاعات همانند یك ابزار الگوساز عمل می‌کند و ممكن است نسبت به انتقال افكار و دیدگاه‌های مختلف و متضاد با عرف رایج اجتماعی به كودكان القاع كند و ساختار جدیدی از شخصیت را در كودكان ایجاد کند كه در نهایت نوعی عدم سلامت روانی را در آنها شكل دهد كه در مجموع به نفع جامعه نخواهد بود.

 

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.