فرهنگ جهانی این تکنیک بزودی رایج و به مرور در جوامع مختلف بومی‌سازی می‌شود. یکی از نقش‌های هوش مصنوعی که تحول زیادی در دنیای ما ایجاد کرده، موضوع داده‌کاوی است. داده‌کاوی، شاخه‌ای بین‌رشته‌ای از علوم رایانه است که به صورت محاسباتی ارتباطات و الگوهای حجم زیاد داده‌ها را مطالعه می‌کند. داده‌کاوی در تقاطع یا محل برخورد رشته‌های هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی (یادگیری بر پایه نرم‌افزار)، استاتیک و سیستم‌های مرکز داده (Data Base) قرار دارد و به کشف راه‌حل‌هایی برای استخراج داده‌ها می‌پردازد. با دکتر سعید شیری قیداری، عضو هیات علمی دانشکده مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات دانشگاه صنعتی امیرکبیر و مدیرگروه دوره تحصیلات تکمیلی مهندسی رباتیک در پژوهشکده رباتیک دانشگاه امیرکبیر، درباره مفهوم هوش مصنوعی و کاربردهای ملموس آن گفت‌وگو کرده‌ایم.
این روزها درباره داده‌کاوی و ربات‌هایی که این کار را انجام می‌دهند زیاد می‌شنویم. اینها در دنیای هوش مصنوعی چه می‌کنند؟
ربات‌هایی که برای داده‌کاوی از آنها استفاده می‌شود، در واقع یک قطعه کد نرم‌افزاری هستند که می‌توانند از یک رایانه به رایانه دیگر از داخل شبکه اینترنتی حرکت کنند. قابلیت انتقال این قطعه در برنامه‌های مختلف باعث شده به آنها کلمه ربات را نسبت دهند، اما اینها هیچ شباهتی به ربات‌هایی که موجودی فیزیکی هستند و عموم مردم می‌شناسند، ندارند. این ربات‌ها می‌توانند بین‌رایانه‌ها و برنامه‌های مختلف حرکت کنند و از منابع مختلف اطلاعات جمع‌آوری کرده و در اینجا مفهوم داده‌کاوی (Data Mining) تداعی می‌شود. همان‌طور که افرادی در معدن به کاوش اطلاعات باارزش می‌پردازند، اینجا هم به دنبال اطلاعات باارزش خواهیم بود. همان‌طور که معدن حجم زیادی مواد باارزش دارد، وبگاه‌ها و اطلاعاتی که در اینترنت تولید می‌شود نیز حجم زیادی داده دارند. حجم داده‌ها معمولا این‌قدر زیاد است که ذهن انسان قادر به استخراج الگوی آنها نیست. بنابراین باید با تکنیک‌هایی، اطلاعات مفید را از دل این حجم زیاد اطلاعات استخراج کرد. به مجموع این تکنیک‌ها، داده‌کاوی و ابزارهای آن را ربات‌های داده‌کاوی می‌نامند.
این تکنیک‌ها در زندگی روزمره چه نقشی ایفا می‌کند؟
این ربات‌ها معمولا از تکنیک‌های هوش مصنوعی برای به دست آوردن سرنخ در مورد اطلاعات استفاده می‌کنند. برای مثال در یک روز ممکن است رایانه یک بانک میلیون‌ها تراکنش انجام دهد. بعضی از این تراکنش‌ها ممکن است تراکنش‌های مخرب باشد، تشخیص این تراکنش‌ها میان‌تراکنش‌های اصلی نیاز به الگوریتم‌های هوش مصنوعی دارد. با تکنیک‌های هوش مصنوعی و روش‌های احتمالاتی و بسیاری که برای این منظور ابداع شده است و هر روز هم به این روش‌ها اضافه می‌شود، می‌توانیم تشخیص دهیم کدام یک از تراکنش‌های انجام گرفته در یک بانک ممکن است مخرب باشد. مثال دیگر ارتباطات بین‌کاربران در شبکه‌های اجتماعی و تشخیص ساختار و الگوی مشخص میان آنهاست. وسعت این شبکه‌ها به قدری زیاد است که ذهن انسان از درک ارتباطات میان چنین شبکه‌هایی ناتوان است. در صورتی که تکنیک‌های هوش مصنوعی از طریق ساخت گراف‌ها و اتصالاتی که بین افراد شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، اطلاعات مفیدی را درباره نحوه تعامل افراد داخل این شبکه‌ها به دست می‌آورند. بعضی اوقات اطلاعات بسیار زیادی تولید می‌شود که در مرحله اول ممکن است اهمیت آنها کشف نشود. برای مثال هر روز میلیون‌ها خودرو سوختگیری می‌کنند. الگوهای خاصی که در جایگاه‌های بنزین وجود دارد، تاثیر تعطیلات رسمی روی جایگاه‌های مختلف سوختگیری و ساعت‌های مختلف شبانه‌روز بررسی می‌شود تا الگویی برای توزیع بهینه سوخت به دست آید.
نمونه دیگر هنگامی است که داده‌های فارسی و انگلیسی زیادی را همزمان داشته باشید. برای مثال خیلی از روزنامه‌ها ممکن است خبری را از روی خبر اصلی به زبان انگلیسی یا فرانسه ترجمه کنند و همزمان خبر فارسی و انگلیسی یا فرانسه در دسترس است. به کمک هوش مصنوعی و با به دست آوردن حجم زیادی از این متون ترجمه شده، می‌توان از علم ترجمه آماری بهره برد که شاخه‌ای از ترجمه است و در حال حاضر بهترین نتیجه‌ها را ترجمه‌های آماری می‌دهند. در ترجمه‌های استاندارد کنونی به دنبال ساختار درست و رعایت کردن قواعد هستند، در حالی که امروزه تکنیک‌های هوش مصنوعی از روی حجم عظیمی از داده‌ها قواعدی را استخراج می‌کنند که ساختار زبان بدون آن که برای برنامه رایانه‌ای مشخص شده باشد، داخل آن وجود دارد. مترجم گوگل یا مترجم ایرانی «ترگمان» می‌تواند با کاوش در متون فراوان ترجمه شده قواعد و نحوه ترجمه از یک زبان به زبان دیگر را استخراج کند.
پس می‌توان گفت هوش مصنوعی در همه جنبه‌های زندگی انسان در آینده تاثیرگذار خواهد بود؟
در حدی که شما بتوانید تخیل خود را به پرواز درآورید، برای هوش مصنوعی کاربرد وجود دارد و هر جایی که فکر کنید کاربردهای هوش مصنوعی وجود دارند. در بحث‌های هنری هم کاربردهای هوش مصنوعی مشهود است. ساخت موسیقی کار بسیار سختی است. اگر حجم زیادی از موسیقی‌هایی که موسیقیدانان در طول زمان ساخته‌اند و مورد استقبال جوامع قرار گرفته است را داشته باشید، می‌توانید از دل آنها موسیقی جدیدی خلق کنید که دوباره مورد توجه قرار بگیرد. حتی در بحث نقاشی و شعر و بعضی کاربردهای فانتزی هم هوش مصنوعی می‌تواند ایفای نقش کند.
هوش مصنوعی دقیقا چیست و چه کارهایی می‌تواند انجام دهد؟
اگر بخواهیم هوش مصنوعی را به طور خلاصه تعریف کنیم، یک برنامه رایانه‌ای است که سعی می‌کند با تکنیک‌های ریاضی و آماری و الگوریتم‌های مختلف عملکردی را از خود نشان دهد که تا پیش از این در انحصار انسان بوده است. مثل بحث ترجمه که قبلا فقط در اختیار انسان بود، اما اکنون رایانه می‌تواند خودش الگوها را استخراج کند و متنی را ترجمه کند. ما چنین رایانه‌ای را دارای هوش مصنوعی می‌دانیم.
یکی از چالش‌های بزرگ بشر تشخیص چهره و شناسایی دستخط است که تا حد بسیاری به کمک تکنیک‌های هوش مصنوعی حل شده و حتی در مواردی از توانایی بشر هم فراتر رفته و دقت الگوریتم‌ها بیشتر از دقت کاربران انسانی است. یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی شناسایی پلاک خودروهاست. روزانه میلیون‌ها خودرو در شهر تردد می‌کنند و هزاران دوربین روی این خودروها نظارت دارند. هر لحظه میلیون‌ها شماره پلاک خودرو شناسایی می‌شود و کاربر نمی‌تواند اطلاعات این تعداد شماره پلاک را استخراج کند. با کمک تکنیک‌های هوش مصنوعی که فناوری‌های بومی برای آن در ایران وجود دارد نیز پلاک خودروها تشخیص داده می‌شود و اگر خودرویی اعلام سرقت شود، از مقابل اولین دوربین راهنمایی و رانندگی که عبور کند، به آسانی ردیابی می‌شود. این تکنیک‌هایی است که روزمره با آنها سر و کار داریم و فناوری‌های بومی حامی این راهکارها هستند. تکنیک‌های کنترل رفتار رانندگان و کاربردهای دیگر هوش مصنوعی در بحث ترافیک هم در آینده نزدیک به این مجموعه افزوده خواهد شد.
با گسترش هوش مصنوعی ترس انسان از این فناوری بیشتر می‌شود، این فناوری می‌تواند به انسان آسیب برساند؟
این ترس جنبه‌های مختلفی دارد؛ هوش مصنوعی چاقویی دو لبه است. فرض کنید امروز اعلام کنند خودرویی تولید شده است که از آخرین تکنیک‌های هوش مصنوعی استفاده می‌کند. این خودرو امنیت بالایی دارند و راننده می‌تواند در ماشین خود بنشیند و مطالعه کند و ماشین در بزرگراه‌ها و خیابان‌ها خودبه خود براند. طبیعی است هر کس به عنوان راننده دوست داشته باشد چنین خودرویی را در اختیار داشته باشد و سفر لذتبخشی را تجربه کند، اما از طرف دیگر باعث خواهد شد حدود 50 سال آینده شغلی به اسم رانندگی وجود نداشته باشد. اگر جامعه آمادگی مقابله با چنین بحرانی را نداشته باشد، هوش مصنوعی جایگزین بسیاری از شغل‌ها خواهد شد. این ساده‌ترین خطری است که هوش مصنوعی برای افراد دارد. در بحث‌های امنیتی هم با این که دوربین‌های کنترل ترافیک می‌تواند امنیت شهر را تامین کند، اما می‌تواند آزادی‌های فردی افراد را هم تحت تاثیر قرار دهد و همه اطلاعات کارهایی که فردی در طول روز انجام داده است می‌تواند در دسترس قرار بگیرد. بنابراین هوش مصنوعی در حالی که امنیت اجتماعی را تامین می‌کند، می‌تواند تهدیدی برای آزادی‌های فردی باشد. ممکن است افرادی که به نرم‌افزارهای هوش مصنوعی تسلط دارند زندگی را برای افراد دیگر محدود کنند. در کنار همه این خطرات آینده خواهد بود که نشان می‌دهد بشر می‌تواند در مقابل آنها بایستد یا اسیر دست ساخته‌های خود خواهد شد!
هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی برنامه رایانه‌ای است که سعی می‌کند با تکنیک‌های ریاضی و آماری و الگوریتم‌های مختلف عملکردی را از خودش نشان دهد که تا پیش از این در انحصار انسان بوده است. مثل بحث ترجمه که قبلا فقط در اختیار انسان بود، اما اکنون رایانه می‌تواند خودش الگوها را استخراج کند و متنی را ترجمه کند. ما چنین رایانه‌ای را دارای هوش مصنوعی می‌دانیم. یکی از چالش‌های بزرگ بشر تشخیص چهره و شناسایی دستخط است که تا حد بسیاری به کمک تکنیک‌های هوش مصنوعی حل شده و حتی در مواردی از توانایی بشر هم فراتر رفته و دقت الگوریتم‌ها بیشتر از دقت کاربران انسانی است. یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی شناسایی پلاک خودروهاست. روزانه میلیون‌ها خودرو در شهر تردد می‌کنند و هزاران دوربین روی این خودروها نظارت دارند. هر لحظه میلیون‌ها شماره پلاک خودرو شناسایی می‌شود و کاربر نمی‌تواند اطلاعات این تعداد شماره پلاک را استخراج کند. با کمک تکنیک‌های هوش مصنوعی که فناوری‌های بومی برای آن در ایران وجود دارد نیز پلاک خودروها تشخیص داده می‌شود و اگر خودرویی اعلام سرقت شود، از مقابل اولین دوربین راهنمایی و رانندگی که عبور کند، به آسانی ردیابی می‌شود.
تجارت با تکیه بر هوش مصنوعی
به گزارش جام جم آنلاین،ربات خودکار فارکس نوعی ربات هوش مصنوعی است که در خرده تجارت‌های آنلاین استفاده می‌شود. این ربات در واقع نرم‌افزاری است که با استفاده از استراتژی‌های پایه‌ای تجارت و الگوریتم‌ها از روش‌های ترکیبی شاخص‌های بورس برای تحلیل فنی اطلاعات بهره می‌برد. ربات تجاری فارکس جنبه‌های زمان‌بندی، قیمت و کمیت را بررسی می‌کند و در کنار آن کاربر به پارامترهای کیفی و موضوعاتی مثل ریسک‌های موجود می‌پردازد. این نرم‌افزار هوش مصنوعی توان تحلیل داده‌های بیشتری نسبت به انسان دارد و نوسانات بازار بورس که ممکن است از نظر روان‌شناسی انسان را تحت تاثیر قرار دهد، روی آن تاثیری ندارد. با وجود این استفاده از قوانین جدی و کارآمد برای جلوگیری از بروز مشکلات ضروری است. نکته مهم این است که هوش و مهارت این نوع هوش مصنوعی به خالق آن وابسته است و می‌تواند به راه سریعی برای خرید و فروش در بازار بورس یا راه تازه‌ای برای استفاده سودجویان تبدیل شود.